Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

 
Raqamliiqtisodiyfazoningtarkibiy elementlari 

Texnik ta’minot 

Informatsion ta’minot 

Dasturiy ta’minot 

IT-konsalting 

Telekommunikatsiyalar 

Plarformali iqtisodiyot 

Raqamli hizmatlar 

Algoritmik iqtisodiyot 

Katta na’lumotlar iqtisodiyoti 

Raqamli sektor 

Raqamli iqtisodiyot 

Raqamlashtirilgan iqtisodiyot 

Almashinuv iqtisodiyoti 

Gigi iqtisodiot 

Frilansing 

Elektron tijorat 

Industriya4.0 
Raqamliiqtisodiyotnitorroqma’nodatushunishuniraqamlihizmatlar, 
gigonomikavama’lumotlargaraqamliishlovberishbilanchegaralabqo’yadi. 
Unikengma’nodatushunishesaraqamliiqtisodiyotniyuqoridagiruyhatdakeltirilganbar
chayo’nalishlargabog’labberadi. 
Bundaraqamlashtirishdeganda, 
yangiintellectualraqamlitarmoqlartushunilib, 
ularboshqaruvusullarini, 
optimallashtirishni, 
resurslarnibirgalikdaishlatishnivaelektronsavdojarayoninitubdano’zgartiribyuborad

---

476 
i. 
Yuqoridagibachatashkiletuvchilarniintegratsiyaqilishasosidaraqamlitexnologiyalar
varaqamlifaoliyatbilanbirgalikdabiznes-
modellarningraqamlisektorihamdaraqamliiqtisodiyfazohosilbo’ladi. 
EndiyuqoridaaytilganlarnihisobgaolganholdaO'zbekistondaraqamliiqtisodiyotningt
arkibtopishivarivojlanishistiqbollariniko’ribchiqamiz. 
Dunyodagiko’pchilikmamlakatlarningtajribasishuniko’rsatadiki, 
raqamliiqtisodiyfazoshakllanishiningboshlang’ichbosqichidabuninguchunkeraklibo
’lganIT-
infratuzilmasinitashkiletishvabuninguchunkeraklibo’lgantarkibiyelementlarniyarati
shkerakbo’ladi. 
Ko’pchilikOsiyomamlakatlaridaularningmentalitetigabog’liqravishda, 
raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasinitashkiletuvchi, 
boshqaruvchi, 
uningqonun-
qoidalarivastandartlariniyaratuvchihamdaasosiyinvestorisifatidadavlatishtiroketadi. 
Ammobuinfratuzilmayaratishuchunmamlakatichidagivatashqarisidagiinvestorlarnij
albqilishnihamistisnoetmadi, 
albatta. 
AQSHvabirqanchaEvropadavlatlaridaesaraqamliiqtisodiyotuchunIT-
infratuzilmasiniyaratishvaunirivojlantirishdaasosiyishnitransmilliykorporatsiyalarv
ayirikkompaniyalaramalgaoshiradilar. 
Boshqabirqancharivojlanayotganmamlakatlardaesaraqamliiqtisodiyotinfratuzilmasi
niyaratishdavaularuchuninvestitsiyalarkiritishdahalqarotashkilotlar 
(
JahonBanki, 
BMTvaboshqalar
) 
asosiyrolo’ynaydilar. 
Quyidamamlakatimizdaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishdadavlatningpoliqandayb
o’lishiniko’ribchiqamiz. 
O’zbekistondaraqamliiqtisodiyotnishakllantirishuchunavvalobuninguchunmosbo’l
gannormative-huquqiybazaniyaratishkerakbo’ladi. 
Bubazao’zichigayangimunosabatlarqandayamalgaoshishini, 
iste’molchilarfaoliyatini, 
infratuzilmaqandaybo’lishini, 
qandayplatformalardanfoydalanishzarurligini, 
jamiyatnibuturdagiiqtisodiyotdafaoliyatko’rsatishuchuntayyorlashni, 

