Raqamli iqtisodiyot asosida tadbirkorlik va tashqi savdo aylanmasini rivojlantirish. Salimjonova Zilola Salimjon qizi

Raqamli iqtisodiyot asosida tadbirkorlik va tashqi savdo aylanmasini rivojlantirish.

Salimjonova Zilola Salimjon qizi
O’qtuvchi, iqtisodiyot va servis kafedrasi,
Boratov Bohodir Baxtiyor o’gli
Talaba, ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti
Farg’ona davlat unversiteti
Annotatsiya: Ushbu maqolada dastlabki yillarda rivojlantirish, barcha xo’jalik sektorlarini raqamli iqtisodiyot asosida rivojlantirish, mamlakatimiz aholisining kambag’allik darajasini kamaytirish, insonlar daromadini maksimal darajada oshirish, tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratish, malakali kadrlarni uzbekiston hududiga qaytarish , rivojlangan mamlaktlar iqtisodiyotidan andozalar olish, o’z yurtimizda texnika texnologiyalarni ishlab chiqarish, raqamli iqtisodiyotga o’tish sharoitida tashqi iqtisodiy aloqalarni sifatli va atroflicha taxlili.
Kalit so’zlar.Eksport, import, kripto-aktivlar, nomenklattura, standartlash.

Bugungi kunda barcha mamlakatlarda tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratilib berilmoqda. Mamlakatimizda ushbu imkoniyatlar yaratilib, shart-sharoitlar ko’paygan sari tadbirkorlar soni ortib, yurtimizning tashqi iqtisodiy aloqalari rivojlanib, eksport-import salohiyati ortib bormoqda.Yurtimizda tadbirkorlarning ishlab chiqargan tovarlarini tashqi savdoga olib chiqishi uchun tashqi iqtisodiy aloqalarni yana ham shaffof holatiga kelishi uchun ham bir qancha ishlar amalga oshirildi. Tadbirkorlarga imtiyozli kreditlar, subsiydiyalar va investorlar orqali pul mablag’lari ajratildi. Prezidentimiz tomonidan bir nechta qarorlar, farmonlar qabul qilindi. Bunga misol PQ-3832-sonli 2018-yil 3-iyul kuni ,,O’zbekiston respublikasida raqamli iqtisidiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” qarori qabul qilindi. Qarorni qisqacha mazmuni shundaki; iqtisodiyotni raqamli sektorlarini rivojlantirish, beshta ustuvor yo’nalishdagi ,,Harakatlar strategiyasini” amalga oshirish, kripto-aktivlar aylanmasini maxsus normativ hujjatlar bilan tartibga solish kabi ustuvor masalalar o’rin oldi.

Albatta hozirgi kunda harbir davlatda Raqamli platformalardan o’ziga maqul bo’lgan tovarlarni harid qilishadi. Keling sizlar bilan Raqamli iqtisodiyot nima?, raqamli iqtisidiyot nega kerak va u nima beradi?, tadbirkorlikka qanday foydali jihatlari bor?, kabi savollarga javob izlashga harakat qilamiz. Darhaqiqat, ko’plab rivojlangan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyot iqtisodiy rivojlanish omillariga sezilarli ta’sir o’tkazgan. Raqamli iqtisodiyot xo’jalik faoliyatini yuritish bo’lib, ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish raqamlar ko’rinishidagi ma’lumotlar bo’lib, katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash, saqlash, tahrir qilish maxsulotlarni yetkazib berish, ishlab chiqarilgan maxsulotlarni reklama qilish, harid qilish qobiliyati kuchli bo’lgan insonlarni jalb qilish, ishsizlar va ish beruvchilar o’rtasidagi bog’lovchi vazifasini bajarishdagi oldingi tizimga qaraganda samaraliroq yechim beradi. Yana ham tushunarli qilib aytganda online xizmat ko’rsatish.elektron to’lovlar amalga oshirish, internet savdolarni bajarish, raqamli kompyuter texnologiyalarni rivojlanishi bilan bog’langan faoliyatdir. Yurtimizda jadalik bilan rivojlangan tadbirkorlik faoliyatidan biri bu online taxi xizmati. Bu xizmatdan hozirgi kunda bilamiz 70 % oshiq aholi foydalanadi. Yana bir keng ommalashgan va tezda o’z mijozlariga ega bo’lgan xizmatlardan yana biri, dostafka xizmati bu ham raqamli iqtisodiyotning samarasi. Bunga misol Alibaba elektron tijorat sohasida faoliyat yurituvchi mashxur ochiq kompaniya hisoblanadi uni vatani Xitoy buni asosiy faoliyati ishlab chiqaruvchi kompaniyalar va sotib olish qobiliyatiga ega bo’lgan insonlar o’rtasidagi savdosi, ya’ni online chakana savdo. 2019-yilda Alibaba guruhi raqamli platfo’rmada sotish ulushi 900 milliard dollorni tashkil qilgan. Bu kompaniya asosan Xitoy Xalq Respublikasida ishlaydi. Bu kompaniyaning filliallari bir necha mamlakatlarda o’z faoliyatini olib boradi. 2014-yilda 231 milliard dollor foyda ko’rgan bo’lsa, 2018-yilda 500 milliard dollorlik bahoni buzgan ikkinchi Osiyo kompaniyasi bo’ldi. 2020-yil holatiga ko’ra, alibobo oltinchi yirik jahon brendidir. Alibaba yaratilgan paytda kichik va o’rta korxonalar uchun savdo platfo’rmasi sifatida tashkil etilgan. U Jek Ma nomi bilan tanilgan Ma Yun tomonidan asos solingan. 1999-yil 28-iyunda alibaba Group kayman orollarida tashkil etildi. Yurtimizda ham raqamli dasturlar keng tadbiq etilib yangi ochiq savdo kompaniyalar, o’z faoliyatini shu kompaniya singari rivojlantirib bormoqda. Tashqi savdo bir muncha ko’paymoqda. Yurtimizda ham tadbirkorlik faoliyati keng rivojlanmoqda. O’zbekiston respublikasi prezidenti tomonidan PF-6079-son 5-oktyabr 2020-yil ,, Raqamli O’zbekiston -2030 strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora –tadbirlari to’g’risida”gi farmoni qabul qilindi. Ushbu farmon bir nechta dasturlarni o’z ichiga oldi. Raqamli O’zbekiston_2030 strategiyasini amalga oshirish bo’yicha muvofiqlashtirish komissiyasi tuzildi. Ushbu strategiyani amalga oshirish uchun yo’l xaritasi tuzildi. Ko’plab IT parklar va 1000 dasturchi loyihalari ishlab chiqildi. Yurtimizda internet sifatini 75% dan 95% gacha ko’tarish oldinga maqsad qilib qo’yildi. Shunday ekan raqamli iqtisodiyot tizimi davlat organlari va boshqa tashkilotlarda axborot tizimlarini nazorat qilish,axborot resurslarini uzluksiz ishlashni taminlash, bir necha innovatsion markazlar tashkil etish, tadbirkorlarni qollab quvvatlash markazlar tashkil etilishidir. Prezidentimiz aytganlaridek so’ngi 5 yil ichida mamlakatimizda yosh tadbirkorlar 5 barobar ko’payib 500 mingdan oshdi. Hozirgi vaqtda axborotni ishlab chiqarishning mustaqil omili va raqobatbardosh ustunlik bazasi sifatida ko’rishimiz mumkun. Bu esa axborotni qayta ishlashni raqamli iqtisodiyotda tadbirkorlik harakatlarining asosi sifatida ta’minlaydi. Ma’lumot uchun: O’zbekiston Respublikasida tovarlar tashqi savdosining statistik ko’rsatkichlarini shakllantirish jarayonlari tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklatturasi bilan birgalikda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro standartlashgan savdo tasniflagichi ishlatiladi. Agar bizda tadbirkorlikni raqamli iqtisodiyot asosida rivojlantirilsa tashqi savdo aylanmasi va balansi, ichki hududlar kesimidagi ulushi qisman ko’payishini ko’rishimiz mumkun. Keling biz yana bir nechta tahlillarni ko’rib chiqamiz.

