Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi

Chegaralangan. Kriptovalyuta yaratilgan algoritmga asosan, ja’mi 21 000 000 gacha bitcoin topish mumkin, bundan so’ng esa bitkoin yetishtirish to’xtatiladi. Buning oqibatida nima bo’lishini hech kim bilmaydi, agarda moliyaviy portlash bo’lmasa, kriptovalyuta muomalada qoladi va vaqti-vaqti bilan o’z kursini o’zgaritirib turaveradi.
To’liq mahfiylik (anonimlilik). Bitcoin-hamyonning raqamlari orqali uning egasi kim ekanligini bilib bo’lmaydi, buning oqibatida noqonuniy pul aylantirish va firibgarlikka yo’l ochiladi.
Mayning qilish imkoniyati. Har qanday inson uy sharoitida uni qo’lga kiritishi mumkin – uy biznesini amalga oshirish imkoniyati mavjud.
To’lovlarda ishlatilish mumkinligi. Rivojlangan mamlakatlarda kriptovalyutalarning ko’pgina turlarini bemalol ishlatish mumkin.
Ta’minlanmaganlik. Kriptovalyuta, real pullarga o’xshab, doimiy rezerv bilan ta’minlanmagani va bu bilan bog’liq boshqa sabablarga ko’ra, bitcoin kursi kutilmaganda to’liq nolga tushib ketishi ham hech gap emas.
Rasmiy ravishda ishlamaydi. Bitcoin moliya tizimiga yomon ta’sir ko’rsatishi mumkin, shu sababli ko’p davlatlar (shu jumladan, bizning mamlakat ham) kriptovalyutaga ishonchsizlik bilan qaraydi.

96. 
    Davlat boshqaruvida raqamlashtirish.
    
    1. 
       Kalit so’z: elektron hukumat, EH vazifalari
       

Gartner raqamli hukumatni quyidagicha ta'riflaydi: "Raqamli hukumat - bu davlat xizmatlarini optimallashtirish, o'zgartirish va yaratish uchun raqamli ma'lumotlardan foydalanish uchun yaratilgan va faoliyat yuritadigan hukumatdir." Qaysidir ma'noda hukumatning "raqamli" versiyasi “-odamlar, korxonalar va buyumlarni bir-biriga yaqinlashtirish orqali raqamli va jismoniy dunyo o'rtasidagi farqni yo'q qilish orqali yangi biznes modellarini yaratish" deb ta'riflaydi. Xalqaro tajriba va «Elektron hukumat» tizimini amalga oshirishni uchta asosiy modeli mavjud:
- Ingliz-Amerika modeli
- Yevropa modeli.
- Osiyo modeli.
davlat organlari faoliyatining samaradorligini, tezkorligini va shaffofligini ta’minlash, aholi va tadbirkorlik subyektlari bilan axborot almashishni ta’minlashning qo‘shimcha mexanizmlarini yaratish
AKTni joriy qilish va Internetni rivojlantirish yordamida davlat xizmatlarini ko'rsatish
Idoralararo elektron hujjat aylanishi tizimini yaratish
O‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalar doirasida davlat organlarining ma’lumotlar bazalarini, Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalini va Elektron davlat xizmatlarining yagona reyestrini shakllantirish
Normativ-huquqiy bazani shakllantirish

107 .O’zbekistonda raqamlashtirish sohasida bajarilgan ishlar

2. 
   Kalit so’z: AI texnologiyalar rivojlanishi
   Elektron to’lov tizimlari(UzCard, Humo, UzPaynet, Click, Payme, mobile-banking.); Davlat xaridlari (dxarid.uz, exarid.uz, eshop.uzex.uz, emilliydocon.uz, exarid.uzex.uz, uzbtextile.uz, universal.uz, tradeuzbekistan.uz);
   

“Elektron hukumat” tizimi (gov.uz, my.gov.uz, data.gov.uz, pm.gov.uz, lex.uz, ek.uz, reestr.uz va b.). va xalqqa nomalum qonunlar.

