|
Ovqatlapish tartibi va ovqatlanish gigienasi
Bolaning bir kunda eydigan ovqati shu vaqt ichida sarf etilgan energiya
o‘rnini qoplashi va o‘sishni ta’minlashi kerak. Bolalarni ovqatlantirishda ovqat
tarkibidagi mahsulotlar nisbatini olish kerak. Umumiy ta’lim maktablarida va
maktab internatlarida birinchi smenadagi o‘quvchilarga ertalabki nonushta
7.30dan 8gacha bir kunlik ratsionning 25%, ikkinchi nonushta 11-12 da
ratsionning 15-20% ni, maktabdan qaytgandan so‘ng tushlik eyishi kerak, bu
ratsionning 35% tashkil etadi, kechki ovqat 19-20 da ovqat ratsionini 2025%
tashkil etishi kerak.
Oziqa moddalari energiya manbai va qurilish materiali hisoblanadi. SHuning
uchun ular to‘la qimmatli ovqat eyishlari kerak. SHundagina ular yaxshi o‘sadi,
turli kasalliklarga chidamli bo‘ladi. Bolalar ovqati barcha zaruriy moddalardan,
o‘simlik va xayvon mahsulotlaridan, sifatli mahsulotlardan va etarli darajada
bo‘lishi, to‘q tutishi kerak. Ovqatlanish tug‘ri tashkil qilish katta ahamiyatga ega.
o‘rta maktab o‘quvchilari 4 marta ovqatlanishlari, nimjon bolalar tez-tez
ovqatlanishlari zarur. Ovqatlanishda shaxsiy gigienaga, stol atrofida o‘zini
tutishga, dasturxon go‘zalligiga rioya qilish kerak. Xayotda ovqatdan zaxarlanish
ko‘p uchrab turadi. Zaxarlanish bakterial va bakteriyasiz turlariga bo‘linadi.
Bakterial zaxarlanish turiga salmonellyoz kiradi. Bu salmonellalar tushgan ovqatni
eganda rivojlanadi. Bu ovqat turlariga go‘sht, tuxum, sut mahsulotlari kiradi.
Bundan tashkari pichoq taxtalar, stollarda, qo‘lda bu mikroblar bo‘lishi mumkin.
Ular pashsha, sichqon, kalamush, it, mushuk orqali ham yukadi. Zaxarlanish
belgilari: bir kun o‘tkach o‘t rufagi atrofida og-riq paydo bo‘ladi, qusadi, ich
ketadi, bosh og‘riydi, tirishishadi, sovuq ter bosadi.
Botulizm. Tabiatda keng tarqalgan botulinus tayokchasi bilan zararlangan
ovqatni iste’mol qilish orqali odam o‘tkir zaxarlanadi. Odam zaxarli konservalar,
quziqorin, tuzlangan baliq, dudlangan mahsulotlar, go‘sht orqali yukadi. Bir necha
soat o‘tgach zaxarlanish belgilari paydo bo‘ladi: muskullari bo‘shashadi, ko‘zi
yaxshi ko‘rmaydi, og‘zi
kuriydi, nutqi buziladi, yutishi qiyinlashadi, nafas olishi
kiyinlashib, bemor xalok bo‘lishi mumkin. Stafilokokklardan zaxarlanish. Terisiga
yara chiqqan, angina, konvyuktivit bilan og‘rigan kishilar infeksiya tashuvchi
bo‘ladilar. Odamning tomog‘ida, burun shilliq qavatida, terida, ichagida kasallik
mikroblari bo‘ladi. Bu mikroblar sut, baliq, mahsulotlarida, sabzavotlarda bo‘ladi.
Bunda odam qusadi, qorinda og‘riq paydo bo‘ladi, xarorat ko‘tariladi. Dizentiriya,
dizentiriya tayokchalari orqali yuqadi. Asosan iflos qo‘l orqali o‘tadi va nihoyatda
yuqumli hisoblanadi. Bola tez suv yo‘qotadi, xarorat ko‘tariladi, ich ketadi va
ba’zida qon aralash bo‘ladi. Bakteriyasiz zaxarlanishga qo‘ziqorindan,
qo‘rg‘oshindan, bodom, o‘rik, olxo‘ri, shaftoli danagidan zaxarlanish kiradi.
