Referat jumíSÍ Tema: Firma strategiyalari Orınlaǵan: Qabıllaǵan

II.Tiykarģi bólim
2.1.Menejment haqqında ulıwma túsinik
Menedjmenttiń payda bolıwı tómendegi tiykarǵı sharayatlar menen baylanıslı:
- mashinalı óndiristiń rawajlanıwı, basqarıwshıǵa talaplardıń ósiwi, múlktiń iyesi hám isbilermendi basqarıw tájriybesiniń ósip baratırǵan qıyınshılıqlardı saplastırıw ushın ázziligi;
- bazar sub`ektleriniń úlken muǵdarınıń payda bolıwı, onıń kóleminiń ósiwi hám bazardıń baylanıslarınıń kúsheyiwi;
basqarıwǵa kásiplik qatnastıń zárúrligin tiykarlap beriwshi básekiniń ósiwi hám bazar ekonomikasınıń turaqlılıǵı;
iri korporaciyalardıń payda bolıwı hám soǵan muwapıq tek xızmetkerlerdiń arnawlı apparatta orınlawı múmkin bolǵan basqarıw jumıslarınıń kóleminiń artıwı;
múlktiń akcionerler ortasında jámleniwi nátiyjesinde akcionerlik kapitalın basqarıwda jańa wazıypalardıń payda bolıwı;
isbilermenlerdiń sanaat revolyuciyası dáwirinde jaratılǵan texnikanıń artıqmashılıqlarınan paydalanıwǵa háreket etiwleri;
dóretiwshilik, qızıǵıwshań adamlar toparınıń jumıstı nátiyjeli orınlaw usılların dóretiwdi qálewi.
Menedjmenttiń ilimiy mektepleri
Basqarıw insanlar menen birge payda bolǵan. Ol miynettiń bólistiriliwi hám kooperaciyalanıw processinde iskerliktiń ǵárezsiz túrine ajıralıp shıqqan. Bul adamlardıń sociallıq óndiristegi iskerligin shólkemlestiriw hám muwapıqlastırıw zárúrligi menen tiykarlanǵan. Bunda olardan biri basshı, yaǵnıy basqarıwshılar, basqaları bolsa olarǵa boysınıwshılar, yaǵnıy basqarılıwshılar bolıp tabıladı.
Basqarıw mashqalasın sheshiwge birinshi bolıp qádimgi egipetliler kirisken. Bunnan 6 mıń jıl aldın olar adamlardıń iskerligin belgili bir maqsetke baǵdarlaǵan halda shólkemlestiriw, onı jobalastırıw hám nátiyjesin qadaǵalawdıń zárúrligin tán alǵan.
Antik dáwirde de basqarıwǵa belgili tárizde úles qosılǵan. Biraz keyinirek Greciyada miynet operaciyaların orınlaw hám olardıń bir tegis islewin támiyinlew usılları menen shuǵıllanǵan. Platon qánigelesiw principin qáliplestirlgen.
Eramızdan aldıńǵı 325 jılda Iskandar Zulqarnayn birinshi ret áskeriy háreketlerdi basqarıw orayı sıpatında shtabtı shólkemlestirgen.
Qádimdegi shólkemler belgili bir dúziliske iye bolǵan, onda basqarıwshılar dárejelerge ajıratılǵan. Qulshılıq dáwirinde de basqarıw elementleri bar bolǵan, biraq miynetke májbúrlewdiń tiykarǵı quralları sıpatında tuwrıdan-tuwrı májbúrlew hám jaza menen qorqıtıw usılları ústinlik etken. XVIII ásirdiń ekinshi yarımında Batıs Evropanıń bir qatar ellerinde payda bolǵan sawda kapitalizmi pútkilley basqa tiykarǵa yaǵnıy pul kapitalına iye bolǵan.

Basqarıw haqqında pikirler bir tegis rawajlanbaǵan. Basqarıwǵa bir neshshe túrli qatnaslar bar bolıp, olar bazıda bir-birlerine sáykes kelgen, bazıda bolsa bir birinen ózgesheliklerge iye bolǵan. Jámiyet waqıttıń ótiwi menen zamangóy texnika hám texnologiyalardıń rawajlanıwına baylanıslı basqarıw boyınsha qánigeler, shólkem iskerligine tásir kórsetiwshi faktorlar haqqında bile baslaǵan.

