Referat mavzu: Fizikada ehtimoliy statistic g’oya va tushuncha (esg’T) larni paydo

Uy temperaturasida azot molekulalari orasida tezliklarning Maksvell qonuni 

bo’yicha taqsimlanishi. 

1-jadval

. 

Tezliklar sohasi,  m/s larda 

Ko’rsatilgan 

sohalardagi 

tezliklarga 

ega 

bo’lgan 

molekulalarning  umumiy  soni.  %-

foizlarda 

0

100

300

500

700

900

1 

25 

42 

24 

7 

1 

 

Grafik va jadval quyidagilarni ko’rsatadi: 

1)

 

Tezliklari  kichik  bo’lgan  molekulalar  soni  gaz  molekulalarining  to’liq  soniga 

qaraganda juda oz; 

2)

 

Tezliklari juda katta  bo’lgan molekulalar soni ham nihoyatda oz; 

3)

 

Tezlikning  boshqa  hamma  qiymatlariga  qaraganda  ko’proq  uchraydigan  bitta 

qiymati  bor  bo’lib,  u  eng  ehtimoliy  tezlik   

v

e

deyiladi;  tezlikning  bu  qiymatiga 

taqsimot egri chizig’ining maksimumi mos keladi; 

---

4)

 

Molekulalarning ko’proq foizining tezligi eng ehtimoliy tezlikdan u qadar ko’p 

farq  qilmaydi  (1-jadvalga  qarang);  shuning  uchun  ba’zi  soddalashtirilgan  taqribiy 

hisoblarda barcha molekulalar bir xil tezlikka ega, deb qabul qilish mumkin. 

Analitik  jihatdan  molekulalartezliklari  absolyut  qiymat  bo’yicha  Maksvell 

taqsimlanish qonuni quyidagi formula bilan ifodalanadi: 



4

N

dN



v

2

exp(-

v

2

)

d

v

,             (1.2.1) 

Bu yerda N-berilgan gaz massasidagi molekulalarning umumiy soni; dN-tezliklari v 

bilan v

dv



 orasida bo’lgan molekulalar soni. 

3-rasmdagi  punktir  chiziq  bilan  ko’rsatilgan  ikkinchi  egri  chiziq  birinchi  egri 

chiziqqa  tegishli  bo’lgan  temperatura  T  ga  nisbatan  yuqoriroq  temperatura  T  da 

tezliklarning  Maksvell  qonuni  bo’yicha  taqsimlanishini  tasvirlaydi.  Bu  ikki  egri 

chiziqni taqqoslash Maksvell tenglamasining(1.2.1) xossalarini ko’rgazmali qilib ochib 

beradi.  Ko’rib  turibmizki  temperatura  T  ko’tarilishi  bilan  eng  ehtimoliy  tezlik  ham 

ortadi  (taqsimot  egri  chizig’ining  maksimumi  o’ng  tomonga  qarab  siljiydi);  bu 

temperatura  T    ko’tarilgan  sari  molekulalarning  tezligi  ham  umuman,  ortishini 

ko’rsatadi. Maksvell egri chizig’i temperatura T ko’tarilgan sari yassilashib boradi; bu 

temperatura  T  ko’tarilganda  molekulalarning  tezliklari  bo’yicha  taqsimlanishi  bir 

qadar  tekislanishini  bildiradi.  Temperatura  T  qancha  yuqori  bo’lsa,  egri  chiziqning 

o’ng qismi shuncha balandroqqa ko’tariladi va past qismi shuncha pastroqqa tushadi; 

bu  temperatura  T    ko’tarilishi  bilan  eng  ehtimoliy  tezlikdan  kattaroq  bo’lgan 

molekulalarning  ulushi  ko’paya  borishini  va  tezliklari  kichikroq  bo’lgan 

molekulalarning ulushi kamaya borishini bildiradi.  

Molekulalar  tezliklarning  taqsimlanish  qonuni  statistik  qonunlarga  namunaviy 

misoldir;  bu  qonunlarda  nihoyatda  ehtimolligi  katta  bo’lgan,  lekin  amalga  oshish 

ehtimolligi 1 ga teng deb hisoblab bo’lmaydigan da’volar o’rtaga tashlanadi. 

Maksvellning  molekulalar  tezliklar  bo’yicha  taqsimot  qonunini  Shtern1920-yilda 

tajribada tekshir va bu qonunning to’g’riligini isbotladi [6]. 

     J.  Maksvellning  elektromagnit  maydon  nazariyasiga  doir  xulosalarini 

tekshirishga oid dastlabki eksperimental ishlar L. Bolsmanga tegishli.Vena universiteti 

professori  Y.Stefan  eksperimentlarida  olingan  qizdirilgan  jismlarning  nurlanish 

---

qonunining  ilmiy  asosi  (Stefan  -  Bolsman  qonuni)  ham  muhim  rol  o’ynagan.  Bu 

qonunga  asos  qilib  olingan  g’oyalardan  keyinchalik  M.  Plank  kvant  nazariyani 

yaratishda foydalangan.  L. Bolsman molekulyar nazariyaning qat’iy tarafdori bo’lgan 

va uni fandagi ideal oqimlarga qarshi kurashda himoya qilgan.