108. 
     "Raqamli iqtisodiyot" tushunchasining shakllanishi tarixi
     

Kalit so’z: RI rivojlanishida
Raqamli iqtisodiyot tushuncha nisbatan uzoq bo'lmagan vaqtda, 1995-yili Massachusets universiteti amerikalik olimi Nikolas Negroponte tomonidan aniqlab berilgan. Olim axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini intensiv rivojlanishi ortidan eski iqtisodiyotdan yangi iqtisodiyotga o'tishda, qanday o'zgarishlar ro'y berishi mumkinligini aytib o'tgan.
Raqamli iqtisodiyot - bu xo'jalik faoliyatini yuritish bo'lib, bunda ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishdagi asosiy omil raqamlar ko'rinshidagi ma'lumotlar bo'lib, katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash va shu qayta ishlash natijasini analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, texnologiyalar, qurilmalar, saqlash, mahsulotlarni yetkazib berishda oldingi tizimdan samaraliroq yechimlar tadbiq qilishdir. Boshqacha qilib aytgancha, raqamli iqtisodiyot bu onlayn xizmatlar ko'rsatish, elektron tulovlar amalga oshirish, internet savdo, kraudfanding va boshqa turdagi sohalarni raqamli kompyuter texnologiyalarini rivojlanishi bilan bog'langan faoliyatdir.

109. 
     Raqamli biznes nazariy va uslubiy jihatlari
     
     1. 
        Kalit so’z: Elektron tijorat, raqamli biznes
        

Raqamli sanoatning biznes tomonida ishlaydiganlar ko'pincha texnologiyaning tijorat jihatlariga e'tibor berishadi. Shunga qaramay, ko'lam turli xil bo'lib, ish joylari, jumladan:Loyihalar bo'yicha menejer. Loyiha menejerlari raqamli loyihalarning uzluksiz ishlashini nazorat qiladi. Ular o'z vaqtida va byudjet bo'yicha narsalarni ishlab chiqish uchun boshqa mutaxassislarni birlashtiradi. Bu ko'pincha raqamli sohada bir qator tajribani talab qiladi.Ma'lumot olimi. Ma'lumot olimlari va tahlilchilar har xil ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va talqin qilish uchun texnologiyadan foydalanadilar. Ular shaxsiy ma'lumotlar mahsulotlariga e'tibor qaratish va mijozlar va ular ishlayotgan korxonalarni tushunish uchun mashinasozlik kabi sohalarda ishlaydi.

110. 
     Raqamli platformalarni shakllantirish
     
     1. 
        Kalit so’z: R korxonalar, ekotizim
        

Raqamli platforma - bu raqamli o'zaro ta'sirning o'ziga xos va ixtisoslashgan tizimini yaratish uchun asos sifatida foydalaniladigan texnologiyalar guruhi.
Raqamli platforma - bu uchinchi tomon ishlab chiqaruvchilari va iste'molchilari o'rtasidagi o'zaro manfaatli o'zaro aloqalarni ta'minlovchi, ishtirokchilar uchun ochiq infratuzilmani ta'minlaydigan va yangi qoidalarni belgilaydigan korxona [Jeffri Parker, Sanjit Chaoudari, 2016]
Raqamli platforma - bu ikki yoki undan ortiq o'zaro bog'liq bo'lgan ishtirokchilar guruhlari o'rtasida almashinuvni osonlashtirish orqali qiymat yaratadigan yuqori texnologiyali biznes modeli
2018 yildagi eng yirik ijtimoiy tarmoqlardan foydalanuvchilar soni. Facebook, whatsApp, Youtube milliarddan oshiq foydalanuvchilarni bo’lib ular axborot monopoliyasiga ega. 2016 yilda raqamli platformalardan faol foydalanadigan kompaniyalarning kapitallashuvi 2011 yilga nisbatan sezilarli darajada oshdi va shu tariqa General Electric, Exxon Mobile, Shell va boshqa gigantlar oldinga chiqdi.
Funktsional jihatdan Milliy –Qiwi. WebGL
Kattaligi jihatdan -PayPall, Facebook, Instagram
Mintaqaviy-Yandex taksi, Odnoklassniki, GLONASS

110. 
     O‘zbekistonda axborot texnologiyalarini rivojlantirishning iqtisodiy – huquqiy asoslari.
     
     1. 
        Kalit so’z: RI vazifalari
        

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va iqtisodiy siyosat samaradorligini oshirishning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2019 yil 8 yanvardagi PF-5614-sonli farmoni
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ “Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2020 yil 5 oktyabrdagi PF- 6079 -sonli Farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 17.02.2021 dagi “Sun’iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida “gi PQ-4996 sonli qarori
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 17.03.2020 yildagi “Toshkent shahrida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori.

110. 
     Raqamli iqtisodiyotning xususiyatlari va xorijiy davlatlarda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi.
     
