Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

1 2

---

(a h o n  s iv iliz a ts iy a la r i ta r ix i
S o ‘nggi m ing yillikdagi  insoniyat jam iyat tuzilmasini tadqiq qilib, A. 
Toynbi  hozir hayot b o ‘lgan quyidagi  sivilizatsiyalarni  aniqladi:
G ‘arb xristianlari  birlashgan G ‘arb jam iyati;
Janubi-sharqiy  Yevropa  va  Rossiyada joylashgan  pravoslav-xristian 
yoki  Vizantiya jam iyati;
Shim oliy A frika va 0 ‘rta Sharqdan buyuk X itoy devorigacha b o ‘lgan 
Islom jam iyati;
Tropik va subkontinental  H indistonda hinduizm  jam iyati;
Janubi-Sharqiy  Osiyoning subtropik va m o‘tadil hududlaridagi  Uzoq 
Sharq jam iyati;
Bu  jam iyatlam ing  o ‘tm ish  tarixini  o ‘rganish  Toynbining  bu  uchin­
chi  avlod  sivilizatsiyalar,  ulam ing  har  birida  birinchi  va  ikkinchi  avlod 
o ‘tgan,  deb xulosa chiqarishiga asos  bo‘ladi.
A.Toynbi  tom onidan  hamm asi  b o ‘lib  dunyoning  madaniy  xaritasiga 
37 ta sivilizatsiya kiritilib,  ulardan  21  tasi  sinchiklab  tekshirildi  va inso­
niyat tarixining keyingi 6 ming yili tasvirlandi.  « 0 ‘z o ‘tm ishdoshlarining 
qisqa  hayot  kechirgan,  hududiy  cheklangan  va  kam   sonli  ibtidoiy jam i- 
yatltiriga nisbatan sivilizatsiyalar hayoti davom iyroq, ular keng hududlar- 
ni  egallaydi,  sivilizatsiyalarni  qam rab  olgan  odam lar soni  qoidaga>ko‘ra 
ulkan.  Ular  boshqa  jam iyatlam i  assim ilyatsiya  qilish  va  bo'ysundirish 
y o ‘H  bilan tarqalish  an’anasiga ega».  (50.  k.  80).  Sivilizatsiyalar asta-se­
kin  rivojlanadi,  o ‘zining  hayotiy  sikliga  ega.  Ular  statik  form atsiyalam i 
emas,  evolyutsiya tipidagi  dinamik tashkilotni  o ‘zida aks  ettiradi.  (o‘sha 
joyda 87-bet) U lam ing har biri o ‘z taraqqiyotida paydo b o ‘lish (genezis), 
o ‘sish, buzilish va yem irilish fazalarini bosib o 'tadi. To‘rt yoki besh m ing 
yilliklar davom ida sivilizatsiyalam ing yem irilishini eng umumiy va keng 
tarqalishi  sababi hududiy ekspansiyaning oqibati, ijtimoiy hayotning har- 
biylashuvi  (militarizm)dir.  M ilitarizm  lokal  davlatlam i  o ‘zaro  urushlarga 
tortib,  sivilizatsiyani  yem iradi.  Ijtimoiy  yem irilish  geografik  ekspansiya 
uchun  qulay  shart-sharoit  boMadi.  «Tushkunlikni  boshidan  kechirayot- 
gan jam iyat  o ‘z  hayotiy  kuchlarini  ulkan  hajm dagi  moddiy  loyihalarga 
y o ‘naltirish  bilan  o ‘z  oMimining  kuni  va  soatini  orqaga surishga harakat 
qiladi.  Bu  olam da  hukm  qilingan  o ‘z  layoqatsizligi  va  oMim  taqdirini, 
oMayotgan  ongini  aldashga urinish demakdir».
A.Toynbi  sivilizatsiyalam ing  yem irilish  m exanizmini  batafsil  ochib 
beradi.  Bu o ‘tish davrining m azm unini ochib berish uchun m uhim  aham i- 
yatga ega.  U « A tro f-  m uhit ustidan hokim iyatni m ustahkam lanib borishi