Referat Mavzu : Jamiyat va oila falsafasi Bajardi: mek-15 talabasi Muhammadrahimov m qabul qildi: Bayaliyev J

Fan falsafasi. Jamiyatning ilmiy salohiyatini oshirish. Fan ilmiy bilimlar tizimidir. Fan o`zining ilmiy tushuncha uslublari va metodologiyasiga ega bo`lgan, olamni bilish va o`zlashtirishning maxsus usuli, ilmiy bilimlar tizimidir. Fanning mohiyatini, inson va jamiyat hayotidagi o`rnini bilishda uning quyidagi xususiyatlarini e`tiborga olish muhimdir:

• 
  inson faoliyatining o`ziga xos turi;
  
• 
  alohida ijtimoiy institut sifatida fan ilmiy bilimlar yig’indisi;
  
• 
  insoniyatning ma`naviy salohiyati, olam, tabiat, jamiyat va inson
  

to`g’risidagi tasavvur va qarashlarni shakllantiradi;

• 
  olamni o`zlashtirish va o`zgartirish vositasi hisoblanadi.
  

Fanga olam va odamning mohiyatini bilishning yagona vositasi deb qarash, uni ijtimoiy ongning boshqa shakllariga qarshi qo`yish ham butunlay xatodir. Fan taraqqiyoti insoniyatga faqat qarovonlik, yaxshilik keltiribgina qolmay, cheksiz musibat va mahrumliklar ham keltirishi mumkin. Terrorizm butun insoniyat hayotiga jiddiy tahdid sola boshladi. Ilmiy kashfiyotlarning salbiy oqibatlarini bartaraf etish uchun ijtimoiy – falsafiy tafakkurga “fan etikasi” tushunchasi kirib keldi. Olimlar va tadqiqotchilar ilmiy kashfiyot oqibatlari uchun mas`uliyatni his etishi, fan taraqqiyotining falsafiy muammolarini oqilona hal etishga intilishi hozirgi davrning eng dolzarb vazifalaridan biriga aylandi.
Jamiyat va oila. Jamiyat va oila mohiyatan bir-biri bilan uzviy bog’liq. Oilada jamiyatning tub mohiyati o`z aksini topadi. Shu ma`noda, oilani kichik jamiyat deyish mumkin. Har bir jamiyat a`zosi oila bag’rida voyaga etadi, ijtimoiy munosabatlarni o`zlashtiradi va insoniy fazilatlarni namoyon etadi. Barkamol insonni shakllantirish, uni hayotga, mehnatga tayyorlash oilaning muqaddas vazifasidir. Oilani mustahkamlash jamiyat barqarorligi va qudratining muhim shartidir. Shu boisdan ham davlat oilani o`z himoyasiga oladi.
Jamiyatdagi ma'naviy-axloqiy muhitning sog‘lomligi ko‘p jihatdan oilaviy madaniyatga bog‘liq. Oila qanday bo‘lsa, jamiyat ham shunday bo‘ladi. Oilada er va xotinning mavqei, oilaviy munosabatlar xarakteri turli xalqlarda turlicha. Mamlakatimizda milliy mustaqillik yillarida ma’naviyat sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar, avvalo, oila qadriyatlarini, eng ilg‘or an’analarni tiklashga qaratilgan. Ona va ayol muqaddasligi o‘zbekona qadriyatdir. Hadisi sharifda ona va ayolning muqaddasligi to‘g‘risidagi g‘oyalar oilaviy munosabatlarni takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega.
Ulug‘ mutafakkirlar jamiyatning madaniy darajasi ayolning jamiyat va oiladagi ahvoli, mavqei bilan belgilanishini alohida ta’kidlagan. Sog‘lom, barkamol avlod tarbiyasi ko‘p jihatdan ayolning ma’naviy salohiyati, bilimi, uddaburonligi va erkinligiga bog‘liq. Mamlakatimizda keyingi yillarda amalga oshirilayotgan qator tadbirlar ayolning oila va jamiyatdagi mavqei hamda rolini kuchaytirishga qaratilgan.
