Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

Мирзаев А., ЮсуповТ. 
Курашчиларни шахсий сифатларини таркиб топтириш
153

---

МуғаллиМ ҳәМ үзликсиз билиМлендириў
4
исаков Ш.М. 
Ўқувчи-ёшларда белбоғли кураш спорт турига қизиқишни
шакллантиришда оиланинг ахамияти
155
Курбанбаева д.М., Курбанбаева д.М. 
Jismoniy madaniyat o`qituvchilarining
boshlang`ich ta`limda barkamol shaxsni voyaga etkazishdagi roli
157

---

МуғаллиМ ҳәМ үзликсиз билиМлендириў
5
Пирниязова А.
филология илимлериниң кандидаты, доцент 
Тил ҳәМ әдЕБияТ
КӨРКЕМ ШығАРМАлАРдА ФРАзЕОлОГизМлЕРдиң
ҚОллАНылыў ӨзГЕШЕлиКлЕРи
Таянч сўзлар: 
фразеологизм, стил, синоним, компонент, экспрессив бўёқ, мета-
базис, маъно, бадиий ижод. 
Ключевые слова: 
фразеологизм, стиль, синоним, компонент, экспрессивная
окраска, метабазис, значение, литературное творчество.
Key words: 
phraseology, style, synonym, component, expressive coloring, metabasis, 
meaning, literary activities.
Көркем сөз шеберлери фразеологизмлерди өзлерине тән стильге орайластыра
отырып түрли усыллар менен жумсайды. Жазыўшылар халық тилиниң фразео-
логизмлери менен келетуғын образлы сөз байлығын өз елегинен өткерип, көркем 
шығармада шеберлик пенен пайдаланыўдың үлгисин көрсетеди.
Авторлар халық тилиндеги таяр фразеологизмлерди өз қәлпинде синоним 
ретинде қолланады, гейде жаңғыртып, жаңадан пайдаланады, гейде сол үлги 
менен жаңа сөз дизбеклерин ойлап таўып қолланады. Олар халық тилиндеги 
фразеологизмлердиң қурамынан ең зәрүрлисин таңлай отырып, мүмкиншилигине 
қарай оларды түрлендиреди, өзиниң сүўретлеп атырған ўақыясына байла-
ныслы фразеологизмниң стильлик бояўын көрсетеди де, атқаратуғын хызметин 
қоспаландырады, бирақ тил нызамлылығын ҳеш ўақытта умытпайды.
Фразеологизмлердиң авторлық өзгерислер менен қолланылыўының бир неше 
түрлерин көриўге болады:
1. Фразеологизмлер өзгертилмей, сол қәлпинде қолланылып, қосымша мәниге 
ийе болады:
Ғайып хан 
сыр алдырмаў 
ушын ҳәзирги жүрисинен өзгермеўи, еки оттың ара-
сында турса да, базда күлиўи тийис (Т.Қайыпбергенов).
Ырысқул бий ханға 
тәжим етти
ҳәм жасы кишиси Есенгелдиге тас ылақтырыў 
лийкинин бериўди соранды (Т.Қайыпбергенов).
Жән-жағына қаранып, келгенлердиң ғаўқылдысы басылыўын күтти ҳәм ханның 
қулағына бир нәрсе сыбырлап, оның ийек қағып мақуллаўынан кейин көпшиликке 
қарап алақанын алақанына урып шаппатлады (Т.Қайыпбергенов).
Оразан батырдың бул қараўы аўыл менен хошласқаны еди, атының басын 
қублаға қаратып ушы-қыйырсыз жазықлыққа бир