Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Mirzo Ulugbek Innovation Center
» innovatsiya markazi qoshidagi 
taqsimlangan reestr texnologiyalari (
blokcheyn
) bo’yicha vakolatlar markazi 
mas’ul tashkilot bo’lib hisoblanadi. Ushbu taqsimlangan reestr texnologiyalari 
(
blokcheyn
) bo’yicha vakolatlar markazi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli “O’zbekiston Respublikasi Axborot 
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini Faoliyatini 
tashkil etish to’g’risida”gi Qarorining ijrosini ta’minlash maqsadida tuzilgan. 
Xususan, 2018-2019 yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tizimini 
tubdan takomillashtirish bo'yicha "Yo'l xaritasi"ning 7-bo’limida belgilangan 
"Mirzo Ulugbek Innovation Center" innovatsion markazi qoshida blokcheyn 
texnologiyasi imkoniyatlaridan foydalanish shart-sharoitlarni yaratish, kadrlar 
salohiyatini 
oshirish 
hamda 
mahalliy 
dasturchilarni 
tomonidan 
ushbu 
texnologiyani o’zlashtirishni qo’llab-quvvatlash maqsadida Taqsimlangan reestr 
(
blokcheyn)
texnologiyalari bo'yicha vakolatlar Markazi yaratish ko’zda tutilgan. 
Markaz faoliyati bo’yicha hujjatda (
kontseptsiyada
) tashkil etilayotgan markaz 
faoliyatining asosiy yo’nalishlari, maqsadlari, vazifalari, tamoyillari va 
faoliyatining tashkiliy-huquqiy mexanizmlari batafsil bayon etilgan. Ushbu 
loyihani amalga oshirish uchun mas'ul ijrochilar bo’lib O‘zbekiston Respublikasi 
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziriligi, Mirzo 
Ulug'bek innovatsion markazi va boshqa manfaatdor idoralar hisoblanadi. Hujjatda 
(
kontseptsiyada
) quyidagi atama va aniqlanuvlar qo’llanilgan: 

taqsimlangan reestr (blokcheyn)
- axborotni o’zida jamlagan, muayyan 
qoidalarga muvofiq tuzilgan uzluksiz bloklar zanjiridir (bog'langan ro'yxat). 
Ko'pincha bunday bloklar zanjiri nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli 
xil kompyuterlarda (
qurilmalarda
) saqlanadi. 

---

269 

vakolatlar markazi
- tuzilmasining asosiy vazifasi qilib ma'lum bir sohadagi 
yangi bilimlarni, tajriba va vakolatlarni izlash va uzatish hamda konsalting, 
servis hizmatlari va professional hizmatlarni ko'rsatishdir. 
Markaz tuzilishidan ko’zda tutilgan asosiy maqsadlar sifatida quyidagilarni 
keltirish mumkin: 

taqsimlangan 
reestr 
(
blokcheyn
) texnologiyasining imkoniyatlaridan 
foydalanish uchun shart-sharoitlarni shakllantirish; 

taqsimlangan reestr (
blokcheyn
) texnologiyasi sohasida milliy kadrlar 
salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 

ushbu texnologiyani o'zlashtirish uchun mahalliy ishlab chiquvchilarni 
qo'llab-quvvatlash; 

davlat boshqaruvi hizmatlarining sifatini yaxshilash, idoralararo ish olib 
borish samaradorligini oshirish, boshqa davlat vakolatlari bo’yicha 
hizmatlarni amalga oshirish uchun davlat boshqaruv tizimida blokcheyn 
texnologiyalarini joriy etish. 
Taqsimlangan 
reestr 
texnologiyalari 
(
blokcheyn
) bo’yicha vakolatlar 
Markazning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 

Blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish uchun normativ-huquqiy va 
me'yoriy bazani takomillashtirish; 

Davlat boshqaruv tizimida blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish uchun 
tashkiliy-texnik shart-sharoitlarni rivojlantirish; 

Davlat boshqaruvi tizimida taqsimlangan reestr texnologiyasini joriy etishga 
yagona texnologik yondashuvni ta'minlash; 

Blokcheyn sohasidagi bilimlarni boshqarish tizimini hayotga tadbiq qilish;

Blokcheyn texnologiyalariga ixtisoslashgan mahalliy ekspertlar va 
kompaniyalar reestrini yuritish; 

Taqsimlangan reestr sohasidagi mutaxassislarni tayyorlash va malakasini 
oshirish; 

---

270 

Aholi, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar, davlat hizmatchilarining taqsimlangan 
reestr texnologiyasi va uning afzalliklari haqidagi xabardorlik darajasiini 
oshirish; 