Dún`yada ilim-texnikanıń rawajlanıwı ózgerislerdiń maydanına aylanǵan hám kóp ellerdiń húkimetleri bizneske ózleriniń qatnasların barǵan sayın qatańıraq belgiley basladı. Bul faktorlar basqarıw salasındaǵı izertlewshiler shólkem iskerligine tásir kórsetiwi sırtqı kúshler bar ekenligin seze basladı. Usınıń nátiyjesinde menedjmentte jańa qatnaslar payda boldı. Basqarıw pániniń rawajlanıwına úlken úles qosqan tórt tiykarǵı qatnaslardı ajıratıw múmkin.
Eń dáslepki kóz qaras, basqarıwda hár bir mekteplerdi ajıratıw kóz qarasınan qatnas. Ol óz gezeginde basqarıwdıń hár bir kóz qarasınan kelip shıǵıwshı tómendegi bes mektepti óz ishine aladı: ilimiy basqarıw, hákimshilik basqarıw, insanıylıq qatnasıqlar, etika haqqındaǵı ilim hámde basqarıw ilimi yamasa zamangóy muǵdar usıl.
Ilimiy basqarıw mektebi (1885-1920). Pútkil dún`ya júzinde «Mektepti ilimiy shólkemlestiriw» atı menen keńnen tanılǵan bul mekteptiń payda bolıwı hám rawajlanıwı XX ásirdiń baslarına tuwra keledi. Bul mekteptiń negizin amerikalı injiner-ilimpaz F. Teylor (1850-1915) qurǵan, ol óziniń kúndelikli jumısında nátiyjelilikti hám ónimdarlıqtı arttırıw maqsetinde ónidirislik hám miynetti jedellestiriw mashqalaların sheshken. Onıń tiykar salǵan tálimi menedjmenttiń zamanagóy koncepciyasınıń tiykarǵı teoriyalıq mektebi bolıp esaplanadı. Bul mekteptiń kózge kóringen wákilleri sıpatında: L. Gilbert, F. Gilbert, G. Emerson, A. Gastev (Rossiya)lar esaplanadı.

F. Teylor pútkil dún`yaǵa ózin tanıtqan tómendegi kitaplardı jazǵan:

«Kelisiw sisteması» (1895), «Cex menedjmenti» (1903) hám «Ilimiy menedjment principleri» (1911). F. Teylor óz miynetlerinde kapital hám miynet máplerin birge qosıw, «Kapitalistlik kárxanalarda birge islesiw filosofiyası»ın ámelge asırıwǵa háreket etken. F. Teylor tárepinen islep shıǵılǵan miynettiń jedellessiwin támiyinlewshi usıl kóplegen ellerdiń basqarıwshılarında úlken qızıǵıwshılıq oyatqan.
F.Teylor ilimiy tárepten basqarıwdı miynettiń bir salasına aylandırıwda kóp miynet islegen. Onıń sisteması miynetti orınlawshılar miyneti hám buyrıq, kórsetpe beriwshiler miynetine bólistiriw principine izbe izlikti ótkeriwden ibarat bolǵan. Óndiris sistemasında jolǵa qoyılǵan mexanizm sıyaqlı jumıs islewshi hám xızmetker hár qıylı bolǵan óz wazıypaları ushın juwapker bolıwı lazım. Bunda xızmetkerler basqarıwdıń túrleriniń jumıslar túrlerine sáykes keliwine háreket etiwleri kerek.
F.Teylor ilimiy menedjmentke shólkemdi, óndirislik hám ekonomikalıq maqsetlerine erisiw ushın barlıq xızmetkerler máplerin, olardıń párawanlıǵınıń artıwında múlk iyeleri hám hákimshiligi menen jaqınnan birge islesiwdiń jolǵa qoyılıwınıń, jaqınlasıwınıń haqıqıy quralı sıpatında qaraǵan. Ol eger ilimiy menedjment sisteması tolıq kólemde qabıl etilse, bul nárse tárepler ortasındaǵı barlıq kelispewshilik hám keskinliklerdi sheshedi, deb oylaǵan.
Solay etip, usı mektepler ushın tómendegi ózgeshelikler tán:

• 
  shólkem hákimshiliginiń sheshiwi kerek bolǵan wazıypaların belgilew;
  
• 
  sub`ektivizm hám avtoritar usıllardı ilimiy qaǵıydalarǵa almastırıw;
  
• 
  basqarıw sheberligin miynettiń bir salasına aylandırıw;
  