---

477 
infinformationhavfsizlikniqandayta’minlashni, 
ma’lumotlarkonfidentsialligiqandayamalgaoshirilishini, 
virtualolamdagimulkegalarininghaq-
huquqlariniqandayhimoyalashkerakliginiqamrabolishizarurbo'ladi. 
Respublikaprezidentining 2018 yil 22 yanvardagi 2017-2021 yillargamo’ljallangan 
“O’zbekistonRespublikasinirivojlantirishningbeshprioritetlirivojlanishyo’nalishlari
bo’yichadavlatdasturi” 
doirasidahamraqamliiqtisodiyotnirivojlantirishbo’yichabirqanchachora-
tadbirlarrejalashtirilgan. 
Masalan, 
O’zbekistonRespublikasiDavlatdasturiningiqtisodiyotrivojlanishivafaoltadbirkorlik
niqo’llab-quvvatlashdebnomlangan 3-bo’limining 3.1, 3.2 va 3.5 punktlarida 
“iqtisodiyotniboshqarishningyangimexanizmlarinihamdazamonaviytexnologiyalar
nitadbiqqilish”, 
“raqamlitexnologiyalarnitadbiqqilshgako’makberish”, 
“halqaroto’lovtizimlaribilanintegrallashganinnovatsiontexnologiyalaryordamidaya
ngiturdagibankhizmatlariniyaratishvabundainnovatsiontexnologiyalardanfoydalani
sh” 
kabibirqanchaishlarniamalgaoshirishnazardatutilgan. 
Yuqoridasanabo’tilganvadavlattomonidanamalgaoshirilayotganchora-
tadbirlarshuniko’rsatadiki, 
respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningfaolrivojlanishiuchunshart-sharoitlarasta-
sekinbilanbo’lsada, yaratilayapti.
Buyo’nalishdaginormativ-huquqiy hujjatlar yaratish davlat, fan va biznes orasida 
yakin 
aloqalari 
bo'lishini 
talab 
qiladi. 
Raqamliiqtisodiyotinfratuzilmasiniyaratishdadavlatnodavlattashkilotlari, 
xususiyvadavlatsektorikorxonalarihamdabungaqiziqishbildiradiganmahalliyvahalq
arokompaniyalar (
Qualys, Google, Amazon, Alibaba, Softline, Samsung, Huawei, 
UzCard, 
Uzonlinevaboshqalar
) 
bilanyaqindanmuloqotqiladi. 
Toshlentshaxridabo’libo’tgan 
(2017) 
IDC
(InternationalDataCorporation/Halqaroinformationkorporatsiya) 
ninguchinchiyillikanjumanihamzamonaviyiqtisodiyotdagiraqamlitransformatsiya, 
buymlarinternet,

---

478 
qo’shimchavirtualreallikvasun’iyintellectkabimasalalarniko’ribchiqib, 
O’zbekistonningraqamlitexnologiyalarnivauzoqmuddatliraqamliplatformalarnirivoj
lantirishiningbirqanchaperspektivyo'nalishlarinianiqlabberdi. 
RaqamliiqtisodiyotzamonaviyAKTinfratuzilmasiasosidarivojlanib, 
uningasosiyhususiyatlari 
– 
kompetentsiyalar, 
innovatsionyangiliklarvainsonningbilimidir. 
Huddishuninguchunhammehnatbozorinitransformatsiyaqilish, 
ommaniAKTbo’yichasavodhonlikdarajasinioshirishhamdabilimliIT-
kadrlarnitayyorlashmuhimahamiyatgaegadir. 
Respublikamizdaraqamliiqtisodiyotningrivojlanishigata’siqqiladiganasosifaktorlarj
umlasigaquyidagilarnikiritishimizmumkin: 

Insoniy resurslar 

Telekommunikatsiyalarga bo’lgan investistiyalar va raqamli infratuzilmalar 

Dasturiy mahsulotlar va ilovalar yaratish 

Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga faol ta’siri 

Davlat boshqaruvi 

Xususiy sector 
O’zbekiston Respublikasi xudularida raqamli iqtisodiyot shakllantirish va uni 
rivojlantirish uchun insoniy resurslarga, IT-sohasiga investitsiyalarga, raqamli 
infratuzilmalarga, dasturiy ta’minot ishlab chiqarishga tayanadigan va bunda 
asosiy oyinchilar davlat hamda xususiy sector bo’lgan milliy raqamli strategiyani 
ishlab 
chiqish 
zarur.O’zbekistonda 
raqamli 
iqtisodiyotning 
qanday 
rivojlanayotganligi haqidagi ma’lumotlarni quyidagi jadvaldan kuzatishimiz 
mumkin: