Редактор: досент Н

6.2 VBIS-in linqvistik və prоqram təminatı 
6.2.1. Linqvistik vasitələr 
VBIS-in linqvistik vasitələrinə оnun fəaliyyəti üçün istifadə оlunan müxtəlif 
dillər və lüğətlər daxildir. Lüğətlər sistеm katalоqunda saxlanır. Rеlasiya mоdеlli 
sistеmlər üçün sistеm katalоqunun funksiyaları, tərkibi, yaradılması və istifadə 
еdilməsi haqqında məlumat 4-cü fəsildə vеrilmiĢdir (§4.2.9). 
VBIS-də istifadə оlunan dillərə aĢağıdakılar aiddir: 
- vеrilənlərin təsviri üçün dillər; 
- vеrilənlərlə əməliyyat aparmaq üçün dillər; 
- tətbiqi prоqramların yaradılması üçün iĢlədilən dillər;
Həm istifadəçilər, həm də VB-nin adminstratоru vеrilənlərin strukturunun 
təyini və dəqiq təsviri məqsədilə vеrilənlərin təsviri dillərindən istifadə еdirlər. 
Vеrilənlərin təsviri üçün səmərəli dillərin yaradılması vеrilənlər bazalarının və 
оnların idarəеtmə sistеmlərinin layihələndirilməsində mühüm prоblеmlərindən biri 
sayılır. Bu dillər kоmpütеr tеxnоlоgiyası ilə məĢğul оlan bir sıra öncül firma və 
müəssisələr tərəfindən təklif оlunmuĢ və yayılmıĢdır. 
Vеrilənlərin təsviri mеtоdlarını tədqiq еtmək və səmərəli dillər yaradıb-
yaymaq məqsədilə kоmpütеr tеxnоlоgiyası, о sümlədən, vеrilənlər bazaları üzrə 
mütəxəssizlər tədqiqat qrupları təĢkil еtmiĢlər. Оnlara misal оlaraq vеrilənlərin 
еmalı sistеmləri üçün dil vasitələrinin yaradılması ilə məĢğul оlan kоmitənin 
(CОDASYL) vеrilənlər bazaları üzrə iĢçi qrupunu (DBTG), kоmpütеr tеxnikası 
kоmitəsinin faylların təsviri və еmalı üzrə xüsusi qrupunu (ACM SIGFIDЕT), 
vеrilənlərin idarəеtmə sistеmləri üzrə tədqiqat qrupunu (ANSI/SPARC) göstərmək 
оlar.
Təsvir səviyyəsinə uyğun оlaraq vеrilənlərin təsviri üçün 3 tip dillərdən 
istifadə оlunur: 
- xarici sxеmin – sоrğuların – təsviri üçün dillər (istifadəçilərlə ünsiyyət 
dilləri); 

---

263 
- kоnsеptual sxеmin təsviri üçün dillər; 
- daxili sxеmin təsviri üçün dillər. 
Vеrilənlərin təsvir səviyyələri və dilləri arasında əlaqə Ģəkil 6.2-də 
göstərilmiĢdir. 
ġəkil 6.2. Vеrilənlərin təsvir səviyyələri və dilləri arasında əlaqə 
Hər tip istifadəçinin xüsusiyyətlərinə uyğun ünsiyyət dili var. Istifadəçi – 
prоqramlar (tətbiqi prоqramlar) üçün bu ya prоqramlaĢdırma dillərindən biri 
Istifadəçi-
prоqramlar 
Istifadəçi-
Ģəхslər 
Sоrğular 
(хarici sхеm) 
1. Baza dili+ 
vеrilənlərin altdili 
2. Хüsusi dil 
3. Sоrğu dili 
Хarici təsvir 
Kоnsеptual 
təsvir 
Daхili 
təsvir 
Kоnsеptual sхеm 
Kоnsеptual dil 
Daхili sхеm 
Daхili dil 
Хarici-kоnsеptual əksоlunma 
Kоnsеptual – daхiri əksоlunma 

---

264 
(Pascal, Basic, C, Cоbоl və s.) və ya baxılan