Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

peer to 
peer
) usulida ulangan bir qancha kompyuterlarga yozilgan ma’lumotlardan iborat 
jurnal bo’lib, unda istalgan turdagi va ko’rinishdagi ma’lumotlar (
masalan, pul 
operatsiyalri, kontraktlar, patsientlar yoki mijozlar haqidagi ma’lumotlar, turli 
ko’rinishdagi bilimlar va boshqalar
) 
saqlanishi 
mumkin. 
Blokcheyn 
texnologiyalarini amalda qo’llashda ko’pincha 
aqlli kontraktlar (
smart contract
) 
tushunchasi ham ishlatiladi. Aqlli kontraktlarga o’tishdan avval kontrakt nimaligini 
eslatib o’tamiz: Kontrakt bu ikki yoki undan ko’p shaxlar orasida qandaydir huquq 
yoki majburiyatlarining tuzilganligi, o’zgarganligi yoki tugaganligini aniqlab 
beruvchi hujjatdir. Unda qandaydir xodisaning ro’y berishiga olib keluvchi shart-
sharoitlar majmusi aniqlab beriladi. 
Aqlli kontrakt
esa, real dunyoda yoki raqamli 
olamda qandaydir xodisaning ro’y berishiga olib keluvchi shart-sharoitlar 
majmusini aniqlab beradigan elektron hujjat - algoritmdir. Aqlli kontraktlarning 
amalga oshirilishi uchun insoniy faktorni umuman chetga chiqarib tashlaydigan 
markazlashmagan muhit kerak bo’ladi. Agarda aqlli kontraktda biror-bir narsaning 
bahosini uzatish yoki ishlatish yoki ko’rsatish zarur bo’lsa, u holda qiymat uzatish 
vositasi - kriptovalyutani ishlatish lozim bo’ladi. Masalan, agarda bitkoin 
blokcheynida aqlli kontraktni ishlatsak, u quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: 

---

277 
Aqlli kontrakt orqali blokcheynda istalgan turdagi ma’lumotlarni yoki ma’lumotlar 
majmuasini yoki ma’lumotlar to’plamini saqlay olamiz. Masalan: 
Blokcheyn texnologiyalaridan foydalanishga yana bir misol sifatida domen 
ismlarining taqsimlangan domenli tizimini ko’rsatishimiz mumkin:

---

278 
Blokchen texnologiyasidan jahon miqyosida foydalanish bo’yicha yana bir qancha 
real misollarni quyidagi tasvir orqali tasavvur qilishingiz mumkin: 
Blokchen texnologiyasining notarial idoralar ishida ishlatilishiga yaqqol misol esa 
quyida infogramma ko’rinishida keltirilgan: 

---

279 
Taqsimlangan reestr vositasida buxgalteriya ishini yuritish bo’yicha real mavjud 
bo’lgan platformalarga misol sifatida