     1. 
        Kalit so’z: RI rivojlanishida
        

• 
  Javob: Raqamli iqtisodga ega bo‘lgan etakchi davlatlar Singapur va AQShdir. Ushbu mamlakatlar raqamli
  texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha hukumatning faol
  pozitsiyasi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, hu-
  kumati raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiya-
  sida, ularga erishish maqsadlari va vositalarini aniq
  ifoda etgan Buyuk Britaniya va jahon iqtisodiyotida
  hukmronlik qilish uchun raqamli iqtisodiyotni ish-
  latishga intilayotgan Xitoy tajribalari e’tiborga molik-
  dir. Singapurda hukumatning fikricha, raqamli texnolo-
  giyalar muhim ta’sirga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan
  beshta asosiy domen aniqlandi: transport, atrof-
  muhit, biznes samaradorligi, sog‘liqni saqlash, davlat
  sektori xizmatlari. Qo‘shma Shtatlar iqtisodiyotining raqobatbardoshligi va o‘sishi
  raqamli iqtisodiyotdagi imkoniyatlarga to‘liq bog‘liq,
  shuning uchun mamlakatda “Elektron iqtisod” dastu-
  ri ishlab chiqilgan bo‘lib, unga ko‘ra AQSh Internetni
  aloqa, savdo, odamlarni shaxs sifatida ifodalash va in-
  novatsiyalar uchun global platforma sifatida tarqatish-
  ni qo‘llab-quvvatlaydi. Dasturda to‘rtta asosiy yo‘na-
  lish mavjud
  

xalqaro savdoni kengaytirish va hukumatlar to-
monidan kiberxavfsizlik uchun qattiq lokalizatsiya
qoidalarini belgilovchi to‘siqlarni kamaytirish
uchun bepul va ochiq Internet
kompaniyalar va iste’molchilar AQShdagi raqamli
iqtisodiyot siyosati ularga xavfsizlikni, onlayn max-
fiylikni, shu jumladan intellektual mulkni himoya
qilishni ta’minlaganiga ishonch hosil qilishlari kerak
Internet-ga tezkor kirishni ta’minlash
iqtisodiyotdagiinnovatsiyalarva
yangi texnologiyalar

110. 
     Bulutli hisoblashning asosiy modellari
     
     1. 
        Kalit so’z: Bulutli hisoblash mohiyati, bulutni tashkil qilish usullari, bulutli xizmatlar
        

Bulutli hisoblash xizmati asosan 3 xil modelga koʻrsatiladi:[1] infrastruktura xizmati (iglizcha Infrastructure as a Service), platforma xizmati (iglizcha Platform as a Service) va dasturiy vosita xizmati (iglizcha Software as a Service). Bunda infrastruktura xizmati eng quyi xizmat turi boʻlib, qolgan yuqori xizmat turlari ostkilarining detallarini yanada abstraktlash asosida quriladi.

110. 
     Eng yirik korporatsiyalarning raqamli transformatsiyasi
     
     1. 
        Kalit so’z: RIda transfotmatsiya
        

bu raqamli platformalardan foydalanishga asoslangan biznes modellarining inqilobiy o'zgarishi, bu bozor hajmi va kompaniyalarning raqobatbardoshligini tubdan o'sishiga olib keladi. Amazon veb-xizmatlari (AWS) platformasi dasturiy ta’minotni ishlab chiqaruvchilarga turli sohalarda tijorat dasturlarini yaratish va joylashtirish uchun vositalar (mashinali o‘qitish, bulutli hisoblash, mobil texnologiyalar, narsalar Interneti va boshqalar) larni taklif etadi. Amazon (362 milliard dollarlik kapitallashuv) onlayn supermarket sifatida ish boshlagan, ammo hozirda kompaniyalarga ma’lumotlarni saqlash, ma’lumotlarni qayta ishlash, hisoblash resurslari bilan ta’minlash, ma’lumotlar va xabar almashish kabi ko‘plab xizmatlar va hokazolarni o‘z ichiga olgan bulutli IT infratuzilmasini yaratish imkoniyatini beradigan ekotizimni barpo etdi. Kompaniyaning 2018 yildagi daromadi $ 232,9 mlrd.ni tashkil etdi. Tashqi daromadining 60% ga yaqini asosiy biznes - onlayn tijorat, an’anaviy savdo ulushi 6% ni, AWS ("cloud" biznes) - taxminan 8% ni tashkil etadi. Amazon reklama siyosatining o‘ziga xos xususiyati yirik brendlar bilan bevosita ishlashdir. Kompaniya ularga sotish va iste’molchilarning xatti-harakatlari bo‘yicha o‘z ma’lumotlarini taqdim etadi. Amazon o‘zining ajoyib omborlari va yetkazib berish tizimlari bilan mashhur. Hozirda u yetkazib berishni dronlar orqali amalga oshirmoqda
Uber va Yandex taksi platformalari turli mamlakatlarda mavjud bo‘lib, yo‘lovchilar va taksi haydovchilari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni qulay tarzda tashkil etadi. Shunga qaramay, Uber kapitallashuvi 2018 yil oxirida 120 mlrd. dollarini tashkil etdi. Airbnb ijara platformasi uy egalari va ijarachilar o‘rtasida moslashuvchan, boshqariladigan o‘zaro aloqalarni taklif etadi, uning kapitallashuvi 30 milrd. dollarni tashkil qilmoqda.
Unwork kabi platformalar frilanserlar va ish beruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarning to‘liq loyihalarini tavsiflash, ularni amalga oshirish shartlari, shartnomalar, ish haqi va talab qilinadigan soliq imtiyozlarini to‘lash va ish beruvchilarga onlayn guruh loyihalarini boshqarish imkoniyatini berish ishlarini olib boradi