Ovqatdan zaxarlanishning oldini olish uchun maxsulotlarni to‘g‘ri saqlash,
sanitariya-gigiena, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish kerak.
Havoni changdan tozalashdan maqsad xonaning ish mintaqasida, kiritiladigan toza
havoda, atmosferaga chiqarib yuboriladigan havoda chang konsentrasiyasi ruxsat
etilgan chekli (RECHK) konsentrasiyasidan oshib ketmasligini ta’minlashdir.
Xonadan olinib, qayta foydalaniladigan havo tozalangandan so'ng changning
RECHK ish mintaqasi RECHK ning ko'pi bilan 30 % ni tashkil etishi lozim.
Changni tutib qoladigan dastgohlar (changtutgichlar) ishining samaradorligi
quyidagi ko'rsatkichlar: havoni tozalash darajasi, solishtirma yuklanishi, chang
sig'imi, aerodinamik qarashligi va solishtirma energiya sarfi bilan belgilanadi.
Havoni tozalash darajasi - tutib qolingan chang og'irligining kelgan chang
og'irligiga nisbatan, %: bu yerda:
r)=100(Gxo-GTK) / Gto= 100(Gto' GtkV Gjo >
bu yerda; GT0, Gtx - mos ravishda havo tozalanmasidan oldin va tozalanganidan
keyin undagi chang miqdori, kg/soat; GTo, G-n< - mos ravishda havo
tozalanmasidan oldin va tozalanganidan keyin undagi chang konsentrasiyasi,
mg/m3. Havo ikki bosqichda tozalanganda havoni tozalash darajasi ushbu
formuladan aniqlanadi: bu yerda: t)e - changtutkichlaming umumiy samaradorligi,
%.
-birinchi va ikkinchi changtutkichlaming tozalash darajasi, %. Solishtirma
yuklanish (yoki havo bilan yuklanish, yoxud o'tkazish imkoniyati) changyutgich
orqali 1 soatdan o'tadigan va uning 1 m2 filtrlovchi sirtiga bo'lingan havo miqdori
bilan aniqlanadi. Chang sig'imi – changdan tozalaydigan dastgoh tutib qoladigan
changning og'irligi [g/m2]. Chang sig'imi qancha katta bo'lsa, filtmi shuncha kam
tozalash talab etiladi. Havo filtrdan va changtutkichdan o'tayotganda bo'ladigan
aerodinamik qarshilik, yoki bosim isrofi (H/m2, Pa) tajriba yo'li bilan aniqlanadi
va bildirgich adabiyotlar (spravochniklar) da keltiriladi. Aerodinamik qarshilik
ushbu formuladan aniqlanadi:
f = c v
1
p
bu yerda:
C,
- filtr yoki changtutkichning
mahalliy qarshiligi koeffisienti;
V-changli havoning tezligi, m/s; p changli havoning zichligi, kg/m3. 1000 m3
changli havoni tozalashga ketadigan energiyaning solishtirma sarfi filtr yoki
changtutkich ishining tejamkorligini ko'rsatadi. Hozirgi vaqtda sanitariya texnikasi
havoni tozalaydigan turli-tuman qurilmalarga ega. Qanday qurilmalardan
foydalanilishi changning tavsifiy guruhiga bog'liq:
I - juda yirik dispersli chang;
II -yirik dispersli chang (jinlinter sexidan keyin paxta changi);
III -o'rtacha dispersli chang (quritish-tozalash sexidan keyin paxta changi).
Odam organizmiga changning ta ’sir qilishi natijasida sodir bo’ladigan kasb
kasalliklariga surunkali kasbiy o’pka fibrozi, pnevmokonioz va changlardan uzoq
vaqt nafas olish natijasida kelib chiqadigan kasalliklar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