Oila muammolarini ilmiy asosda o‘rganish, ularni oqilona hal etishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan respublika «Oila» ilmiy- amaliy markazining tashkil etilgani ham davlatimizning oilaviy munosabatlarni takomillashtirishga alohida e’tibor berayotganidan dalolat beradi.
Oila jamiyatning ajralmas qismi bo‘lib, uning ahamiyatini kamaytirib bo‘lmaydi. Hech bir xalq, biron bir sivilizatsiyalashgan jamiyat oilasiz yashay olmaydi. Jamiyatning yaqin kelajagi ham oilasiz tasavvur etilmaydi. Har bir inson uchun oila ibtidolarning boshidir. Deyarli har bir inson baxt tushunchasini, birinchi navbatda, oila bilan bog'laydi: o'z uyida baxtli bo'lgan kishi baxtlidir.
Oilaning klassik ta'rifi shunday oila kichik ijtimoiy guruhdir, ularning a'zolari nikoh, ota-onalik va qarindoshlik, hayot jamoasi, umumiy byudjet va o'zaro bog'langan.
Oila-jamiyatning birligi (kichik ijtimoiy guruh)., shaxsiy hayotni tashkil etishning eng muhim shakli, nikoh ittifoqi va oilaviy aloqalarga asoslangan, ya'ni. , ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar va boshqa qarindoshlar yagona oila byudjeti asosida birgalikda yashovchi va umumiy xo'jalik yuritadilar. Oilaviy hayot moddiy va ma'naviy jarayonlar bilan tavsiflanadi. Oila orqali odamlarning avlodlari almashadi, unda inson tug'iladi, u orqali poyga davom etadi. Oila, uning shakllari va funktsiyalari bevosita butun ijtimoiy munosabatlarga, shuningdek, jamiyatning madaniy rivojlanish darajasiga bog'liq. Tabiiyki, jamiyat madaniyati qanchalik baland bo‘lsa, demak, oila madaniyati ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Oilani nikoh bilan aralashtirib yubormaslik kerak.
Oilaning asosiy maqsadi ijtimoiy guruh va individual ehtiyojlarni qondirish. Oila jamiyatning ijtimoiy birligi sifatida uning bir qator eng muhim ehtiyojlarini, shu jumladan, qondiradi. Shu bilan birga, u o'z a'zolarining har birining shaxsiy ehtiyojlarini, shuningdek, umumiy oilaviy (guruh) ehtiyojlarini qondiradi.
Oila eng qadimiy ijtimoiy institutlardan biridir. U din, davlat, armiya, ta'lim, bozordan ancha oldin paydo bo'lgan.
20-asrning oʻrtalaridan boshlab oila sotsiologiyasining rivojlanishida “tizimli nazariyani qurish davri” deb atalgan bosqich boshlandi. Aynan shu vaqtdan boshlab nikoh va oilaviy munosabatlarning ko'plab jihatlari bo'yicha katta miqdordagi empirik ma'lumotlar to'plana boshladi. Elektron hisoblash texnikasining jadal rivojlanishi olingan ma’lumotlarni chuqurroq va jiddiyroq tahlil qilish imkonini berdi.
Bu davrda oila muammosi tobora dolzarb bo'lib bormoqda, bu oila va nikohning beqarorligi boshlanishi bilan bog'liq. Ilmiy-tadqiqot markazlari soni ortib bormoqda. Avval AQSHda, keyin Angliya, Avstriya, Kanada, Gollandiya, Finlyandiya, Fransiya, Shvetsiya va boshqalarda. Keyinchalik - SSSR va Sharqiy Evropa mamlakatlarida.
Oilaning mavjudligi, barcha ijtimoiy institutlar kabi, ijtimoiy ehtiyojlar bilan belgilanadi. Barcha ijtimoiy institutlar singari, oila ham jamiyatning mavjudligi va rivojlanishi uchun zarur bo'lgan harakatlar va munosabatlar tizimidir. "Oila - bu oila a'zolarini nikoh yoki qon qarindoshligi, umumiy hayot, o'zaro yordam, o'zaro va ma'naviy javobgarlik bilan birlashtirgan kichik ijtimoiy guruh".
