Rangning elektron nazariyasi

Bo'yoqlarning kimyoviy tasnifi
Bo'yoqlar kimyosini 
o'rganish uchun qo'llaniladigan kimyoviy tasnifga ko'ra, 
organik bo'yoqlar quyidagi guruhlarga bo'linadi: 1. Azo 
bo'yoqlar 2. Nitrobo'yoqlar 3. Nitrozo bo'yoqlar 4. 
Arilmetan 
bo'yoqlari 
5. 
Xinoneimin 
bo'yoqlari 
Arasitzosellar aromatik yoki kamdan-kam hollarda 
geterosiklik radikallarni bog'laydigan bir yoki bir nechta 
azo guruhi - N = N - bo'lgan birikmalardir. Tarkibida 
azoguruh boʻlgan eng oddiy birikma azobenzol ^ ^ 
hisoblanadi 
Azobenzol, garchi u to'q sariq rangga ega bo'lsa-da, hali 
bo'yoq emas. Azo birikmalar molekulalarida auc - koxrom 
guruhlari: -OH, -OAlk *, -NH2, -NHAlk, -N (Alk)S 
bo'lgandagina bo'yoq xossalariga ega bo'ladi. 
Azo bo'yoq molekulalarida auksoxromlardan tashqari rang 
rangi, eruvchanligi va bo'yoqlarning o'zaro ta'sir qilish 
xususiyatiga ta'sir qiluvchi boshqa guruhlar ham mavjud 
c. tola, masalan, - S03H; -N02; >C=0; - COOH; -C1 va 
boshqalar. Bo'yoq molekulasi tarkibidagi azoguruhlar 
soniga ko'ra azo bo'yoqlar mono-, dis-, tris - va poliazo 
bo'yoqlarga bo'linadi. O'rganish qulayligi uchun azo 
bo'yoqlarni texnik tasnifi bo'yicha quyidagi guruhlarga 
bo'lish mumkin: 
A) kislotali, ko'pincha bir yoki ikkita (kamdan-kam uch 
yoki to'rtta) sulfo guruhini o'z ichiga olgan mono- va 
disazo bo'yoqlar. 
Kislotali monoazo bo'yoqlarga misol qilib, ushbu 
guruhning eng yaxshi bo'yoqlaridan biri, kislotali ko'k 2K 
(GOST 10850-64) bo'lib, u diazotlangan kul kislotasini 
fenilperik kislota* bilan kislotali kislotada azo bog'lash 
natijasida olinadi. 
 
B) kislota-mordant bo'yoqlar bo'yash jarayonida metall 
ionlari, odatda, xrom bilan komplekslar hosil qiladi, bu 
molekulalarda bir-biriga yoki azo guruhiga ma'lum bir 
holatda joylashgan guruhlarning azo bo'yoqlari mavjudligi 
bilan bog'liq, masalan: xrom ko'k
Nitrobo'yoqlar bir yoki bir nechta nitroguruhlarni (-NO2) 
o'z ichiga olgan benzol va naftalin seriyasining aminlari va 
fenollari bo'lib, ulardan kamida bittasi aminokislota yoki 
gidroksi guruhiga orto holatda joylashgan bo'lishi kerak. 
Nitro 
guruhining 
mavjudligi 
bu 
bo'yoqlarning 
kislotaliligini aniqlaydi. Ko'pchilik nitro bo'yoqlardir 

---

 amal qiladi 
Hozirgi 
vaqtda 
nitrobo'yoqlar 
bo'yoqlarning 
mustahkamligi pastligi sababli to'qimachilik materiallarini 
bo'yash uchun ahamiyatini yo'qotdi. Suvda erimaydigan 
va nisbatan past molekulyar og'irlikka ega bo'lgan ba'zi 
nitrobo'yoqlar dispers bo'yoqlar guruhiga kiradi va asetat 
ipakni bo'yash uchun ishlatiladi, masalan, dispers kuchli 
sariq 2 K (TU MHP 2504-51) 
Ko'pgina nitrobo'yoqlar suvda erimaydi va pigment 
sifatida ham ishlatiladi. Nitrozo bo'yoqlar nitrozofenollar 
yoki 
nitrosonaftollarning 
hosilalari 
bo'lib, 
ularda 
nitrozoguruh (-NO) gidroksi guruhining vodorod 
bog'lariga orto holatda joylashgan. Shakllanish qobiliyati, 
ehtimol, metallar bilan murakkab tuzlarning (laklar) paydo 
bo'lish ehtimolini aniqlaydi: temir, xrom, nikel, kobalt va 
boshqalar.
temir tuzlash bo'yicha paxta: Arilmetan bo'yoqlari bir 
necha guruhlarni o'z ichiga oladi: A) diaiino- va 
dioksinarilmetan, di- va triaminotri-arilmetan, di- va 
trioksitriarilmetan. Arilmetan bo'yoqlari diarilmetan yoki 
triarilmetan hosilalaridir: Diarilmetan Triarilmetan 
Bu sinfga, asosan, asosiy bo'yoqlar va bir qator kislotali 
bo'yoqlar, shuningdek, kislota-mordant bo'yoqlar va 
pigmentlar kiradi. Arilmetan bo'yoqlari ajoyib yorqinligi 
bilan ajralib turadi, ammo ularning ranglari yorug'lik va 
gidroksidi ishlov berish uchun mo'rt. 
Xinonimin bo'yoqlari xinoni-min O-o hosilalaridir. NH 
yoki quinodiimin haqida Safranin asosiy bo'yoq bo'lib, 
jun, ipak va naqshli paxta qizil rangga bo'yalgan, ammo 
ranglar yorug'likka barqaror emas. Azin bo'yoqlari 
nigrozinlar va anilin qora ranglarini ham o'z ichiga oladi.