Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Visa
va
MasterCard
kabi oshkora 
raqobatchilarni yoddan chiqaring. Agar, aytaylik, raqamli to‘lovlarning barcha 
afzalliklarini taklif qiladigan va bundan bitkoinning barcha real va ehtimoliy 
kamchiliklaridan 
xoli 
bo‘lgan 
to‘lov 
tizimi 
mavjud 
bo‘lsa-chi? 
Kriptovalyutalarning moliya tizimida ustunlik qiladigan holatga erishish usuli 
ularning uzluksiz moslashuv jarayonidan iborat bo‘lib, buni hech kim 
kriptovalyuta bozoridagi asosiy o‘yinchilardan tezroq bajara olmaydi. Hozir 
raqamli asr, bitkoin esa – raqamli asr valyutasi hisoblanadi. Odamlar hayotini 
telefonsiz tasavvur ham qila olmaydigan, juda ko‘plab savdo bitimlari onlayn 
amalga oshiriladigan dunyoda muomala oddiyligi va harajatlar tejalishi bitkoinga 
ustunlik beradi. U yuqorida aytib o‘tilgan katalizatorlardan bittasiga, keyin yana 
bittasiga, undan keyin yana bittasigava ehtiyoj sezadi. Pirovardida bitkoin shu 
qadar ommalashdiki, pulning uchala funksiyasini birlashtiradi va shunda u xuddi 
dollar kabi buyuk ahamiyatga ega bo‘ladi.Jamiyatdagi salbiy imidjga va me’yoriy 
cheklovlarga qaramasdan, tashqi muhit kriptovalyutalarning gullab-yashnashiga 
to‘sqinlik qilyapti deb bo‘lmaydi. Kriptovalyutalarga moyillik bildiradian ayrim 
davlatlar, jumladan, Shveytsariya, Singapur, Birlashgan Qirollik va Kanada 
kriptovalyuta texnologiyalarini rivojlantirish bilan shug‘ullanadigan innovatsion 
xablar yaratishga hizmat qilgan bo‘lar edi. Xatto AQSH da ham, 
NDFU
direktori 
Bendjamin Loski tomonidan taklif qilingan bit-litsenziya qabul qilinmaganiga 
qaramay, chuqur fikrlaydigan qonun chiqaruvchilar kriptoolam sohasidagi 
innovatsiyalar uchun imkon qoldirishgan. Shu bilan bir vaqtda, rivojlanayotgan 
mamlakatlardagi kriptotexnologiyalar rivojlangan mamlakatlar bilan bu sohada 
tenglashish ma’nosida juda ham sekin harakat qilishmoqda. Lekin u yerlarda ham 
bitkoin bilan ishlashga intilish sezilarli darajadaligi OAV habarlari vositasida 
ma’lum bo’lmoqda. Bitkoinlar depozitariysi va elektron hamyonlar ijaraga 
beruvchi 
SEO
mutahassisi Xapo Venses Kasares bitkoin kelajagini u onlayn-savdo 