Oilani mustahkamlashga oid qonun hujjatlari hamda ularning vazifalari nimalardan iboratligi 1998-yilning aprel oyida qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi”da mukammal ifodasini topgan. Bu tarixiy hujjat demokratiya va yuksak insonparvarlik g‘oyalari bilan yo‘g‘rilgan bo‘lib o‘z mohiyati va ahamiyati bilan mamlakatimizdagi ma’naviy muhitni barqarorlashtirishga, onalik va bolalik huquqlarini himoya qilishga, ota-onalar va farzandlar o‘rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga qaratilgan. “Oila kodeksi”dan ko‘zlangan asosiy maqsad “Oilani mustahkamlashdan, oilaviy munosabatlarni o‘zaro muhabbat, ishonch va hurmat, hamjihatlik, bir-biriga yordam berish hamda oila oldida uning barcha a’zolarining mas’ulligi hissi asosida qurishdan, biron-bir shaxsning oila masalalariga o‘zboshimchalik bilan aralashishiga yo‘l qo‘ymaslikdan, oila a’zolari o‘z huquqlarini to‘sqinliksiz amalga oshirishini hamda huquqlarining himoya qilinishini ta’minlashdan iboratdir”.
Oila roli - bu shaxsning jamiyatdagi ijtimoiy rollarining turlaridan biri. Oila rollari shaxsning oila guruhi va bo'linmasidagi o'rni va funktsiyalari bilan belgilanadi, birinchi navbatda, nikoh (xotin, er), ota-ona (ona, ota), bolalar (o'g'il, qiz, uka, opa-singil), avlodlararo va avlod ichidagi ( bobo, buvi, oqsoqol, kichik) va boshqalar. Oila rolining bajarilishi bir qator shartlarning bajarilishiga, eng avvalo, rol obrazining to`g`ri shakllanishiga bog`liq.
Oilaviy hayot aylanishi oilaning mavjudligidagi muhim, muhim voqealar ketma-ketligi nikohdan boshlanadi va uning buzilishi ajralish bilan tugaydi. Ajralmagan turmush o'rtoqlar hayot siklining barcha bosqichlarini bosib o'tib, oilaviy hayot siklining bosqichlarini aniqlash uchun ideal tip sifatida olimlar bo'lib xizmat qildilar. Bir necha marta ajrashgan va takroriy oilalar yaratgan turmush o'rtoqlar uchun hayot aylanish sxemasini tuzish ancha qiyin.
Muxtasar qilib aytganda, oilaning hayot aylanishi quyidagicha. Nikoh oilaning birinchi yoki boshlang'ich bosqichidir. Biroz vaqt o'tgach, yosh turmush o'rtoqlarning birinchi farzandi bor. Bu faza nikohdan to oxirgi farzand tug`ilgunga qadar davom etadi va oilaning o`sish bosqichi deb ataladi.
Ikkinchi bosqich oxirgi bola tug'ilgan paytdan boshlab boshlanadi va o'z oilasiga ega bo'lgan birinchi voyaga etgan bola ota-ona oilasidan ko'chirilgunga qadar davom etadi.
Uchinchi bosqichda katta yoshdagi bolalarni qayta joylashtirish jarayoni davom etmoqda. Agar bolalar uzoq vaqt oralig'ida tug'ilsa, bu juda uzoq bo'lishi mumkin va tug'ilgan yillarda birin-ketin ergashadigan bolalar navbat bilan oilani tark etsa, juda qisqa bo'lishi mumkin. Bu "etuk" faza deb ataladi. Bu vaqtda birinchi bo'lib joylashadigan bolalar o'z farzandlarini dunyoga keltiradi va ota-ona oilasi ko'pincha nevaralar tarbiyalanadigan joyga aylanadi.
To'rtinchi bosqich - keksalikda yolg'izlik bosqichi yoki "so'nish" bosqichi. Bu turmush o'rtoqlardan biri yoki ikkalasining o'limi bilan tugaydi.
Hayotiy siklning yakuniy bosqichi, xuddi birinchisini takrorlaydi. Er-xotin o'zlari bilan yolg'iz qoladilar. Farqi faqat yoshda, boshida ular yosh er-xotin bo'lib, endi ular qarib qolishdi. ilaning ikkita asosiy turi mavjud - kengaygan (yoki ko'p avlod), uni an'anaviy (klassik) va zamonaviy yadro (ikki avlod) oila deb ham atashadi.
Oila yadro deb ataladi, chunki yangi avlodlarning ko'payishi uchun mas'ul bo'lgan oilaning demografik yadrosi ota-onalar va ularning farzandlaridir. Ular har qanday oilaning biologik, ijtimoiy va iqtisodiy markazini tashkil qiladi. Boshqa barcha qarindoshlar oilaning chekka qismiga tegishli. Agar ularning barchasi birga yashasa, oila kengaygan deb ataladi. U bevosita qarindoshlarning 3-4 avlodi hisobiga kengayib bormoqda. Yadro oila to'liq yoki to'liq bo'lmagan bo'lishi mumkin. To'liq oila - ikki turmush o'rtog'i bo'lgan oila, to'liq bo'lmagan oila - turmush o'rtog'idan biri bo'lmagan oila. Shuni ta'kidlash kerakki, yadroviy oila voyaga etgan bolalar nikohdan keyin ota-ona oilasidan alohida yashash imkoniyatiga ega bo'lgan jamiyatlarda mumkin.
Bundan tashqari, ota-ona oilasi yoki kelib chiqishi oilasi va nasl-nasabli yoki yangi tashkil etilgan (u kattalar bolalari tomonidan yaratilgan) o'rtasida farqlanadi.
Bolasiz bolalar soni bilan ajralib turadi, yolg'iz va katta oilalar. Er yoki xotinning oilasida hukmronlik mezoniga ko'ra patriarxal va matriarxal oilalar, etakchilik mezoniga ko'ra - otalik (oila boshlig'i - erkak), moddiy oila boshlig'i bu erkak ayol va teng huquqli (har ikkala turmush o'rtoq ham bir xilda oila boshlig'i hisoblanadi.
Shuningdek zamonaviy oilalar boshqa jihatlari bilan ham farqlanadi: ish bilan ta’minlangan oila a’zolari soni, 18 yoshgacha bo‘lgan bolalar soni, turar-joy turlari, turar-joy maydoni, turar-joy turi, millati va hokazo.
Ularning paydo bo'lishining ikkita asosiy manbasi mavjud: jamiyat ehtiyojlari va oilaviy tashkilotning ehtiyojlari. Ikkala omil ham, ikkinchisi ham tarixan o'zgarib turadi, shuning uchun oila rivojlanishining har bir bosqichi ba'zilarining so'nishi va boshqa funktsiyalarning shakllanishi, uning ijtimoiy faoliyatining ko'lami va xarakterining o'zgarishi bilan bog'liq. Biroq, barcha bu o'zgarishlar bilan jamiyat o'z rivojlanishining har qanday bosqichida aholining takror ishlab chiqarishiga muhtoj, shuning uchun u har doim bu ko'payish mexanizmi sifatida oilaga qiziqadi.
Shunday qilib, oilani ijtimoiy institut sifatida va muayyan ijtimoiy vazifani bajaradigan oila guruhi sifatida ko'rish mumkin. Ushbu vazifani amalga oshirishga hissa qo'shadigan oilaning quyidagi asosiy funktsiyalarini ajratib ko'rsatish mumkin:
1) Reproduktiv funktsiya ikkita asosiy vazifani bajaradi: aholining ijtimoiy - biologik ko'payishi va individual - bolalarga bo'lgan ehtiyojni qondirish.
