Ращим щасанов

Исфахон мўжаз рангтасвир мактаби. Бу мактаб Эрон мўъжаз рангтасвир мактабининг асосий йўналишларидан бири. У ХУIII аср охири ва ХIХ аср бошларида шаклланган.
Бу даврда китобий тасвирлар билан бир қаторда портретлар, жанрли асарлар ҳам яратилган. Исфахон мўъжаз рангтасвир мактаби асарларида рангдорлик кам, тасвир тагида зарли ранглардан кенг фойдаланилган. Шакллар йирик, манзаралар анча аниқ тасвирланган. Бу мактабнинг йирик вакиллари–Ризо Аббосий, Муҳаммад қосим, Муҳаммад Юсуф, Муҳаммад Алилар бўлишган. Мазкур санъат йўналишига Европа тасвирий санъати ўз таъсирини кўрсатган. Натижада асарлар мазмунида христиан мифалогияси катта ўрин эгаллаган. Бу кўпроқ Муҳаммад Замон, Ал қулибек, Жабадар ижодига мансубдир. Ризо Аббосийнинг “Чўпон”, “Йигит портрети” номли асарлари айниқса машҳурдир. 48-расм.
Исфахон портрети жанрининг намоёндаларидан ХIХ асрнинг машҳур рассоми Мирзо Абул Ҳасанхон /аффорийни кўрсатиш мумкин. У Италияда таълим олган бўлиб, Соний-ул Мулк таҳаллуси билан ижод қилган.
ХУIII-ХIХ аср Эрон мўъжаз рангтасирида жаннат ва дўзахни, Муҳаммад пайғамбарни, шиа имомларини тасвирлаш одат тусига кирган. Бу давр рассомлари ўз асарларига Европа рангтасвириинг бадиий ва техник услларини киритиб, уларни ислоҳ қилганлар.Буни Исфахонда яшаб ижод этган Табризлик Устод Султон Муҳаммаднинг” Пайғамбарнинг арши аълога чиқиши” номли асари Низомийнинг “Ҳамса” китоби қўлёзмасига ишлаган расмларида яққол кўриш мумкин.
Турк мўъжаз рангтасвир мактаби. Бу мактаб ХХ асрда кенг ривож топди. Бу даврда Султон Маҳмуд II ўз саройига кўпгина мусаввир ва хаттотларни тўплаган. Ўша даврда тузилган “Фотиҳ альбоми” ва Истамбул альбомлари” машҳурдир. Уларда кўпроқ лирик мавзулар акс этган. Баъзи бир ҳужжатларда кўрсатилишича, 1425 йилда сарой устахонасида 29 та мусаввир ва наққош, 12 та халифа хизмат қилган. Улар орасида эронликлар, араблар, черкеслар, можарлар, молдаванлар ижод қилганликлари қайд қилинади. Турк мўъжаз рангтасвир усталари ўз ижодида Шарқ мамлакатлари санъат мактаби усталарининг иш услубидан кўп фойдаланганлар.
Турк мактабининг йирик намояндалари мисолида мусаввир Усмон, Нигорий, шайх Ҳамидуллаларни кўрсатиш мумкин. Булардан ташқари, турк султони саройида Ўрта Осиёлик ва Хуросондан келган Бобо Наққош, Шайх Мустафо,, Тожиддин Гирехбандий, Абдулғани Оқо Мирак, Шайх Камоний, Шоҳқули, Жалолиддин Мустафо каби мусаввир ва наққошлар ижод қилганлар. 49-расм.
Хусрав ва Султон Салим II портрети, эртакчи, қизиқчи Лаълинқабо портрети Усмон муйқаламига мансубдир. Султон Салим II нинг қўлланмасига чизилган сувратлар Нигорий томонидан ишланган.
Нигорийнинг “Султон Сулаймон I портрети” асари Туркиядаги Тўпқопи сарой кутубхонасида сақланади. Нигорий Хайриддин, Барбаросса Салим кабиларнинг ҳам портретларини ишлаган.
Турк мактаби асарлари намуналаридан Низомийнинг “Ҳамса” асарига ишланган Бойсунқур Мирзо альбоми АмирТемур ва темурийлар авлодлари тасвирланган расмлар, Баҳром Мирзо альбоми, Шоҳ Исмоил альбоми, Тўпқони саройи кутубхонасида сақланмоқда.