• 
  miynetti bólistiriw hám qánigelestiriw, xızmetkerlerdi anıq wazıypalardı orınlawǵa baǵdarlaw;
  
• 
  iskerlikti qatań túrde tártipke salıw;
  
• 
  wazıypalardı orınlaw ushın eń jaksı hám durıs orınlaytuǵın xızmetkerlerdi belgili bir maqsetke baǵdarlanǵan halda tańlap alıw, olardı oqıtıw;
  

• 
  xojalıq wazıypaların sheshiwdiń eń jaqsı usılların belgilew ushın ilimiy analizden paydalanıw;
  

• 
  jumısılardı jobalastırıw;
  

• 
  xızmetkerlerdi xoshamatelew.
  

Menedjer-bul arnawlı tayarlıq ko`rgen basqarıw bilimin iyelegen isbilermenlik qa`biletin a`melge asıra alatug`ın ta`jiriybeli qa`niyge. Olar jallanba basqarıwshılar bolıp, xalıqtın` ayrıqsha sotsiallıq katlamın quraydı.

Ka`rxana, kompaniya, firma, bank, finans mekemelerinin` atqarıwshı ha`kimiyatqa iye bolg`an basqarıwshı, basshı, ja`rdemshi, direktor barlıg`ı menedjerler dep ju`ritiledi. Menedjerler basqarıw basqıshına qarap u`sh tu`rge bo`linedi:

1. 
   Joqarı basqıshtag`ı menedjerler - bular firmanın` keleshegin belgilew, onın` keleshegi ushın a`hmiyetli sha`rt-sha`rayatlar islep shıg`ıw menen shug`ıllanadı. Bazar sharayatında xızmet alıp barıw ushın firmanın` o`z dizaynın islep shıg`arıwg`a qaratılg`an jumıslar alıp barıladı. Sırtqı ortalıq penen u`ziliksiz baylanısta boladı.
   
2. 
   Orta basqıshtag`ı menedjerler - bular firmanın` ishki ha`m sırtqı ta`sirleri ortasındag`ı baylanıslılıqtı ta`miynleydi. Sonın` ushın firmada ayırım ta`replerdi basqarıw menen ba`nt boladı. Mısalı; islep shıg`arıw, tovarlardı satıw, bahasın belgilew, finans xızmeti jan`a tovarlardı o`zlestiriw, texnologiyanı qollaw miynetti qa`liplestiriw sıyaqlı qublıslardı basqarıw menen ba`nt boladı.
   

To`mengi basqıshtag`ı menedjerler - bular tsex, bo`lim brigada shen`berinde jumıs alıp barıp, ku`nlik, ha`ptelik, aylıq is tapsırmalarının` orınlanıwın basqarıp baradı.

Menedjment ha`m marketing

Ka`rxanalardın` na`tiyjeli jumıs islewi olardı basqarıw menen tıg`ız baylanıslı boladı. Ha`zirgi waqıtta ka`rxanalardı basqarıwda menedjmenttin` roli a`hmiyetli. Menedjment - bul bazar ekonomikası jag`dayında ka`rxananı basqarıw forması bolıp tabıladı. Ol firmanın` o`ndirislik xızmetlerin rejelestiriw, miynet jag`dayın sho`lkemlestiriw, sawda jumısların ju`rgiziw, firmanın` keleshegin belgilew, og`an jetiw ilajların a`melge asırıw ha`m firmanın` ekonomikalıq potentsialın basqarıw sıyaqlı wazıypalardı orınlaydı. Menedjmenttin` tiykarg`ı organları marketing esaplanadı.
Marketinng - bul firma xızmetin bazar talabına muwapıqlastırıw. Marketing tek g`ana bazar jag`dayın esapqa alıw emes, al qarıydarlardın` talabına da ta`sir etiw. Sonday-aq reklama quralları, ko`rgizbe yarmarkası ilajları sıyaqlı qarıydarlarg`a ekonomikalıq ta`sir ko`rsetiw sistemasının` quralı bolıp tabıladı. Marketing tovar ha`m xızmetler bazarın u`yreniw ha`m boljaw, tutınıwshılardın` talabın analizlew sıyaqlı wazıypalardı orınlaydı. Marketingtin` orınlaytug`ın wazıypaları o`ndiris ha`m sawdanın` ko`lemine, tovardın` tu`rine sonday-aq bazardag`ı talap ha`m usınısqa qaray anıqlanadı.