Rauf parfi she’riyatining obrazlar olami maqola muallif: Imomova Ruxsora Axmedovna Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti o`zbek adabiyoti yo`nalishi 2-bosqich magistranti, tel: [phone] Annotatsiya

Bir so’z bor,
Haqiqat so’zidan ham yuksak,
Haqiqatning o’zidan ham yuksak
Bir so’z bor…

She’r ko’p nuqta bilan yakunlanadi – shoir o’sha bir so’zni aytmaydi. Balki, bu so’zni uning o’zi ham bilmas. Ammo shunisi aniqki, har bir yurak, ayniqsa, ijodkor qalbning barcha to’qilgan haqiqatlardan-da yuksak o’z So’zi bor. Shoir hali o’zi ham bilmagan ana shu g’aybiy So’z ortidan umrbod ergashadi, muqaddas So’zga talpinadi. Biroq Rauf Parfining o’zi tan olib aytganidek, “Biz aslida so’z bilan ifoda qilib bo’lmaydigan narsani (ya’ni, Ruhni – B.F.) so’zga aylantirmoqchi bo’lyapmiz. Baribir, u So’zni topolmaymiz, biz faqat o’ralashamiz”.

G’unchalar pushtirang va za’far
Zangori yaproqlar shahrida.
G’unchalar orzumdek har safar,
G’unchalar qalbimning bag’rida.
Qalbimning bag’rida bir jahon
G’aroyib ertaklar aytadi.
Men qaytib kelmasman hech qachon,
G’unchalar, albatta, qaytadi.

Shoirning ajoyib topilmasini sezayapsizmi? U go’zallik, yorug’lik, umuman, ezgulikni abstrakt tushunchalar, siyqa ta’riflardan qutqarib, bizga – nigohimizga pushtirang (va za’far) g’unchalar etib taqdim etmoqda. Endi ularni faqatgina ko’rib, zavq olish emas, iforidan bahramand bo’lish, hatto peshonasidan o’pish mumkin. Ha, g’aroyib ertakka o’xshaydi bu! Ammo eng muhimi, hassos shoir bizni bunga ishontira oldi. Qalb gulshanida g’unchalayotgan orzulariga oshno eta bildi.

Shoirning poetik imkoniyatlari kengligi, holat-kechinmani tovushlar bag’riga singdira olishi “Yomg’ir yog’ar…”, “Tashqarida shovullar shamol…” singari she’rlarida yaqqol ko’rinadi. Ushbu she’rlarda tovushlar tovlanishlari (“g’”, “sh”) ajib poetik kayfiyat hosil etadi. Shu o’rinda Bahodir Sodiqovning shoir haqidagi mana bu so’zlariga qo’shilgimiz keladi: “Unda (Rauf Parfida – B. F.) har bir fikrning o’z rangi bor, ohang, bo’yog’i bor. Fikr plastikasi rang va harakat plastikasi bilan qo’shilib ketadi”. Bahodir Sodiqov. Ko’zlardagi dunyo/O’zbek adabiy tanqidi. Toshkent, “Turon-iqbol”, 2011. 455-bet.)

Ammo Rauf Parfi ijodiyotida maqsad so’z, san’atga o’xshasa-da (“san’at – san’at uchun” tamoyilini yodga olaylik), davr, zamon, insoniyat taqdiri hech qachon bu ideal soyasida qolib ketmaydi. Aksincha, ba’zan davr kayfiyatining o’zi so’zlarni yo’lga boshlaydi. Rauf Parfining aksar she’rlari, xususan, ijodining salmoqli qismini egallagan sonetlari insoniyatning chigal taqdiri, millat dardi, davr ruhidan oziqlanadi. Aks holda, shoir shunchaki intim hislar kuychisiga aylanar, satrlari bu qadar serta’sir bo’lmasdi.

Mana bu to’rt satrdangina iborat she’rda shoir shamol obrazida butun bashariyatning achchiq qismatini ochib berayotganga o’xshaydi:

Shovullaydi shamol, uvlaydi,
Na tinim bor, na uyqu unda.
Alamini yoza bilmaydi,
Shodligin ham etolmas udda.

Axir, hamma urinishlari bekor ketayotgan arosat dunyodagi Odam (Shamol) shovullash va uvlashdan boshqa nima ham qilsin? She’rdagi shamol obrazini umr, shamolday arosatda qolgan jumlai jahon ma’nosida ham tushunish mumkin.

Shu o’rinda aytib o’tish kerakki, Shamol obrazi Rauf Parfi ijodida alohida ahamiyatga ega: bu obraz zimmasiga muhim ma’no-mazmun, badiiy yuk ortilgan. “Shamolga osilib yashadim”, deydi shoir. Mantiq ko’chalariga qo’yilgan qizil chiroqlarga parvo qilmay, yo’lni kesib o’tayotgan yo’lovchi holatiga tushgandek bo’lasiz: axir, qanday qilib shamolga osilib yashash mumkin? Xulosaga shoshilmaylik. Haqiqiy poeziyaning qudrati mana shunday o’ta nozik va qaltis ma’no tovlanishlarida namoyon bo’ladi.

Shoirning shamolini xohlang olis-olis orzular deb tushuning, xohlang ulkan dardlar, to’zondan iborat hayot deb qabul qiling, xohlang Erk deb biling… haqingiz ketmaydi. Bizningcha, shoirni ko’proq shamoldagi ozod ruh maftun etgan bo’lsa kerak. Ammo o’ta hur ko’ringan shamolning-da ixtiyori o’zida emas – butun olamlar Sohibining izmida.

