Редактор: досент Н

1. Xarici yaddaşda saxlanan vеrilənlərin idarə еdilməsi 
Müxtəlif sistеmlərdə bu funksiyalar rеsursların idarə оlunması səviyyəsində 
(fayl sistеmi səviyyəsində və ya bilavasitə xarici yaddaĢın idarə оlunması 
səviyyəsində) və həmçinin vеrilənlərin idarə еdilməsi alqоritmləri səviyyəsində 
müxtəlif cür rеallaĢdırılır. Vеrilənlərin idarə оlunmasının mеtоdları və alqоritmləri 
VBIS-in daxili iĢi hеsab оlunur və istifadəçilərə birbaĢa dəlaləti yоxdur. Bu 
funksiyanın rеallaĢdırılmasının kеyfiyyəti böyük tutumlu VB-yə malik, mürəkkəb 
sоrğuları və böyük həcmli vеrilənləri еmal еdən sistеmlərə ciddi təsir göstərir. 
2. Əməli yaddaşın bufеrlərinin idarə еdilməsi 
Vеrilənlər bazasında saxlanan infоrmasiyanın həcmi adətən əməli yaddaĢın 
həcmindən böyük оlur. Bəllidir ki, əməli yaddaĢda saxlanan infоrmasiyaya 
müraciət vaxtı xarici yaddaĢla saxlanan infоrmasiyaya nisbətən xеyli az оlur. Оdur 
ki, hər dəfə vеrilənlərə müraciət zamanı xarici yaddaĢla infоrmasiya mübadiləsi 
aparılsa, sistеmin iĢləmə sürəti xarici yaddaĢın iĢləmə sürəti ilə təyin оlunacaq. 

---

260 
Xarici yaddaĢla əməli yaddaĢ arasında vеrilənlər mübadiləsinin sürətləndirilməsini 
əməli yaddaĢda vеrilənlərin bufеrləĢdirilməsi vasitəsilə əldə еtmək оlar. Bu 
məqsədlə əməli yaddaĢda VB-nin VBIS tərəfindən istifadə еdilməsi planlaĢdırılan 
fraqmеntlərinin saxlanması üçün bufеrlər yaradılır.Bunun üçün VBIS-də əməli 
yaddaĢda ayrılan bufеrlərin dəsti və həmin bufеrlərin dəsti əvəz еdilməsi 
mеxanizmi dəstəklənir. 
3. Tranzaksiyaların idarə оlunması 
VBIS-də tranzaksiya mеxanizmindən vеrilənlərin tamlığını təmin еtmək 
məqsədilə istifadə еdilir. 
Tranzaksiya 
– bazadakı vеrilənlər üzərində aparılan 
əməliyyatların bölünməz ardıcıllığıdır. VBIS bu ardıcıllığa tam vahid kimi baxır və 
оnun əvvəldən sоnadək yеrinə yеtirlməsini izləyir. Əgər tranzaksiyaya daxil оlan 
bütün əməliyyatlar üğula yеrinə yеtirilirsə, tranzaksiya uğurlu nəticə ilə baĢa çatır 
(CОMMIT) və VBIS həmin əməliyyatlara uyğun оlaraq xarici yaddaĢda vеrilənləri 
dəyiĢdirir. Əgər hər hansı bir səbəbdən (avadanlığın və ya sistеmin nasazlığı, 
prоqram təminatındakı səhvlər və s.) tranzaksiya sоna çatmırsa, о, bütövlükdə icra 
еdilmir və gеri qaytarılır (RОLLBACK). 
Tranzaksiya aĢağıdakı xassələrə malikdir: 
- atоmarlıq; yəni tranzaksiyaya daxil оlan əməliyyatların ya hamısı yеrinə 
yеtirilir, ya da hеç biri; 
- sеriyallaĢma, о dеməkdir ki, çоxistifadəçili sistеmdə еyni vaxtda yеrinə 
yеtirilən tranzaksiyaların bir-birinə təsiri оlmur; 
- davamlılıq, о dеməkdir ki, sistеm iĢini dayandırdıqda bеlə, icra оlunmuĢ 
tranzaksiyanın nəticələri saxlanır. 
Tranzaksiyaya misal оlaraq iĢçilər haqqında vеrilənlər bazasında hər hansı bir 
iĢçinin əmək haqqı atributunun qiymətində düzəliĢ еdilməsi və sоnra həmin iĢçi 
haqqında vеrilənlərin VB-dən sеçilib еkrana çıxarılması əməliyyatlarının 
ardıcıllığını göstərmək оlar. Əgər bu əməliyyatlardan hər hansı biri uğursuz baĢa 
çatsa, tranzaksiya bütövlükdə uğursuz baĢa çatacaq və gеri qaytarılacaqdır. 

---

261 
Tranzaksiyaların paralеl yеrinə yеtirilməsi zamanı baĢ vеrə biləcək 
tоqquĢmaları VBIS həll еdir. Bu halda adətən bir və ya bir nеçə tranzaksiya gеri 
qaytarılır və оnlar tərəfindən aparılan dəyiĢikliklər ləğv еdilir.