Rashod nuri guntekinning “Choliqushi” asari tahlili

Ichki monologning qahramon tuyg`u va kechinmalarini ochishdagi vazifasi

Yozuvchi bosh qahramon Feridening holati, uning his-tuyg`ularini Feridening monologlari orqali ochib bergan. Feride ko‘shkdan ayrilgach, salkam besh yil yaqinlaridan ayri yashaydi. Bu holatdan tez-tez shikoyat qilgan Feride musofirlik va yolg‘izlikdan ancha azoblanadi: “Ufqda oqshomning xiralashgan moviyligi uzra sekingina tutayotgan tutunga o‘xshash tog‘larni tomosha qila boshladim”. Choliqushiga bu tog‘lardan yana musofirlik hidi kela boshladi. Musofirlik hidi, ya`ni asar voqealari Feridening musofirlikda o`tgan kechinmalari va qiyinchiliklari asosiga qurilganligi bois, shunday jumlalarni bitgan. O‘sha davrda ta’lim sohasidagi tanqid qilingan yana bir jihat o‘qituvchi maoshining juda kamligi edi. Feride Onado‘luda ishlab yurgan paytlarida onasidan qolgan qimmatli buyumlarini sotib kun ko‘radi, puli tugaganda esa hatto och qolgan vaqtlari ham bo‘ladi: “Men muallimlikni ochlikdan o‘lmaslik uchun qabul qilgan edim. Hisobim to‘g‘ri chiqmadi. Bu kasb bir kun ochlikdan o‘ldirishi hech gap emas”. Ushbu jumlalardan uning holatini bilib olish mumkin.

Ko`p ovozli (polifonik) tasvirning voqealar silsilasiga ta`siri

Ushbu ishqiy mavzuda bitilgan romandagi barcha voqealar silsilasi muallif tomonidan emas, balki bosh qahramon Feridening tilidan aytilgan bo`lib, asarda hikoyachilik bosh o`rinda bo`lgan. Bu esa kitobxonni yanada o`sha muhitga tushib qolishi uchun zamin yaratgan, Ya`ni, asar qahramonlarining tashqi ko`rnishi, fe`l-atvori, xatti-harakatlaridan tortib boshidan o`tkazgan kechinmalarigacha va har bir aytib o`tilgan joylarning tasviri, holati juda ham chiroyli, aniq va durdona so`zlardan foydalanilgan holatda yozilgan. Shuning uchun ham bunday jumlalar o`quvchi uchun o`z ta`sirini ko`rsatishga xizmat qiladi.

Xronotop

“Choliqushi” romanida bo‘lib o‘tgan voqealar XX asrning ilk choragiga tegishlidir. Feridening Qushadasida yashagan paytda Birinchi jahon urushi dahshatlari asarda ham ko‘rinish bermasdan qolmagan. Yozuvchi XX asr boshlaridagi turk xalqi hayotini ko‘p jihatdan mohirona yoritib bera olgan.