Shoirning “Shamollar” sarlavhali she’rida esa bu obraz yanada mukammallashadi. Sarbastda bitilgan ushbu she’r qiyin o’qiladi. She’rning boshlanishiyoq shamol shovqinini bergandek bo’ladi: “Shamollar boshimda aylanur”.

She’r davomidan anglash mumkinki, lirik qahramon boshida aylanayotgan shunchaki shamol emas, “odamlarning, vatanlarning shamollar shaklida hayqiriq ovozi”dir. Shu tariqa yuvilgan kiyimlar osiladigan dor – dorboz tomosha ko’rsatadigan va yana eng go’zal fikrlar osilgan dorga; cho’yan – oshxonadagi qozon – oskolkaga; temir (Fe) – jonga… aylanadi. Chunki shoir narsalarga narsaday qaray olmayapti. Bunga shamollar onasi bo’lgan o’z asri sabab. (“Shamollar onasi, hey asrim”.) She’r “shamollar poyida” xazondek sinayotgan notavon odamzodning achchiq qismatiga marsiya o’laroq yangraydi.

She’r nihoyasida shamollar bo’ronga aylanadi.

Shoir boshqa bir she’rida shamollarni “dolg’alarning shoshqin oqimida shiddat ila yuzayotgan” kemaning darg’asiga o’xshatadi.

Rauf Parfi ijodida metafora-she’rlar ko’p uchraydi. Bu uning ijodiy individualligini ta’minlovchi asosiy vositalardan. Shoir ijodining ushbu xos belgisini Asqad Muxtor shunday e’tirof etgandi: “Rauf Parfi poeziyada murakkab va dinamik metaforalar usulini tanladi. Unda ayrim obrazlargina emas, balki butun she’r metafora harakatiga quriladi, metafora poetik tilga, obraz mantiqiga, she’riy tafakkur boyligiga aylanadi”. Ammo metafora she’rni sun’iylashtirish, so’z yasash evaziga bo’lmasligi kerak. Buni unutgan shoir she’r olamini shunchaki mavhumot bilan “boyitadi”, xolos. Ba’zan metafora mantiqsizlikka olib kelishi mumkin. Shu ma’noda Rauf Parfining ayrim noquyma tizmalarida me’yor buzilganini ham qayd etib o’tish joiz.
She’rni e’tiqodga tenglashtirdik. Biz e’tiqodni ko’pincha tor ma’noda, diniy istiloh o’rnida tushunamiz. Iymon-e’tiqod biz o’ylagandan ko’ra kengroq, teranroq tushuncha. Xususan, Rauf Parfi ijodida bu xos so’zlarning mohiyati bir qadar ochiladi. Shoir vafotidan so’ng chop etilgan to’plamlaridan biri “Iymon asiri” deb nomlanishi bejiz emas. “Iymon – Rauf Parfi uchun tor bir tushuncha yoki faqat diniy e’tiqod ma’nosidagina emas, bu – hamma narsa, bu bir ibtido, tazarru, muhabbat, bu – dunyoni anglashdagi asosiy mezondir, – deyiladi internet saytlaridan birida ushbu kitob haqida yozilgan maqolada.

Rauf Parfi juda ko’p she’rlarida butun olamlarning Yaratuvchisi, inson Ruhining yakto egasi – Allohga murojaat qiladi. Ayniqsa, umrining so’nggi yillarida Yaratganga munojot uning she’rlarida oshkora tus oldi. Bu tavba-she’rlarida u abgor holidan yozg’iradi, So’z so’raydi. Bot-bot bashariyat buyuklarini yod etib, ular ruhi bilan muloqot qiladi. Ustoz deb bilgani Cho’lponga hasrat qiladi. Shu o’rinda aytish joizki, Rauf Parfi ijodida Cho’lpon shaxsi alohida o’ringa ega. U ixlos qo’ygan, ustoz deya talpingan buyuklar sirasida, tabiiyki, Cho’lpon ham bor edi. Cho’lpon – Oybek – Usmon Nosir – Rauf Parfi. XX asr o’zbek she’riyatida mana shu kvartet ham ijodiy, ham hayotiy e’tiqod jihatdan bir-birini to’ldirdi, ruhiy yaqinlik kasb etdi; bu esa adabiyotimiz taraqqiyotida muhim bosqich bo’ldi. Bu “men”lar bir-biriga shunday yaqin, shu bilan birga, betakror ediki, adabiyotimizning o’tgan asri yutuqlarini ularsiz tasavvur qilish mumkin emas. Shu ma’noda professor Naim Karimovning quyidagi fikri o’rinlidir: “Hozirgi o’zbek she’riyatidagi Cho’lpon an’analari xususida so’z borganda, Rauf Parfi nomini tilga olmaslik nomardlik bo’lurdi. Uning ijodi – hozirgi she’riyatimizdagi sof cho’lponona hodisa. Uning tuyg’ulari qanchalik tiniq bo’lsa, shunchalik dardlidir”.

Rauf Parfi “Og’riq” she’rini “Ko’krak qafasimiz – najot qal’asi!” satri bilan yakunlaydi. Bu ne degani? Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.) “Taqvo mana bu yerdadir” deya muborak ko’ksilarini ko’rsatgan ekanlar. Demak, najot – taqvoda, Iymonga kafil bo’lguvchi So’zda. So’z bor ekan, uning Rauf Parfi kabi darvesh-fidoyilari ham tirikdir.

1^ Sarimsoqov B. Badiiylik asoslari va mezonlari,”Fan”, Toshkent –2004

2^ Tahlil qilingan barcha she’rlar “Turkiston ruhi” to`plamidan olingan.