|
AQSH,
Avstriya, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Koreyava boshqalar
) asosiy e’tiborni
“raqamli tibbiyot” va “aqlli shahar” ijtimoiy yo‘nalishlariga qaratgan. Bunday
loyihalarni rivojlantirish yo’nalishi jiddiy iqtisodiy samaraga ega emas, ammo bu
holatbir qator dalillar bilan asoslanishi mumkin:
birinchidan, har qanday keng ko‘lamli rivojlanish dasturi g‘arb turidagi
ochiq jamiyatdajamiyat tomondan ma’qullanishi va qo‘llab-quvvatlanishi lozim.
Shu sababli, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi bunday ijtimoiy loyihalar belgisi
ostida boradi;
ikkinchidan, yirik sanoatlarda raqamlitexnologiyalar joriy qilishertami-
kechmi, o‘z-o‘zidan iqtisodiy maqsadga muvofiqlik tufayli ro‘y beradi. Ijtimoiy
63
loyihalar esa davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashga ehtiyoj sezadi (
ya’ni,
maqsadga muvodiq narsalar aqlga muvofiq, aqlga muvofiq narsalar esa maqsadga
muvofiqdir
);
uchinchidan, ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarraqamli iqtisodiyotni
ma’lum bir ko‘rinishda amalga oshirishga imkon beradigan sezilarli texnologik
asoslarga ega bo‘ladi. Keng ko‘lamli ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish
natijasidako‘p sonli mutaxassis bo‘lmagan foydalanuvchilardan teskari aloqaga ega
bo‘linadi, bu esa foydalanuvchi nuqtai-nazaridan texnologiyalarni takomillashtirish
va ularni aholining keng qatlamlari uchun ochiq qilishga imkon beradi;
to‘rtinchidan, raqamlitexnologiyalarni sanoatda joriy qilish (
masalan,
ishlab chiqarishda buyumlar interneti,
3D
-printerlarni ishlab chiqarishga keng
miqyosda joriy qilish kabilar
) ancha tor doiradagi vazifalarni hal qilishi ko‘zda
tutilgan. “
Raqamli tibbiyot
” va “
aqlli shahar
” ijtimoiy loyihalarini amalga oshirish
esa ko‘proq murakkablik va xilma-xillikni talab qiladi hamda bunday loyihalar
keng halq ommasi tomonidan taqdirlanadi. Barcha zamonaviytexnologiyalar
uchun, ayniqsa, boshqaruv tizimi nuqtai-nazaridan shundayko’rinishdagi
«
ijtimoiystress-test
» zarurdir.Yuqorida aytib o‘tilganfikrlar va g’oyalar tufayli,
ushbu ijtimoiy yo‘nalishlarning ijtimoiy muhit uchun muhimligi bizningcha,
o’quvchiga ancha tushunarli bo’lgandir. Lekin ularning raqamli iqtisodiyot
respublika dasturida qanday o‘ringa ega bo‘lishi lozimligi noaniq bo‘lib
qolaveradi. Ilk pallada, resurslar cheklanganligi sababli, sa’yi-harakatlarni qaysi
yo‘nalishga qaratish zarurligi haqida qaror qabul qilish zarur bo‘lishi ehtimoli
katta, ya’ni, oldimizda ikki yo’l turibdi: ularning biri texnologiyalarni ijtimoiy
moslashtirish bilan shug‘ullanish, ikkinchisi esa mahalliy texnologik asoslarni
ko‘paytirish yo’li.
Bunda ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishning ijobiy yo‘nalishiga o‘tish
bosqichidagi asosiy omillar quyidagilar hisoblanadi:
elektron hukumat konsepsiyasini amalga oshirish;
64
transport, uy-joy kommunal hizmatlarini va boshqalarni kompleks
axborotlashtirishga asoslanadigan «
raqamli shahar
» g‘oyasini hayotga
tadbiq etish;
yangi texnologik avlod tovarlarining bozorda ommaviy ravishda paydo
bo‘lishi (
masalan, robotlar, 3D-printerlar, haydovchisiz avtomobillar
ishlab chiqarish va boshqalar
);
3D-printerlarning
ishlab chiqarishdava uy ho’jaligida qo‘llash
ko’lamining ortishi;
«
aqlli
» va o‘ta ekologik uy-joylar qurish g‘oyasini amalga oshirish, bu
katta hajmdagi yangi pardozlash va qurilish materiallari talab qiladi;
organizmni yoshartirish va davolash bilan bog‘liq innovatsion tibbiy dori-
darmonlarga talabning o‘sishi;
turli xildagi muqobil va erkin bandlik shakllari, jumladan, autsorsing
tarqalishi (
buxgalteriya hizmatlari, dasturlash, tarjima, banking
hizmatlari, erkin ijodiy faoliyat va boshqalar
);
potensial ish beruvchi tomonidanturli buyurtmalar joylashtiladigan ko‘p
sonli professional tarmoqlarning yaratilishi.