110. 
     Raqamli O‘zbekiston 2030 dasturi
     
     1. 
        Kalit so’z: Davlat dasturlari
        

• “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi hamda uni amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”;
• 2020–2022 yillarda hudud va tarmoqlarni raqamli transformatsiya qilish dasturlari.
Belgilangan yillarda hudud va tarmoqlarni raqamli transformatsiya qilish dasturlari doirasida, jumladan hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning turli sohalarida 400 dan ortiq axborot tizimlari, elektron xizmatlar va boshqa dasturiy mahsulotlar joriy etiladi.
Farmon bilan 29 ta namunaviy tuman (shahar)larda 2020 yilda va 2021 yil I choragi yakuniga qadar raqamli transformatsiya qilish loyihalari amalga oshiriladi.
2020 yil 1 noyabrdan investitsiya loyihalari hamda jalb etilayotgan xalqaro moliya institutlari, xorijiy hukumat moliya tashkilotlari va donor mamlakatlar mablag‘larining 5 foizdan kam bo‘lmagan qismi "raqamli" komponentlarga yo‘naltiriladi.
Farmonga muvofiq, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish hamda Adliya vazirliklari va ular tasarrufidagi tashkilotlarda “Raqamli idora” loyihasi amalga oshiriladi.
Loyiha doirasida, jumladan, 2022 yil 1 yanvarga qadar qog‘ozsiz elektron hujjat almashinuvi va ish yuritishni tashkil qilgan holda barcha ma’muriy tartib-taomillar va operatsion jarayonlar raqamlashtiriladi.
2021 yil 1 avgustdan davlat bojlari, yig‘imlar, jarimalar va boshqa majburiy to‘lovlarni onlayn rejimda to‘lash imkoniyati yaratiladi

120. 
     Raqamli infratuzilma ob’ektlari
     
     1. 
        Kalit so’z: RI, tuzilishi
        

Жавоби - Raqamli infratuzilma iqtisodiyotni rivojlantirishning muhim dastagi bo‘lib, global muammolarni izchil hal etish uchun raqamli asos bo‘lib xizmat qiladi, boshqaruv qarorlari samaradorligini oshiradi hamda iqtisodiy farovonlikni shakllantirishda biznes va fuqarolik jamiyatining faol ishtirokini rag‘batlantiradi.
Raqamli infratuzilma katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish, iqtisodiy monitoring va prognozlash uchun texnologik yordam ko‘rsatish, qarorlar qabul qilishni tayyorlash uchun mo‘ljallangan.
Raqamli infratuzilma komponenti
Ayni paytda bir qator yetakchi xorijiy mamlakatlarda axborot tizimlarini XXI asr taraqqiyot konsepsiyalarida belgilangan talablar asosida sifatli qayta jihozlashga qaratilgan keng ko‘lamli maqsadli dasturlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, axborotni qo'llab-quvvatlash muammolarini hal qilishda talab qilinadigan global uzluksizlik va samaradorlikni ta'minlaydigan raqamli infratuzilma komponentiga katta e'tibor qaratilmoqda Mavjud mahalliy va xorijiy infratuzilmaviy axborot tizimlarining hozirgi holatini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ular asosan cheklangan miqdordagi funktsiyalarni bajarishga yo'naltirilgan yuqori ixtisoslashgan tizimlar:

• 
  aloqa, monitoring, navigatsiya
  
• 
  Internet negizida xizmatlar
  

Асосий Raqamli infratuzilma ob'ektlari
Aloqa tarmoqlari
IP-telefoniya
radio, televizor
Kompyuter
Internet
Ulanishni o'rnatishda IP-telefoniya funktsiyalarini amalga oshirish uchun bir xil bo'lmagan apparat va dasturiy ta'minot qo'llaniladi. IP-telefoniya - IP orqali telefon aloqasi. IP-telefoniya - bu an'anaviy telefoniya ikki tomonlama ovozli aloqani, shuningdek, Internetga yoki boshqa IP-tarmoqlarga tashrif buyurish uchun video aloqani ta'minlaydigan aloqa protokollari, texnologiyalari va usullari to'plami. Aloqa kanali orqali signal raqamli shaklda uzatiladi va, qoida tariqasida, ma'lumotlarning ortiqchaligini yo'qotish va ma'lumotlarni uzatish tarmog'idagi yukni kamaytirish uchun uzatishdan oldin o'zgartiriladi (siqiladi).