1. 
   rasm
   

O’zbekiston jahondagi 174 ta mamlakatlar bilan savdo aloqalarini amalga oshirib bormoqda. Malakatimizda ham sekin astalik bilan tadbirkorlarga berilgan bir qator imkoniyatlari o’z samarasini bermoqda. O’zbekiston respublikasi bilan tashqi savdo aylanmasi eng yuqori ulushga ega bo’lgan davlatlar (1.1 rasm.) ni ko’rishimiz mumkun. Afg’oniston albatta birinchi o’rinni egallagan umumiy savdo aylanmasi 439,9 mln. AQSH dollorni tashkil etmoqda. Qo’shni mamlakatimiz Qirg’iz Respublikasi Afg’onistondan keyin ikkinchi pog’onadan joy olgan. Albatta buni eng asosiy sabalari qulay logistika sharoiti va chegara davlat hisoblanganligi uchun.
O’zbekiston respublikasining tashqi savdo aylanmasida MDH mamlakatlari va boshqa xorijiy davlatlarning hajmlari dinamikasini ko’ramiz.

1.2rasm
Boshqa xorijiy davlatlarning tashqi savdo aylanmasi 2021-yilning yanvar-avgust oylarida 2020-yilning mos davriga nisbatan 4,7 % ga kamaydi va jami tashqi savdo aylanmasi ulushi 62,1 % ni tashkil etdi. Mamlakatimizda 2020-yilda pandemiya sharoitida ham boshqa davlatlar bilan savdo aloqasi 2021-yilga qaraganda yaxshi bo’lgan. O’zbekiston Respublikasining MDH mamlakatlari bilan tashqi savdo aylanmasi 2021-yilga yanvar-iyul holatiga ko’ra 9 467,1 mln. AQSH dollorini tashkil edi. Bu ko’rsatkichning eksport ulushi 3 280,4 mln. Dollorini, import ulushi esa 6 186,7 mln. AQSH dollori qiymatini tashkil etdi(1.2-rasm)
O’zbekiston respublikasining mustaqillikka erishgandan so’ng iqtisodiyoti tubdan islohot qilindi. Tadbirkorlarga uchun kerakli shart sharoitlar yaratildi tashqi iqtisodiy tashkilotlar bilan shartnomalar tuzildi. Yurtimizda erkin iqtisodiy hududlar ajratildi. Chet el investisiyalari jalb etilib, eksport qilinadigan tovar assartimenti ko’paytirildi. Bu islohotlar natijasida Toshkent shahri, Namangan, Andijon,Farg’ona va birnechta hududlar iqtisodiyoti jadllik bilan rivojlandi. Ayniqsa Toshkent shahri boshqa hududlarg nisbatan jadallik bilan rivojlandi. MDHdavlatlariga o’ini sifatli maxsulotlarini eksport qilayotgan Artel kompaniyasi eng oldi kompaniyalardan biriga aylandi. Qo’shni mamlakat Tojikiston respublikasida qo’shma filliali ish boshladi. Bu esa tashqi savdo aylanmasi va balansiga ijobiy yutuq qo’shadi.

	2020-yil	2021-yil	O’sish surati, % da	Jamiga nisbatan % da
Tashqi savdo aylanmasi	24 580,6	24 963,7	101,6	x