Sanab o‘tilgan omillar mahsulot va elektron hizmat yig‘indisi sifatida ko‘rib
chiqilishi mumkin bo‘lgan raqamli iqtisodiyot platformalarini qo‘llash yo‘li bilan
boshqaruv va ishlab chiqarishdagi harajatlarni qisqartirish bilan bog‘liqdir.Gap
birinchi navbatda, hizmatlar buyurtmasi, resurslardan birgalikda foydalanish,
kontragentlar tanlab olish, elektronsavdo, to‘lovlar va shu kabi platformalar haqida
boradi.Texnologik jihatdan raqamli iqtisodiyotyuridik va jismoniy shaxslarning
birgalikdagi faoliyati bo‘yicha o‘zaro aloqa qilishi mumkin bo‘lgan muhitni
ifodalaydi. Hizmatlar sohasida raqamli texnologiyalarkatta hajmdagi operatsiyalar
bilan namunaviy vazifalarni arzon, qulay va vositachilarsiz bajarishga qodir bo‘lib,
bunga
Uber
taksi buyurtmasi (
biznesni «uberizatsiya» qilish
), elektron savdo,
internet-banking va boshqalar misol bo‘lishi mumkin. Iqtisodiyotning ko‘plab
sohalarida daromadlilik darajasini oshirish uchun vositachilarni avtomatik tarmoq
servislari (
yetarli darajada yaxshi ishlayotgan sayt yoki mobil ilova
) bilan
65
almashtirish mumkin. Biznesni bunday tashkil qilish hizmat qiymatini sezilarli
ravishda pasaytirishga imkon berishdan tashqari, to‘liqsiz bandlik va yakka
tartibda ishlab chiqarishning turli shakllari roli ustunlik qiladigan yangi iqtisodiyot
tuzilmasiga olib kelishi mumkin. Kraudfanding va kraudsorsing texnologiyalari
ham
raqamli
iqtisodiyot
texnologiyalari
sifatida
ko‘rib
chiqilishi
mumkin.Vositachilarni bartaraf qilish, internetni rivojlantirish va «
aqlli
»
avtomatlashtirilan servislar yaratish– bular ham qo‘shilgan qiymat olishga
asoslanadigan iqtisodiyotdan hamkorlik va ne’matlar ayirboshlashga asoslangan
iqtisodiyotga o’tishdir (
shu jumladan «shering-economy»ham
). Shu sababli,
raqobat - o‘zaro manfa’atli kooperatsiya va o‘zaro aloqalarga o‘rin bo‘shatib
beradi vako‘proq vertikal aloqalarga emas, balki o‘zaro teng munosabatlarga, bir-
birini to‘ldirib turadigan hizmatlar taqdim etishga asoslanadi. Bu yerdan hizmatlar
elektron savdosi va hajmining ortishi hamda servislar sonining o‘sishi kelib
chiqadi.Jahon banki mutaxassislarining aniqlashicha, yuqori tezlikdagi internetda
foydalanuvchilar sonining 10% o‘sishi YIM yillik o‘sishini 0,4% dan 1,4%gacha
oshirishi mumkin. Davlatlarning YIM dagi ulushi elektron iqtisodiyot vositasida
yiliga qariyib 20% o‘sishi bunday iqtisodiyotning ahamiyatining tan olinishi
hisoblanadi, rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha yetti foizni tashkil
qiladi. Bashoratlarga ko‘ra,o‘sish sur’ati saqlanib qolgan holda 10-15 yildan keyin
bunday iqtisodiyotning jahon YIMdagi ulushi 30-40%ga yetishi mumkin ekan.
Zamonaviy axborot platformalarini birlashtirish asosida o‘zaro aloqalarni tashkil
qilishning yangi ijtimoiy modellari iqtisodiy texnologiyalarning
Do'stlaringiz bilan baham: | 