Davlat tizimi, xususiy va ijtimoiy sohalarda bloklcheyn texnologiyalardan 
foydalanish bo'yicha ilk pilot-loyihalarni amalga oshirish; 

Blokcheyn texnologiyasidan foydalanish bo'yicha ilg'or xorij tajribalarini 
o'rganish va mahalliy sharoitlarga moslashtirish uchun xalqaro hamkorlikni 
amalga oshirish. 
Blokcheyn vakolatlari Markazining asosiy vazifasi va missiyasi ushbu sohadagi 
milliy tajriba darajasi va vakolatlarni oshirish hamda O'zbekistonda yuqori 
texnologiyali va innovatsion iqtisodiyotni shakllantirishni rag'batlantirish 
maqsadida taqsimlanadigan reestr texnologiyalari sohasidagi bilimlarni yaratish, 
yanglash, saqlash va tarqatishning samarali mexanizmini joriy etishdan iborat. 
Ushbu missiyani amalga oshirish uchun Markaz quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 
faoliyatni amalga oshirishni rejalashtirgan: 
1.
Jamiyat hayotining turli sohalarida blokcheyn-texnologiyalarni muvaffaqiyatli 
joriy qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu jumladan: 

global tendensiyalarni monitoring qilish, texnologik o'zgarishlarni, 
shuningdek, blokcheynni qo'llashning yangi sohalarini, usullarini va 
mexanizmlarini aniqlash uchun taqsimlangan reestr texnologiyalari bo’yicha 
xalqaro tajribani organish va uni halq xo'jaligi tarmoqlarida tezkorlik bilan 
o’zlashtirish; 

O'zbekistonda blokcheyn texnologiyalarini joriy etish bo'yicha takliflarni 
ishlab chiqish maqsadida mamlakatdagi ilmiy-amaliy tashkilotlar bilan 
birgalikda amaliy, ilmiy va marketing tadqiqotlarini tashkillashtirish; 

blokcheyn va unga aloqador texnologiyalarni, shu jumladan, bulut 
texnologiyalari, kriptografiya, kriptoanaliz, aqlli kontraktlar va boshqa bu 
bilan bog’liq innovatsion texnologiyalarni potentsial foydalanishni tartibga 
soluvchi halqaro normativ-huquqiy bazalarni tahlil qilish va ularni 
respublika sharoitlariga mos ravishda takomillashtirish; 

---

271 

mamlakat miqyosidagi blokcheyn loyihalarni samarali ravishda amalga 
oshirish uchun tegishli tashkiliy va texnik infratuzilmani rivojlantirish; 

blokcheyn-texnologiyalarni joriy etish bilan bog'liq tashabbuslar, milliy 
tildagi yangi adabiyotlar, tadbirlar hamda loyihalarni axborot-analitik va 
metodik jihatdan qo'llab-quvvatlash; 

Blokcheyn-texnologiyalar bo’yicha oily ta’lim muassasalar va akademik 
tashkilotlar, 
olimlar 
va 
professor-o’qituvchilar 
bilan hamkorlikni 
rivojlantirish; 

Blokcheyn-texnologiyalarni ommalashtirish bo’yicha ilmiy-amaliy va 
o’zbek tildagi ommabop adabiyotlar yaratish va ularni ommaviy axborot 
vositalari yordamida halq ommasiga keng targ’ibot qilish; 

Blokcheyn-texnologiyalarni amaliyotga qo’llash bo’yicha moliya-kredit 
va bank tashkilotlari hamda tadbirkorlik sub’ektlari bilan uzviy aloqada 
bo’lib ishlash. 
2.
Milliy blokcheyn-kompetentsiya va vakolatlarni rivojlantirish, shu jumladan: 
o
taqsimlangan reestr texnologiyasidan samarali foydalanish uchun davlat 
tuzilmalarining kadrlar salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 
o
blokcheyn sohasida milliy ekspertlar guruhini shakllantirish, bu bilan 
bog’liq bo’lgan muammolarni muhokama qilish uchun zarur bo’lgan 
innovatsion maydonchalar faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirish 
hamda 
amaliyotda 
blokcheyn 
texnologiyalarni 
qo'llashning 
yangi 
yo'nalishlari va usullarini yaratish; 
o
iqtisodiyotning turli sohalariga, tadbirkorlikda va davlat boshqaruviga 
yo’naltirilgan 
blokcheyn-texnologiyalari 
sohasidagi 
mutaxassislarni 
tayyorlash va malakasini oshirish; 
o
taqsimlangan reestr texnologiyalarini joriy etish bilan shug'ullanuvchi 
milliy kompaniyalarni va soha mutahassislarini rag'batlantirish hamda 
qo'llab-quvvatlash; 
o
blokcheyn texnologiyasi yo’nalishida ilmiy va amaliy izlanish olib 
boruvchi oliy o’quv yurtlari, texnoparklar, analitik markazlar, ilmiy-tadqiqot 

