Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish. Bajardi

Opqa miya. 
Orqa miya ko’ndalang kesimi anatomik ikki simmetrik o’ng va chap qismdan iborat. Bu 
qismlar opqa miya oldingi soxasidagi chuqurcha va orqa soxasidagi biriktiruvchi to’qimali, 
o’siq xosil bo’ladi. Miya moddasi markazida kulrang modda, chekkasida oq modda joylashadi. 
Kulrang (bir tekis bo’yalmaydi) modda (ventral o’simtalarga ega bo’lib) oldingi va opqa 
shoxlarni hosil qilishda ishtirok etadi. Ko’krak soxasida yon shoxlar ham mavjud. Kulrang 
modda markazida ependimogliya bilan o’ralgan opqa miya kanali joylashadi. Oq moddada 
oldingi o’rta tirqish va kulrang modda oldingi щox orasida oldingi ustunga biriktiruvchi 
to’qimali to’siq va ketingi shox orasida orqa ustunga: oldingi va ketingi shox orasida yon 
ustunchalar joylashadi. Orqa miyaga orqa soxadan nerv tolalarining to’plami-orqa ildiz 
kiradi.Orqa miyaning kulrang moddasi asosan neyrositlar, gliositlar, miyelinsiz va ingichka 
miyelinli tolalardan iborat. Oldingi shox yirik multipolyar neyrositlardan iborat, oldingi xarakat 
yadrlari joylashadi. Yon shoxlarda xam motor neyrositlar joylashadi, lekin ular bir muncha 
mayda bo’ladilar. Oldingi shoxda bir muncha dorzal joylashgan ichki vegetativ yadroni 
ko’rsatish mumkin. Orqa miya asosida Klark yoki dorzal yadro joylashadi. Bu yadro yirik 
tutamli xujayralardan iborat. Opqa shoxda opqa shoxning xususiy yadrosi joylashadi. Yon 
shoxda lateral oraliq yadro, assosiativ neyrositlar-vegetetiv nerv sistemasining effekt simpatik 
to’qimaning 1 neyroni xam joylashadi. Bundan tashqari, kuldrang moddaning turli qismlarida 
opqa miyaning kalta o’tkazuvchi yo’llarining (xususiy) yadrosi hosil qiluvchi xujayralarni xam 
kuzatish mumkin. 
Barcha neyrositlar shakliga qarab multipolyar xujayralardir. Bu xujayralar kattaligi va 
funksiyasi bilan bir-biridan farq qiladilar. Shakli va funksiyasiga qarab, orqa miya neyrositlari 
uch xilga ajratladi: 1.ildiz neyrositlari. Bu xujayra neyritlari opqa miyaning oldingi ildiz 
tarkibiga kiradi. 2 ichki neyrositlar.Ularning o’simtalari orqa miya kulrang moddasidagi 
xujayralarning aloqasini ta’minlaydi. 3.Tutamli neyrositlar.Ularning neyritlari orqa miya oq 
moddasida va bosh miyaning ayrim qismlarida o’tkazuvchi yo’llarning tutamlarini 
shakllantiradi. Orqa shoxlardagi yadrolardan tashqari glial asosga ega bo’lgan g’ovak qavat va 
mayda tutamli xujayralar xam neyrogliyadan iborat jelatinasimon modda farqlanadi. 
Opqa miyaning oq moddasi orqa miyaning o’tkazuvchi yo’lini shakllantiruvchi miyelinli 
tolalar tutamidan iborat bo’lib, ikki guruxga ajratiladi: 1.Orqa miya xususiy apparatining kalta 
yo’llari. U orqa miyaning turli segmentlari va opqa miya bilan bosh miya orasidagi aloqani 
ta’minlaydi. 2.orqa miyaning bosh miyaga ko’tariluvchi va bosh miyadan pastga tushuvchi , 
orqa miyaga impulslar olib keluvchi uzun o’tkazuvchi yo’llardir. Uzun ko’tariluvchi yo’llar 
orqa kanalcha orasi uzunchoq miyaga va miyachaga ko’tariladi.Pastga tushuvchi yo’l bosh miya 
po’stlog’ini, piramida yo’lini ekstrapiramida yo’lini orqa miyani xarakat neyrositlari bilan 
bog’laydi. 
Miya moddasini tashqi tomonidan tomirlar tutuvchi siyrak tolali shakllanmagan
biriktiruvchi to’qimadan iborat miyaning yumshoq pardasi qoplaydi. Undan so’ng siyrak tolali
biriktiruvchi to’qimadan iborat, yupqa o’rgimchaksimon parda qoplaydi. Orqa miya tashqi 

---

tomondan elastik tolalarga boy zich briktiruvchi to’qimadan tuzilgan qattiq miya pardasi bilan 
o’raladi. 
Chaqalqlarda opqa miya nerv sistemasining boshqa qismlariga nisbatan yaxshi 
rivojlangan. Tug’ilishiga yaqin orqa miya kanali erkin yuzasida kiprik tutuvchi ependimiositdar 
bilan (kanallarda) qoplanadi. Bu kipriklar 5 yoshga kelganda yo’qoladi. Makro- va 
mikrogliyalar shakllanishi 6 oylikda tugaydi. Lekin to’liq shakllanishi 1 yoshda kuzatiladi. 
Chaqaloqlarda opqa miyaning xamma yadrolari mavjud bo’lib, neyrositlari mayda, ular 
pigment tutmaydilar. Chaqaloqlar nerv tolalarining miyelinlanishini kattalarga qapaganda ancha 
sust bo’ladi. Miyelinizasiya jarayoni 2-3 yoshga kelib yakunlanadi. Afferent tolalardan bu 
jarayon efferent tolalarga nisbatan tez boradi. Piramida yo’li tolalari 2-3 oylikda katta 
yoshdagilarga o’xshab qoladi. Yon tutam tolalari miyelinizasiyasi 4 yoshga kelib yakunlanadi.