120. 
     Sharing Economy modeli
     
     1. 
        Kalit so’z: RI asosiy ko’rsatkichlari
        
121. 
     Aqlli qishloq xo‘jalk konsepsiyasi
     
     1. 
        Kalit so’z: Smart farming
        

Hozirgi kunda global miqyosda inson faoliyatining deyarli barcha sohalarida raqamli texnologiyalardan foydalanish tez sur'atlar bilan rivojlanib bormoqda. Qishloq xo'jaligi ham bundan mustasno emas. Shu bois mamlakatiizda ham so'nggi yillarda tarmoqda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilyapti. Prezidentimizning mazkur yo'nalishga doir farmonlarida, Vazirlar Mahkamasining o'tgan yil 17 dekabrdagi “O'zbekiston Respublikasi agrosanoat majmui va qishloq xo'jaligida raqamlashtirish tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi qarorida tarmoqning ustuvor vazifalari o'z ifodasini topgan.
Tahlillarga qaraganda, qishloq xo'jaligi mahsulotini ishlab chiqaruvchi mavsum davomida (qisqa muddatlarda) 40 tadan ortiq turli echimlarni qabul qilishiga to'g'ri keladi. Uning aksariyati raqamlashtirish ob'ekti hisoblanib, bevosita ishlab chiqarish samaradorligiga ta'sir ko'rsatadi. Hisob-kitobga ko'ra, ekish, yetishtirish, saqlash va tashishda hosilning 33 foizi yo'qotilmoqda. Shunday bir sharoitda mavjud er, suv, moddiy-texnika va mehnat resurslaridan oqilona foydalanishni ta'minlovchi “smart” yoki “aqlli qishloq xo'jaligi” texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Sohaning texnik va texnologik bazasi esa, asosan agrosanoat majmuasining umumiy rivojlanishini belgilaydi. Bu chorvachilik va o'simliklarni yetishtirishni texnologik takomillashtirish, yer unumdorligini oshirish va qo'l mehnatini mexanizatsiyalashgan faoliyat bilan almashtirishda namoyon bo'ladi. Texnikalarining yetishmasligi fermerlarning imkoniyatlarini cheklaydi va mahsulot tannarxida mehnat sarfini oshiradi. Mavjud texnik vositalardan samarali foydalanish uning qoplanish muddatini qisqartiradi va innovatsion texnologiyalarni qo'llash bilan birga, takror ishlab chiqarish jarayonini tezlashtiradi.
Yaqinda Inspektsiyaning mutasaddi bo'limi va uning quyi bo'g'inlari tomonidan raqamli texnologiyalar qo'llangan holda, respublikadagi mavjud barcha qishloq xo'jaligi, melioratsiya va yo'l qurilish texnikalarining yagona elektron bazasi ishga tushirildi. Unda 295 ming donadan ziyod texnika, jumladan, 12 ming dona haydov, 49 mingdan ortiq chopiq, 71 mingga yaqin transport traktorlari, 5 ming 600 ta g'alla o'rish kombayni, mingdan ortiq zamonaviy yuqori unumli paxta terish mashinalari va boshqa texnikalar to'g'risidagi ma'lumotlar to'liq jamlangan. Natijada, avvallari ularning birontasi haqida axborot egasi bo'lish uchun barcha ro'yxatga olish daftarlari birma-bir ko'zdan kechirilib, bir necha kunlab vaqt sarflangan bo'lsa, endilikda buni elektron baza orqali bir necha daqiqada amalga oshirish imkoniyati yaratildi.

