Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

3 1

---

R.  RAJABOV
Qachonki,  qaram a-qarshiliklar  kritik  nuqtaga  yetganda,  qarigan 
m exanizm lar  ulam i  hal  qila  olm asligi  aniq  bo‘ladi.  To‘la  tushkunlik 
bosqichi  boshlanadi.  O datda  undan o ‘tish davrining  hisobi  olib  boriladi. 
Jam iyat  piram idasining  barcha  qavatlarida  alg‘ov-dalg‘ovlik  kuchayadi. 
Noaniqlik,  harakatning  tartibsizligi  keskin  o ‘sadi.  Tushkunlik  ketidan 
tushkunlik,  halokat  orqasidan  halokat  boradi.  Ziddiyatlam i  tashqi  m an- 
balar  orqali  yechishga  urinish,  boyliklam i  qayta  taqsim lash  inqilob  va 
urashlarga olib keladi. Tushkunlikdan chiqish uchun jam iyat ijtimoiy fik- 
ri  izlanishlarga tushadi.  Tushkinlikdan  chiqish  uchun ziddiyatli  dasturlar 
paydo b o ‘ladi.  Iqtisodiyot tushkunlikka tushadi,  ijtim oiy ziddiyatlar kes- 
kinlashadi.  M avjud  siyosiy  partiyalar,  davlat  hokim iyati jam iy at  oldida 
obro‘-e’tiborini y o ‘qotadi.
M a’naviyat dunyosi -  fan, madaniyat, axloq, ta ’lim o g ‘ir y o ‘qotishlar- 
ga uchraydi.  Lekin bu tashqi tartibsizlik orqasida keyingi sivilizatsiyaning 
kurtaklari  asta-sekin  o ‘sib  boradi.  Ulam ing kelajak  uchun kurashi,  integ- 
ratsiyasi  yuz  beradi.  Yangi  ijtimoiy  kuchlar yuzaga keladi.  Ular hozircha 
biror-bir keng qamrovli, yaratuvchi ishlami  bajara olmaydilar.  M am lakat­
da jam oat  arboblari  -  yangi  liderlar m aydonga chiqadilar v a  kurashlarda 
chiniqadilar. Ular kelajak jam iyatning potensial yadrosini shakllantiradilar.
O 'tish  davrining  uchinchi  bosqichi yangi  va eski  dunyoning vaqtin- 
chalik kuchlar tengligiga nisbatan qisqa vaqti  lahzasi deyish mum kin.  Bu 
iqtisodiy  sikl  dinam ikasidagi  depressiya fazasi  (ham  turg‘unlik y o ‘q,  bi- 
roq  iqtisodiy o ‘sish ham y o ‘q,  sog‘ayish jarayoni  hali  boshlanm adi),  ijti­
moiy kuchlam i qayta qurish, eski tuzum ni y o ‘qotishi aniqligi va yangisi- 
ga o ‘tish m uqarrarligi, jam iyatni anglashidir. Uning unsurlari tanaffusdan 
foydalanib, birlashib hal  qiluvchi  olishuvga tayyorlanadilar.
To‘rtinchi  o ‘tish  davrining  tugallovchi  bosqichi  yangi  jam iyatning 
kuchga  to ‘lib  borayotgan  unsurlarining jad al  bostirib  kelishi  bilan  ifo- 
dalanadi.  O 'layotgan  sivilizatsiya  unsurlarining  to ‘la  yengilishi  (albatta 
qarshi  hujum ga  o ‘tish  ehtim ollari  y o ‘q  emas).  Bu  davrda asta-sekin  tar­
tibsizlik  kam ayadi  va  tartibga  tushish,  jam iyat  dinam ikasida  aniq  kela­
ja k   o ‘sib  boradi.  Iqtisodiyotning  o ‘sishi  boshlanadi.  Bu  ko ‘p  resurslarni 
shaxsiy iste’mol uchun ajratish va ja m g ‘arish, jam iyat texnologik bazasi- 
ni  takror  qurish  im koniyatini  beradi.  Yangidan  barqarorlashtirish  mexa- 
nizmlari  kuchga kiradi.  Huquq-tartibot o ‘m atiladi.