---

272 
markazlari va boshqa milliy akademik va mutaxassislar birlashmalarining 
a’zolarini rag’batlantirish maqsadida o’zaro hamkorlikni amalga oshirish;
o
Taqsimlangan ro’yhat texnologiyasini qo’llash borasida xalqaro 
hamkorlikni rivojlantirishga yo’naltirilgan anjumanlarini tashkillashtirish va 
o’tkazish, bu boradagi halqaro tajriba va o'zaro tajriba almashishlarda faol 
ishtirok etish; 
3.
Blokcheyn innovatsion texnologiyalarini davlat boshqaruv tizimi va milliy 
iqtisodiyotga tadbiq etish jarayonini muvofiqlashtirish, shu jumladan:

blokcheyn texnologiyalarini qo’llash va tadbiq etish bo’yicha maslahat 
hizmatlarini ko’rsatish, mutaxassislar hulosasini taqdim qilish hamda bu 
soha bo’yicha innovatsion fikr va takliflarni berish. 

davlat 
boshqaruvida 
blokcheyn 
texnologiyani qo’llagan holda 
information-kommunikatsion sohaga oid optimal yechimlarni yaratish va 
tadbiq qilishda yaxlit va bir butun texnologik yondashuvni ta’minlash; 

Davlat idoralari va boshqa tashkilotlarda taqsimlangan reestr 
texnologiyasiga 
asoslangan 
umumdavlat 
raqamli 
platformalari 
ishlatilishining rivojlanishiga ko’maklashish. 

blokcheyn konsepsiyasini ommaga namoyish qilish va uning amalga 
oshirilishi mumkinlgini tekshirish maqsadida davlat, hususiy yoki ijtimoiy 
sohalarda blokchain ilk loyihalarini amalga oshirish. 
Blokcheynni tushunish ushun avvalo pulning asosiy vazifasi nima ekanligini 
tushunib olamiz. Pulning asosiy vazifasi insonlar orasidagi savdo jarayonini 
osonlashtirishdir: 

---

273 
Agarda pulning jamiyatdagi harakatini tahlil qilsak, juda ham murakkab jarayonlar 
ko’z oldimizga keladi: 
Bunda barcha hisob kitoblar tabiiyki, buxgalteriya orqali amalga oshadi: 
Buxgalteriyadagi ma’lumotlar esa konfidentsiyal va ularni boshqarish anchagina 
murakkab masaladir. Ushbu vazifani osonlashtirish uchun bir qancha turdagi 
vositachilar hizmatidan foydalanish mumkin. Masalan, banklar, auyditor 

---

274 
kompaniyalar va ular bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy tashkilotlar. Bu esa hisob 
ishlarini juda ham murakkablashtirib yuboradi. Shuning uchun hozirgi paytda 
blokcheynlardan foydalangan xoldagi taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasi 
ishlab chiqilmoqda. Uni sxematik ko’rinishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: 
Bunda buxgalteriya kitoblari tarmoqda joylashtirilib, barcha uchun birday 
ko’rinshga ega bo’ladi va hech kim unga egalik qilolmaydigan ko’rinishga keladi. 
Natijada biz taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasiga kelamiz. Bunda 
buxgalteriya kitoblarining barcha nusxalari bir xil bo’ladi. Barcha tranzaktsiyalar 
esa barcha tarmoq ishtirokchilari tarmoq orqali ko’ra oladigan shaffof va ommaviy 
xolatga keladi: 
Noto’g’ri va noqonuniy tranzaktsiyalarni esa boshqalardan berkitib bo’lmaydi, ular 
darhol barchaga oshkor bo’ladi-qo’yadi: 

---

275 
Amalga oshirilgan har bir alohida tranzaktsiya esa maynerlar tomonidan 
tasdiqlanadi va foydalanuvchilar tomonidan tekshirib turiladi: 
Bu operatsiyalarningbarchasi blokcheyn deb atalgan taqsimlangan kompyuter 
tarmog’i vositasida amalga oshiriladi: 

---

276 
Demak, blokcheyn bu - bir xil huquqqa ega bo’lgan va tarmoqqa 
P2P
(