120. 
     Xalqaro savdo va blokcheyn tizimi
     
     1. 
        Kalit so’z: Blokcheyn, tuzilishi
        

Blokcheyn texnologiyasi kompaniyalar uchun o'ziga xos biznes imtiyozlarini beradi. 15 mamlakatdan 600 nafar rahbar blokcheynni joriy qilish bilan bog‘liq biznes imkoniyatlari haqida o‘z fikrlarini bildirdi. PwC tadqiqoti butun dunyo bo‘ylab blokcheynni qo‘llash sur’ati tezlashayotgani va xarajatlarni kamaytirish, biznes jarayonlarini tezlashtirish hamda ularni shaffof va kuzatilishi mumkin bo‘lgan qilish uchun yangi texnologiyalardan foydalanayotganini ko‘rib, o‘z tasavvurlari va qo‘rquvlaridan voz kechgan tashkilotlarni aniqladi. Shunday qilib, blokcheyn biznes modeli va savdo qilish uslubimizni o'zgartiradi. AQSh (29 foiz), Xitoy (18 foiz), Avstraliya (7 foiz) eng ko‘p hisoblangan
o'z loyihalarida blokcheyndan foydalanadigan etakchi mamlakatlar. Biroq respondentlarning ta'kidlashicha, yaqin besh yil ichida Xitoy Qo'shma Shtatlarni chetlab o'tadi va sobiq ekspertiza va faoliyat markazi AQSh va Evropadan siljiydi.
Blokcheyn eng ko'p moliyaviy sektor tomonidan qo'llaniladi, ammo respondentlar texnologiya uchun potentsial ilovalar sifatida energiya, kommunal xizmatlar, sog'liqni saqlash va sanoat ishlab chiqarishini aniqladilar. Uning potentsialini ro'yobga chiqarish uchun blokcheynni yaratish va amalga oshirish IT loyihasi emas. Bu biznes modellari, rollari va jarayonlarini o'zgartirish. Buning uchun aniq biznes ishi kerak, rivojlanishni qo'llab-quvvatlash uchun ekotizim kerak; shuningdek, me'yoriy-huquqiy o'zgarishlar bilan ishlash uchun qoidalar, standartlar va moslashuvchanlik1. Dunyodagi kompaniyalarning 80% dan ortig'i blokcheyn loyihalarini amalga oshirmoqda. Blokcheyn texnologiyasi server, lekin juda ko'p turli xil kompyuterlarda. markazlashtirilmagan reestr yoki ma'lumotlar bazasini tashkil qilish imkonini beradi, unda ma'lumotlar yolg'iz saqlanmaydi.
Bu texnologiya, xususan, bitcoin operatsiyalari haqidagi ma'lumotlar saqlanadigan ma'lumotlar bazasi tomonidan qo'llaniladi. Bir qator ekspertlarning fikriga ko'ra, texnologiya biznes va davlat xarajatlarini jiddiy ravishda optimallashtirish imkonini beradi. Xususan, u onlayn to‘lovlarni amalga oshirish, mijozlar ma’lumotlarining dolzarbligini tezkor tasdiqlash, tranzaktsiyalarni ro‘yxatga olish va ularning reestrini yuritish imkonini beradi.
Yaxshi ishlab chiqilgan blokcheyn nafaqat vositachilar sonini kamaytirmaydi, balki xarajatlarni kamaytiradi va ko‘plab biznes jarayonlarning tezligi, mavjudligi, shaffofligi va kuzatilishini oshiradi.
respondentlarning ta'kidlashicha, blokcheyn texnologiyalarini joriy etish, agar ularni qo'llash natijasi va dastlabki maqsadlarga muvofiqligi ko'rinadigan bo'lsa, oqlanadi. Blokcheynning eng yaxshi amaliyotlari va imkoniyatlari barcha sanoat ishtirokchilari uchun platformalarda umumiy foydalanish orqali yetkaziladi Va bu erda ishtirok etuvchi kompaniyalar, ba'zan esa raqobatchilar o'yinning yagona qoidalari va blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish standartlari bo'yicha kelishib olishlari kerak.
Камчилиги- blokcheyn texnologiyalari foydalanish uchun 45% texnologiyaga ishonchsizlikni to'siq sifatida ko'rsatdi;
• 48% huquqiy tartibga solishdagi noaniqlikni qayd etdi.
Singapur (37%) foydalanuvchilarning ishonchsizlik darajasi eng yuqori, BAA 34%, Gonkong 35%. Normativ xavotirlar Germaniyada 38%, Avstraliyada 37% va Buyuk Britaniyada 32% bo'lgan.

120. 
     Bulutli hisoblash Bulutli hisoblash elektron hisoblash xizmatlarini komputer tarmoqlari orqali yetkazib berishni nazarda tutadi.
     

bulutli hisoblash - Internetdan tez va qulay tarzda kirishni ta'minlaydigan, konfiguratsiya qilinadigan hisoblash resurslari ("bulutli"), saqlash moslamalari,
Bulutli hisoblash "quyidagi tarzda ishlaydi: ilovalarni ishga tushirish uchun o'z serverlaringizni sotib olish, o'rnatish va boshqarish o'rniga siz Microsoft, Amazon,Google yoki boshqa kompaniyalar servarida ishlaysiz. Bundan tashqari, foydalanuvchi ijaraga olingan serverlarini Internet orqali boshqaradi, faqat ma'lumotlarni qayta ishlash va saqlash uchun ulardan haqiqiy foydalanish uchun to'laydi. "Bulut" murakkab infratuzilmaning tasviri sifatida ishlatiladi, uning orqasida barcha texnik va dasturiy ta'minotlar muvaffaqiyatli yashiringan.

