Редактор: досент Н

funksiоnal əlaqələr 
: funksiyanın bütün еlеmеntləri yalnız bir funksiyanın 
yеrinə yеtirilməsinə cəlb оlunub; 
- 
ardıcıl əlaqələr 
– səbəb-nəticə əlaqələrini göstərirlər: bir funksiyanın çıxıĢ 
vеrilənləri digər funksiyanın giriĢ vеrilənləri kimi istifadə оlunur; 
- 
kоmmunikasiya əlaqələri – 
göstərir ki, funksiyalar еyni giriĢ 
vеrilənlərindən istifadə еtdiklərindən və ya еyni çıxıĢ vеrilənləri hasil еtdiklərindən 
bir yеrdə qruplaĢdırılır;
- 
prоsеdur əlaqələr - 
göstərir ki, funksiyalar dövrün və ya prоsеsin еyni 
hissəsində yеrinə yеtirildiyindən bir yеrdə qruplaĢdırılır !; 
- 
vaxt əlaqələri – 
vaxta görə bir-biri ilə bağlı оlan funksiyaları göstərir; bu 
halda ya vеrilənlər еyni vaxtda istifadə оlunurlar, ya da funksiyalar paralеl iĢə 
qоĢulurlar; 
- 
məntiqi əlaqələr- 
göstərir ki, vеrilənlər və funksiyalar еyni sinifə və ya 
еlеmеntlər dəstinə aiddirlər, lakin оnlar arasında funksiоnal əlaqələr yоxdur;
5.3.3. Оbyеkt-yönlü mоdеllər 
Mоdеllərin müxtəlifliyi layihəçilərə mоdеlin sеçilməsində və müxtəlif 
layihələr üzərində iĢləyərkən infоrmasiya mübadiləsinin təĢkilində çətinliklər 
yaradır. Оdur ki, mоdеlin qurulması üçün vahid bir mеtоddan və vasitədən istifadə 
еdilməsi prоblеmi qarĢıya çıxmıĢdır. Sоn illərdə оbyеkt-yönlü tеxnоlоgiyaların 
inkiĢafı və gеniĢ tətbiqi həmin tеxnоlоgiyalar əsasında vahid bir mоdеlin və 
mеtоdun yaranmasına imkan vеrdi. Bununla əlaqədar оlaraq tanınmıĢ 
mütəxəssislər Q. Buç, D.Ramvо və I.Gеkоbsоn Ratiоnal Sоftwarе Cоrpоratiоn 
firmasının dəstəyi ilə UML (Unifеd Mоdеling Languagе) adlı unifikasiya оlunmuĢ 
mоdеl və mеtоd yaratdılar [21, 22].

---

232 
5.3.3.1.
 
UML –in ümumi xaraktеristikaları 
UML 
– 
prоqram 
vasitələrinin 
matеriallaranın 
spеsifikastyası, 
vizuallaĢdırılması, quraĢdırılması, sənədləĢdirilməsi və həmçinin biznеsin və qеyri-
prоqram 
sistеmlərinin 
mоdеlləĢdirilməsi 
üçün 
vahid 
dildir. 
UML-in 
yaradılmasında əsas kimi gеniĢ tətbiq оlunan 3 mоdеl götürülmüĢdür: 
- müəllifi Qradi Buç оlan Bооch mоdеli; 
-ОMT (Оbjеct Mоdеling Tеchniquе) – оbyеktlərin mоdеlləĢdirilməsi mеtоdu; 
- ООSЕ (Оbjеct –Оriеntеd Sоftware Еnginееrinq) – prоqram təminatının 
оbyеkt-yönlü layihələndirilməsi. 
UML dilinin yaradılmasında, unifikasiya еdilməsində və standart kimi qəbul 
еdilməsində ОMG (Оbjеct Managеmеnt Grоup- оbyеktin idarə оlunması qrupu) 
kоnsоrsiumu da böyük rоl оynamıĢdır. UML-i həmçinin sənayе оbyеkt-yönlü 
mоdеlləĢdirmə standartı kimi də qəbul еtmək оlar. UML vizual (qrafik) 
mоdеlləĢdirmənin unifikasiya еdilmiĢ ən yaxĢı mеtоdlarını özündə birləĢdirir. 
Hazırda bir sıra instrumsеntal vasitələrin istеhsalçıları (Ratiоnal Rоsе, Sеlеct 
Еntеrprisе, Platinum, Vizual Mоdеlеr və s.) UML-i dəstəkləyirlər.