Raxmonova maftuna abdulla qizi muhandislik grafikasidan talabalar bilimini nazorat qilish va baholashda zamonaviy kompyuter

Umumiy xulosa va tavsiyalar 
Ta‘lim berishga mo’ljallangan kompyuter tizimlarini yaratish jarayonida bajarilishi
muhim bo’lgan vazifalardan biri bilimlar nazoratinitashkil qilishhisoblanadi. 
Albatta kompyuterlar hayotimizni qulaylashtirishga hizmat qiladibiroqta‘limiy 
maqsadlarda qo’llanilayotganda turli to’siqlar vujudga kelishitabiiy holder.
Bilimlarni kompyuterli baholash mumkin qadar obektiv bo’lishini ta‘minlash ko’pt
omondan baholash metodini to’g’ri tanlashga bog’liq. 
Metodning to’g’ri tanlanishi ta‘lim oluvchilarning individual qobiliyatlarini 
hisobga olgan holda, ularning bilimi haqida ishonchli ma‘lumot olish imkonini 
beradi. Nazoratni amalga oshirish metodlari va baholash modellari o’zaro uzviy bo
g’liqdir. Talabalarda qanday bilimlarni shakllantirishimiz lozimligi ta‘lim 
maqsadidan kelib chiqadi. Shu ta‘limiy maqsadlar asosida bilimlar nazorati 
amalga oshiriladi. Bilimlarni baholash metodlarini tanlash ham ta‘limiy 
maqsadlarni ifoda eta olishi lozim. O’zlashtirishni baholovchi avtomatik tizim
yaratishda biz e‘tiborga olishimiz lozim bo’lgan asosiy masala ham ta‘limiy 
maqsadlarni ifoda etuvchi to’g’ri algoritmni yaratish hisoblanadi. Bilimlarni 
baholovchi kompyuter tizimida qanday modellardan foydalanish lozim? Bu 
avtomatik tizimda talaba va uning ishi haqida naqadar to’la ma‘lumotlardan 
foydalanishni rejalashtirayotganimizga bog’liq.
Kompyuterli testlashni joriy qilish bo’yicha shularni xulosa qilish mumkin: 
Kompyuterli testlashni joriy qilish nafaqat talabaning tayyorgarlik darajasini ko’r
satadi, balki, uni bilimlarni chuqurroq egallashga undaydi,ko’proq mustaqil 
ishlashni stimullaydi. 
Kundalik testlash joriy nazorat olib borishni qulaylashtiradi, qoidaga muvofiq barc
ha baholanadi, baholash tez (atigi 20 daqiqa ichida) amalga oshiriladi, bu esa talab
alarning toliqib qolmasligini ta‘minlaydi. 
31
8