2) Oilada kattalar ham, bolalar ham tarbiyalanadi. Uning yosh avlodga ta'siri ayniqsa muhimdir. Demak, oilaning tarbiyaviy funksiyasi uch jihatga ega. Birinchisi, bolaning shaxsini shakllantirish, uning qobiliyat va qiziqishlarini rivojlantirish, jamiyat tomonidan to'plangan ijtimoiy tajribani katta yoshli oila a'zolari (ona, ota, bobo va boshqalar) tomonidan bolalarga o'tkazish, ularning intellektini boyitish, estetik rivojlanishi. , ularning jismoniy rivojlanishini rag'batlantirish, sog'lig'ini mustahkamlash va sanitariya-gigiyena madaniyatini rivojlantirish. Ikkinchi jihat - oila uning har bir a'zosining hayoti davomida shaxsiyatini rivojlantirishga katta ta'sir ko'rsatadi. Uchinchi jihat - bu bolalarning ota-onalariga (va boshqa katta yoshli oila a'zolariga) doimiy ta'siri, ularni o'z-o'zini tarbiyalashda faol ishtirok etishga undaydi.
3) Iqtisodiy va iqtisodiy funktsiyani bajargan holda, oila o'z a'zolari o'rtasidagi mustahkam iqtisodiy aloqalarni ta'minlaydi, jamiyatning voyaga etmagan va mehnatga layoqatsiz a'zolarini moddiy jihatdan qo'llab-quvvatlaydi, moddiy va moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan oila a'zolariga yordam va yordam ko'rsatadi.
4) Qayta tiklash funktsiyasi insonning og'ir ish kunidan keyin jismoniy, psixologik, hissiy va ma'naviy kuchini tiklash va mustahkamlashga qaratilgan. Oddiy faoliyat ko'rsatayotgan jamiyatda oilaning ushbu funktsiyasini amalga oshirish ish haftasining umumiy davomiyligini qisqartirish, bo'sh vaqtni ko'paytirish va real daromadni oshirish orqali yordam beradi.
5) Tartibga solish funktsiyasining maqsadi jinslar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish va tartibga solish, oila organizmini barqaror holatda saqlash, uning faoliyati va rivojlanishining optimal ritmini ta'minlash, oila a'zolari tomonidan qonunlarga rioya qilish ustidan birlamchi nazoratni amalga oshirishdir. shaxsiy, guruh va ijtimoiy hayotning ijtimoiy normalari.
6) Oila ijtimoiy hamjamiyat sifatida shaxsning jamiyat bilan munosabatlarida vositachilik qiluvchi asosiy elementdir: u bolaning ijtimoiy aloqalar haqidagi g'oyasini shakllantiradi va uni tug'ilishdan boshlab o'z ichiga oladi. Demak, oilaning keyingi eng muhim vazifasi shaxsni ijtimoiylashtirishdir.
7) Sotsiologlar oilaning kommunikativ funksiyasiga tobora ortib borayotgan ahamiyat berib kelishgan.
8) Bo'sh vaqt funktsiyasi ratsional bo'sh vaqtni tashkil qiladi va bo'sh vaqt sohasida nazoratni amalga oshiradi, bundan tashqari, u bo'sh vaqtni o'tkazishda shaxsning ma'lum ehtiyojlarini qondiradi.
9) Ijtimoiy-maqom funktsiyasi jamiyatning ijtimoiy tuzilishini takror ishlab chiqarish bilan bog'liq, chunki u oila a'zolariga ma'lum bir ijtimoiy maqomni beradi (o'tkazadi).
10) Emotsional funktsiya hissiy qo'llab-quvvatlashni, psixologik himoya qilishni, shuningdek, shaxslarning hissiy barqarorligini va ularning psixologik terapiyasini o'z ichiga oladi.
11) Ma'naviy muloqot funktsiyasi oila a'zolarining shaxsiyatini rivojlantirish, ma'naviy o'zaro boyitishni o'z ichiga oladi.
Demak oila orqali insondagi ijtimoiy va tabiiy birlik, ijtimoiy va biologik irsiyat eng to'liq namoyon bo'ladi. O‘z mohiyatiga ko‘ra, oila tabiat va jamiyatni, inson hayotining moddiy va ma’naviy tomonlarini o‘zaro bog‘lovchi birlamchi bo‘g‘indir.