Рашидов октам юнусович, тоймуҳамедов иброхим рихсибоевич, алимов ильхомжон икромович, тожиев рахматулло рахмонович “пул, кредит ва банклар”

Тўлов талабномалари-топшириқномалари ёрдамидаги ҳисоб-
китоб
иқтисодий контрагентлар ўртасидаги нақд пулсиз ҳисоб-
китобларнинг яна бир услуби ҳисобланади. Ушбу ҳисоб-китоб шакли 
камида учта субъект: етказиб берувчи, харидор ва ушбу субъектлар 
ўртасидаги ҳисоб-китобни амалга оширадиган банкнинг мавжуд бўлишини 
назарда тутади. Бундан ташқари, агар корхоналар турли банкларнинг 
хизматларидан фойдаланадиган бўлса ёки ҳудудий жиҳатдан турли 
мамлакатларда жойлашган бўлса, унда субъектлар-битим қатнашчилари 
сони пул маблағларини етказиб берувчининг банкига етказиш учун зарур 
банклар сонига кўпаяди. 
Ҳисоб-китобларнинг бу шакли шуни назарда тутадики, банк битим 
қатнашчилари ўртасидаги шартларнинг барча жиҳатлари кўрсатилган 
ҳужжатларга эга бўлади. Шундай қилиб, корхоналар банкка оддий 
топшириқномани беришдаги каби ҳақ тўлаш муддатларини танлашда 
унчалик эркин бўлишмайди. Бундай ҳолда битимга доир муайян кафолат 
афзаллик 
ҳисобланади, 
чунки 
банк 
одатда 
ушбу 
битимнинг 

---

61 
имкониятларини текширади ва тўловни энг қулай тарзда амалга оширади: 
етказиб берувчи билан тўловчи ўртасидаги расмийлаштирилган 
шартномага биноан нақд пулсиз ҳисоб-китоблар шакли – тўлов 
талабномалари-топшириқномаларини расмийлаштиради. 
Ушбу операцияни бажаришда банк самарадорлигининг катта роль 
ўйнаши натижасида банк хатоларидан ҳимояланиш бўйича муайян тизим 
қарор топади. Бундай тизим мижозларнинг ҳисобварақлари бўйича банк 
операцияларини назорат қилиш ва ноинсофликдан ҳимоя қилиш учун 
зарур. Банк Фуқаролик кодексига мувофиқ топшириқноманинг ижро 
этилмаслиги ёки лозим даражада ижро этилмаслиги учун қуйидагича 
масъулиятни ўз зиммасига олади: 
1) банк мижознинг топшириғини ижро қилмаганида ёки лозим 
даражада ижро қилмаганида қонунда назарда тутилган асослар бўйича ва 
миқдорларда жавобгарликни ўз зиммасига олади; 
2) мижознинг топшириғи ижро қилинмаслиги ёки лозим даражада 
ижро қилинмаслиги ҳоллари тўловчининг топшириғини ижро этиш учун 
жалб этилган банк ҳисоб-китоб операцияларини амалга ошириш 
қоидаларини бузганлиги билан боғлиқ бўлган ҳолларда, бунинг учун 
жавобгарлик суд томонидан шу банк зиммасига юкланганида; 
3) агар банкнинг ҳисоб-китоб операцияларини амалга ошириш 
қоидаларини бузиши пул маблағларининг ноқонуний ушлаб қолинишига 
олиб келса, унда банк қонунда назарда тутилган тартибда ва миқдорларда 
фоизларни тўлаши шарт. 
Шундай қилиб, банк ўз мажбуриятларини бажармаган, деб эътироф 
қилиниши мумкин ва бундай ҳолда пул маблағларини қайтарилишини ёки 
зарарнинг ўрнини қоплашни кафолатлайди.