120. 
     Kalit so’z: Bulutli hisoblash mohiyati, bulutni tashkil qilish usullari, bulutli xizmatlar
     

Ma’lumotlarni bulutli saqlash - on-layn saqlash modeli, unda ma’lumotlar tarmoq bo‘ylab tarqatilgan ko‘plab serverlarda saqlanadi. Ma’lumotlar "bulut" da saqlanadi va qayta ishlanadi, bu mijoz nuqtai nazaridan bitta yirik virtual serverdir. Jismoniy jihatdan, bunday serverlar bir-biridan masofadan, har xil qit’alar joylashgan joyga qadar joylashgan bo‘lishi mumkin. Ma’lum bo‘lishicha, bulutli saqlash dinamik ravishda kengayib boradigan axborot tizimi. Foydalanuvchilar uchun, keng miqyosdagi eng yaxshi iqtisodiy foyda beradi bulutlar
sozlash uchun ilovalar, dastur va tarmoqli kengligi xarajatlarini provayder bilan qoplangan bulutlar hisoblanadi. va etkazilgan xarajatlar faqat ishlatilgan quvvatiga asoslangan.
Bulutli hisoblash xizmati asosan 3 xil modelga koʻrsatiladi: infrastruktura xizmati (iglizcha Infrastructure as a Service), platforma xizmati (iglizcha Platform as a Service) va dasturiy vosita xizmati (iglizcha Software as a Service). Bunda infrastruktura xizmati eng quyi xizmat turi boʻlib, qolgan yuqori xizmat turlari ostkilarining detallarini yanada abstraktlash asosida quriladi.

120. 
     Qo’shimcha reallik texnologiyalari
     

• 
  Kalit so’z: virtual reallik
  
• 
  Qo’shimcha virtual reallik texnologiyasi (augmented reality – AR) – atrofimizdagi real dunyoni qo’shimcha elenetlar bilan birgalikda ko’rsatish texnologiyasiKengaytirilgan reallik (AR) raqamli vizual elementlar, tovush yoki texnologiya orqali yetkaziladigan boshqa sensorli stimullardan foydalanish orqali erishiladigan haqiqiy jismoniy dunyoning takomillashtirilgan versiyasidir. Bu, xususan, mobil kompyuterlar va biznes ilovalari bilan shug'ullanadigan kompaniyalar orasida o'sib borayotgan tendentsiyadir.Ma'lumot to'plash va tahlil qilishning kuchayishi fonida, kengaytirilgan haqiqatning asosiy maqsadlaridan biri jismoniy dunyoning o'ziga xos xususiyatlarini ajratib ko'rsatish, bu xususiyatlarni tushunishni oshirish va real dunyo ilovalariga qo'llanilishi mumkin bo'lgan aqlli va qulay tushunchalarni olishdir. Bunday katta ma'lumotlar kompaniyalarning qarorlarini qabul qilishda yordam beradi va boshqalar qatorida iste'molchi xarajatlari odatlari haqida tushunchaga ega bo'ladi . VR texnologiyalarini bir qator yo'nalishlarda amalga oshirish: neft va gaz sanoati, mashinasozlik, energetika, metallurgiya, telekommunikatsiya, reklama va boshqa ko'plab sohalarda. Virtual reallik uzoq vaqtdan beri shunchaki o'yin hikoyasi bo'lishni to'xtatdi va inson faoliyatining barcha sohalariga faol ravishda kirib kelmoqda. Virtual reallikdan foydalangan holda o'rganish immersiv texnologiyalarga asoslangan - voqelikning virtual kengayishi, bu sizga atrofdagi reallikni yaxshiroq idrok etish va tushunish imkonini beradi. Ya'ni, ular so'zmaso'z ma'noda odamni ma'lum bir voqea muhitiga botiradilar. Immersiv yondashuvning bir qancha afzalliklari mavjud. 
  