---

75
Semestr davomida o’tkaziladigan oraliq nazoratlar har bir talabaning eng 
kuchsiz tomonlarini aniqlashga yordam beradi. Bu esa ular bilan o’z vaqtida 
individual ishni tashkil qilish uchun qulaylik yaratadi. 
Har bir talaba qo’lga kiritgan yakuniy imtixon natijalari ta‘lim jarayonida 
raqobatlashuvchanlikni oshirishga va o’ziga hos motivatsiya berishga sabab 
bo’ladi, talabaning o’z bilim darajasi uchun javobgarlik hissini oshiradi. 
Bularning bari, oxir-oqibat, ta‘lim samaradorligini oshirishga va bitiruvchilarning 
kasbiy tayyorgarligini yaxshilashga sabab bo’ladi. 
Kompyuter texnologiyalari asosida talabalar bilimini baholash samaradorligini osh
irish mavzusida olib borgan tadqiqot ishimizning tajriba sinov ishlari shuni ko’rs
atdiki, talabalar bilimini baholovchi avtomatik tizimni ishlab chiqish, uni amali
yotga keng tadbiq etish bu yo’lda sarflangan har qandaysarf xarajatlarni,
hox u moddiy bo’lsin hox ma‘naviy, o’zini to’la ma‘nodaoqlaydi. Tajriba
sinov ishlari biz ilgari surgan farazlarni isbotladi. Xususan,farazimizning birinchi
qismi, ya‘ni, baholashni avtomatik tizimga o’tkazishnazorat va baholash 
jarayoniga sarflanadigan umumiy vaqt sarfini bir necha marta qisqartirish imkonini
berishi mumkin degan farazimizning isbotini yuqorida keltirib o’tganlarimizdan
bilish mumkin. Kompyuterli nazoratbaholashga ketadigan vaqt sarfini ikki 
barobar kamaytiradi; 
Fan o’qituvchisi baholashni amalga oshirish vazifasidan xolos bo’lgach, 
tejalgan vaqtni o’z ustida ishlashga, fan bo’yicha yangi ma‘lumotlar to’plashga 
sarflashi mumkin degan farazimiz isbotini o’qituvchilar bilan bo’lgan suhbat va 
so’rovnoma metodi orqali qo’lga kiritdik; 
Talabalar uchun baholashning avtomatik tizimga o’tishi ularda vujudga 
keladigan steriotip xavf vaziyatlarining kamayishiga olib kelishi mumkin. Bu 
farazimiz isboti olingan natijalarda yaqqol ko’rinib turibdi. Shuningdek, 
talabalarda o’tkazilgan so’rovnoma natijalari ham shuni ko’rsatdiki, talabalar 
imtixonlarni o’qituvchilar olishidan ko’ra, kompyuterda imtixon topshirishni 
afzal ko’rar ekanlar;
11

---

76
Avtomatik baholash tartibi an‘anaviy baholash jarayonida vujudga kelishi 
mumkin bo’lgan soxta (sun‘iy) baholashga qarshi kurashda samarali vosita 
bo’lishi mumkin. Bu farazimiz tajriba sinov ishlarining uchinchi bosqichidayoq 
o’z isbotini topgan edi. Talabalar o’zlashtirishi juda past bo’lgan taqdirda ham, 
guruh a‘zolarining barchasi imtixondan yiqilishlari mumkin emas, jilaqursa 30
foizi imtixonlarni qoniqarli darajada topshirishlari kerak edi. Shunda ham, 
o’zlashtirish ko’rsatkichining bunchalik past bo’lishiga o’qituvchining o’zi 
javobgar deb hisoblaymiz. Nima bo’lgan taqdirda ham, eksperiment kompyuterli 
nazorat an‘anaviy nazoratga qaraganda obektivroq bo’ladi. 
Tadqiqotyuzasidan quyidagilarni tavsiya qilamiz: 
Kompyuter texnologiyalari aosida talabalar bilimini baholash samaradorligini o
shirish mavzusidagi tadqiqot ishlari kengaytirilgan tarzda davom ettirilishi 
lozim; 
O’BAT yanada takomillashtirilishi, funksional jihatdan boyitilishi darkor; 
Malaka oshirish institutlari va pedagogika OTM larida -
Bilimlarni kompyuterli 
nazorat qilish metodikasi fani joriy qilinishi kerak; O’BAT bo’yicha OTM 
larida tajriba sinov ishlari kamida bir o’quv yili mobaynida o’tkazilishi va bu
eksperiment barcha yo’nalishlar hamda fanlarni qamrab olishi maqsadga 
muvofiqdir. 
Shuningdek, OTM larining axborot kommunikatsion imkoniyatlari oshirilishi, m
uassasaning texnik bazasi boyitilishi juda muhim ahamiyatga ega.Ba‘zi OTMlarda,
xususan, har bir talabaning o’z shaxsiy kompyuteri (notebook) bo’lishi majbu
riydir. Ta‘lim muassasasi dillerlar bilan shartnoma tuzgan holda, talabalarni kr
edit asosida kompyuterlar bilan ta‘minlagan. Bu amaliyotni barcha OTM larida
qo’llash maqsadga muvofiqdir.