Rangli va qora

Qo’shimchalarning 
oksidlanishi 
va 
shlakning 
ajralishi.
Shixta 
materiallarning suyuqlanish vaqtida temir ruda va pech atmosferasi kislorodi
hisobiga avval Fe oksidlanib, hosil bo’lgan FeO metall vannada erib, ajralayotgan 
kislorod Si, P, Mn va S ni oksidlay boshlaydi. Hosil bo’lgan oksidlar (SiO
2
, P
2
O
5
) 
FeO va MnO lar bilan birikib, shlak xosil qiladi. Bu shlakda 15 - 20% FeO va 40 - 
50%SaO bo’ladi. 
Yuqori temperaturada shlakdagi temirning fosforli (FeO)
3
· P
2
O
5
, birkmasi 
parchalanadi. Ajralib chiqqan P
2
O
5
dan fosfor uglerod vositasida qaytarilib, yana 
metall vannaga o’tib qolishi mumkin. Buning oldini olish uchun hali pech 
temperaturasi u qadar ko’tarilmasdanoq shlakni pechdan chiqarish yoki uni shlakda 
barqaror birikma holida saqlash uchun pechga ko’proq ohaktosh kiritish lozim. 
Po’lat kutilgan tarkibga yaqinlashishi bilanoq birlamchi shlak pechdan chiqarilib 
ikkilamchi muhim bosqich, ya'ni uglerod oksidlana boshlaydi. Vannada 
oksidlanayotgan metalldan ajralayotgan SO gazi suyuq metallni shiddat bilan 
aralashtirib uni gazlar va metallmas qo’shimchalardan tozalaydi. Agar olingan 
namuna spektral analiz qilinganda uning tarkibida fosfor miqdori belgilangandan 
ortiq bo’lsa, ikkilamchi shlak ham pechdan chiqarilib vannaga ma'lum miqdorda 
yana ohaktosh kiritiladi. 
Ko’pincha ikkilamchi, uchlamchi shlak pechdan chiqarilgan metalldagi 
fosfor miqdori 0,01% gacha kamayadi. 
Agar metallni qisman uglerodga to’yintirish zarur bo’lsa, vannaga ma'lum 
miqdorda elektrod parchalari, koks va b'zan pista ko’mirda suyuqlantirilgan toza 
cho’yan kiritilib, pech darchalari bir necha minut berkitilib uglerod miqdori 
kutilgan darajaga yetkaziladi. 
Po’latdagi FeO dan Fe ni qaytarish va oltingugurtdan tozalash.
Buning 
uchun vannadagi shlak sirtiga ma'lum miqdorda qaytaruvchi moddalar kukuni 
kiritiladi. Shlakdagi FeO dan Fe qaytaruvchilar bilan qaytarilayotgan vaqtda 
metalldagi FeO ning bir qismi shlakka o’tib metall FeO dan tozalab boradi. Shuni 
ta'kidlash zarurki, metallning qaytarilish darajasi ortgan sari shlak rangi oqara 
boshlaydi. Uning tarkibida 55 - 60% SaO, 0,5% gina FeO bo’ladi. Uta qizigan 
shlak tarkibida SaS
2
ning mavjudligi metallni oltingugurtdan tozalashga qulay 
sharoit yaratadi: 
3[FeS] + (CaC
2
) + 2(CaO) = 3(CaS) + [3Fe] + 2CO. 
Bu jarayon 0,5 - 1 soat davom etadi. Agar bu shlak sovitilsa, oq kukun tarzida 
qotadi. So’ngra vannadan namuna metall olinib kimyoviy tarkibi analiz qilinadi. 
Agar legirlangan po’latlar olinadigan bo’lsa, vannaga ma'lum miqdorda 
legirlovchi elementlar yoki ularning qotishmalari kiritiladi.