120. 
     Blokcheyn tizimining rivojlanish tarixi
     
     1. 
        Kalit so’z: Blokcheyn, tuzilishi
        

Жавоб
Тарихи – 1990-yillarning boshida Internet butun dunyo bo'ylab Internet (WWW) sifatida ommaga kelganida, u hammani hamma bilan bog'lashi kerak edi. Buning sababi shundaki, Internet ochiq va markazlashtirilmagan TCP / IP protokoli ustiga qurilgan. Qachonki yangi texnologiyalar, ayniqsa inqilobiy texnologiyalar bozorga kirsa, ular yo o'z-o'zidan o'ladi yoki shunday ta'sirga ega bo'ladiki, ular qabul qilingan normaga aylanadi. 2009 yildan boshlab blokcheyn texnologiya rivojlanishidagi eng muhim davrlardan biriga aylandi, uni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Blokcheyn elektron pul yoki kriptovalyuta ortidagi texnologiya. Blokcheyn – transformatsiyaning navbatdagi to‘lqini bo‘lib, u allaqachon biznes tuzilmasini, ijtimoiy va siyosiy aloqalarni, shuningdek, mablag‘larni ko‘chirish usullarini o‘zgartirishni boshlagan. Boshqa tomondan, blokcheyn shunchaki o'zgarish emas, balki hech qachon bir joyda turmaydigan ob'ektdir. Ushbu maqola yozilgunga qadar 40 dan ortiq yetakchi moliya institutlari va turli sohalardagi koʻplab firmalar tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish, tranzaktsiyalarni tezlashtirish, firibgarlik xavfini kamaytirish va vositachilarni yoʻq qilish uchun blokcheynni qoʻllashgan. Ba'zi firmalar undan eskirgan tizimlar va xizmatlarni keyingi bosqichga olib chiqish uchun qayta qurish, shuningdek, yangi turdagi xizmatlarni taklif qilish uchun foydalanishga harakat qilmoqda.
Блокчейн тузилиши-
Blokcheyn (bloklar zanjiri) – taqsimlangan ma’lumotlar to‘plami bo‘lib, unda ma’lumotlar saqlash qurilmalari umumiy serverga ulanmagan bo‘ladi. Bu ma’lumotlar to‘plami bloklar deb ataladigan va tartibga solingan qaydlar doimiy o‘sib boradigan ro‘yxatda saqlanadi. Har bir blok vaqt belgisiga va bundan oldingi blokka havolaga ega bo‘ladi. Shifrlashni qo‘llash shuni kafolatlaydiki, foydalanuvchilarning ularsiz faylga yozuv kiritish imkoni bo‘lmydi, yopiq kalitlarmavjudligi esa bloklar zanjirlarining ma’lum bir qisminigina o‘zgartirishi mumkin. Bundan tashqari, shifrlash barcha foydalanuvchilarda bloklar taqsimlangan zanjirlari nusxalarini sinxronlashtirishni ta’minlaydi..Har bir kishi internetda axborot joylashtirishi, so‘ngra boshqa odamlar unga dunyoning istalgan nuqtasidan turib ulanish imkoniga ega bo‘lishi mumkin. Bloklar zanjirlari blokcheyn fayli yoki qandaydir qadriyatlar ochiq bo‘ladigan dunyoning istalgan nuqtasiga ma’lumotlar jo‘natishga imkon beradi. Biroq sizda faqat siz «egalik» qiladigan bloklarga kirish imkonini berish uchun kriptografik algoritm bo‘yicha yaratilgan yopiq kalit bo‘lishi lozim. Yopiq kalitni kimgadir berar ekansiz, mohiyatan bu shaxsga bloklar zanjirining mos keluvchi bo‘limida saqlanadigan pul mablag‘larini bergan bo‘lasiz.Bitkoinlar holatida, kalitlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyaviy qiymatni ifodalaydigan valyutadagi ayrim summalar saqlanadigan manzillarga ulanish uchun foydalaniladi. Xuddi shu bilan mablag‘larni o‘tkazishni qayd qilish funksiyasi amalga oshiriladi.Bundan tashqari, yana bir muhim funksiya –ishonchli munosabatlar o‘rnatish va shaxsning haqiqiyligini tasdiqlash amalga oshiriladi, chunki mos keluvich kalitlarsiz bloklar zanjirini hech kim o‘zgartira olmaydi. Tegishli kalitlar bilan tasdiqlanmagan o‘zgarishlar esa rad qilinadi. Albatta, kalitlar (jismoniy valyuta kabi) nazariy jihatdan o‘g‘irlanishi mumkin, lekin kompyuter kodining bir nechta satrini himoya qilish odatda katta harajatlar talab qilmaydi.

120. 
     Smart grid konsepsiyasi
     
     1. 
        Kalit so’z: Aqlli energiya tizimi Sun’iy intellekt va energetika