---

143 
uchun afzal ko‘riladigan ayirboshlash vositasiga aylanadigan «
internet tabiiy 
valyutasi
» sifatida ko‘radi.Bitkoin narxini oshiradigan yagona omil bu – 
cheklangan emissiya va talabning ortishi yoki kamayishi bo’lib, uni oltin yoki 
kumush kabi foydali qazilmalar bilan taqqoslash mumkin – dunyoda uning miqdori 
cheklangan va uni sun’iy raivshda ishlab chiqarib bo‘lmaydi. Kriptovalyutaning 
asosiy ustunligi ham huddi mana shundan iborat – uni qalbakilashtirib bo‘lmaydi. 
Biroqmoliyaviy ekspertlar bunday qo‘yilmalar riskli ekanligi haqida ta’kidlashni 
davom ettirishmoqda, ko‘plab davlatlar esa avvalgidek, o‘z ramsiy bozorlarida 
kriptovalyutalar bilan operatsiyalarni taqiqlamoqdalar. Shuningdek, mahalliy 
tartibga soluvchida kriptovalyutalarni nazorat qilish imkoniyati yo‘qligi ham 
shubha uyg’otadi. Biroqzamonaviy iqtisodiyotdagi tendensiyalarhukumatni 
raqamli elektron pullarni mahalliylashtirish ustida o‘ylanishga majbur qiladi. 
Kriptovalyutalar olamida havfsizlik ham muhim rol o‘ynaydi – ko‘pincha 
jinoyatchilar jinoiy yo‘l bilan topilgan pullarni kriptovalyuta yordamida «
yuvish
» 
uchun undan foydalanadilar. 
Endi kriptovalyutalar birjasihaqida ham bir fikrlab ko’ramiz. Agar siz nima 
qilib bo‘lsada, bir necha bitkoin yoki efiriumga ega bo‘lish istagida bo‘lsangiz, va 
bu orqali nimadir ishlab olishni istasangiz, siz to‘g‘ri birjaga yo‘l olishingiz lozim. 
Kriptovalyutalar birjalari ko’pchlik hollarda oddiy birjalar bilan bir xil tartibda 
ishlaydi. Bu savdo maydonchalardagi asosiy farq shundaki, agar oddiy birjaga 
odamlar brokerlarsiz biror bir ish qila olishmasa, kriptovalyuta birjasida savdolarda 
boshqalarni jalb qilmasdan ham ishtirok etish mumkin. Birjadagi bundan boshqa 
ishlar esa o‘xshash, ya’ni, ro‘yxatdan o‘tish, birjada kotirovka qilinadigan ma’lum 
bir valyutada hisobraqami ochish, shundan keyin operatsiyalarni amalga oshirish 
mumkin bo‘ladi. Asosiysi – kriptovalyuta birjalarining ikki xil turi mavjudligini 
esdan chiqarmaslik kerak. Birinchi turdagi birjalarda kriptovalyuta «
tirik
» pulga – 
dollar, yevro, funt va hatto rublga sotiladi. Ikkinchi turdagilarida esa – 
kriptovalyutalar raqamli elektron pullarga sotiladi. Elektron pullar bitkoinni 
efiriumga 
(yoki boshqa kriptovalyutaga
) joriy kurs bo‘yicha onlayn rejimida 
almashtrish va bunda pul ishlab olish mumkin bo‘lgan kriptovalyuta ayirboshlash 

---

144 
shahobchasi rolida ishtirok etadi.Agar birja savdosi siz uchunmurakkablik 
qiladigan bo‘lsa, lekin siz bitkoinni rublga yoki rublni bitkoinga almashtirish 
fikridan qaytmasangiz, kriptovalyuta ayirboshlash shahobchasiga murojaat 
qilishingiz kerak bo’ladi. Bunday shahobchalar joriy kurs bo‘yicha kriptovalyutani 
boshqa turdagi valyutaga ayirboshlashga imkon beradigan oddiy servislardir. 
Kriptovalyuta ayirboshlash shahobchasini tanlashda shuni yodda tutish kerakki, 
oxirgi paytlarda kriptovalyutaga ixtisoslashgan firibgarlar soni ancha ortgan. Shu 
sababli, ayirboshlash uchun maydonchani tanlashga jiddiy yondashish kerak. 
Internetda kriptovalyuta ayirboshlash shahobchalari reytinglari va ular haqidagi 
fikrlarni osonlik bilan topishingiz mumkin. Endi esa kriptovalyutalar kapitallashuvi 
masalasini ko’rib chiqamiz. Kriptovalyutalar bilan bog‘liq masalalarda odamlar 
yo‘l qo‘yadigan asosiy xatolik - bu atamalarning ma’no va mohiyatini 
tushunmaslik yoki bilmaslikdir. Ko‘pchilik kapitallashuvni kurs bilan adashtiradi 
bu esa qo‘pol xato hisoblanadi. Ha, kriptovalyutalar kapitallashuvikriptovalyutalar 
kursiga bog‘liq, lekin bularning ikkalasi bir xil narsa emas. Odatda, kurs qanchalik 
baland 
ko‘tarilsa, 
kapitallashuv 
shunchalik 
tez 
o‘sadi. 
Biroq 
ayrimmutaxassislarqaysidir kriptovalyutaning bozor qiymatini mavjud sxemalar 
bo‘yicha aniqlashning imkoni yo‘q, chunki kriptovalyutalar kapitallashuvi – 
tortishuvli masala degan fikrlarga qo‘shiladilar. Kriptovalyutalarning yo‘q bo‘lib 
ketish holatlari ekspertlar orasida shubha uyg‘otadi. «