Рахматова фарогатнинг малака иши такдимоти мавзу: 9- синфда хужайра мавзусини утиш методикаси

Митохондрия

•  Функциялари:
• ҳужайра маҳсулотларини кўчириш, ҳужайра бўлиниши ва бошқа жараёнлар энергия талаб қилади.
• Митохондриялар ҳужайрани энергия билан таъминлайди.

• мембранали органоид, ядро каби икки мембранали бўлиб ташқи мембранаси силлиқ. Аммо ички мембрана бурмали, криста деб аталувчи бурмаларни шакллантиради. Кристалар ички мембрананинг устки юзасини катталаштиради. Айнан мана шу кристаларда АТФ ҳосил бўлади.

Гольджи аппарати

• Функциялари:
• эндоплазматик ретикулумда ҳосил бўладиган оқсиллар ва липидларни сақлайди, ўрайди ва тақсимлайди.
• ўзи учун мўлжалланган оқсиллар ўзида фарқ қилувчи “белгиларига” эга белгини танийди ва оқсилларни орқага, эндоплазматик ретикулумга жўнатади.
• ҳужайранинг цитокинези пайтида ҳужайра пластинасини шакллантиради.
• баъзи углеводларни оқсилларга боғлайди ва ҳужайра мембранаси учун полисахаридларни синтез қилади.

• Италиялик биолог Камилло Гольджи номига бағишланган, цистерналар деб аталувчи тахминан бир талай вакуолалардан ташкил топади. Ўсимликлар ҳужайраларида улар диктиосомалар деб ҳам аталади.

Пластидлар

• Функциялари:
• хлоропластдаги хлорофилл фотосинтез учун фойдаланиладиган қуёш нурини қабул қилади.
• хромопластлар гуллаётган ўсимликлар рангини таъминлайди.
• лейкопластлар липидлар, оқсиллар ва крахмални сақлашда ёрдам беради.

• бу кўпчилик ўсимликларда топилган катта цитоплазматик органоидлар, аммо улар ҳайвонлар ҳужайраларида топилмаган
• уч категориялари мавжуд – лейкопластлар (крахмал доналарини сақловчи рангсиз пластидлар), хромопластлар (пигмент молекулаларини сақловчи рангли пластидлар) ва фотосинтетик жараёнда муҳим ҳисобланган хлоропластлар.

Лизосомалар

• Функциялари:
• ҳужайра катта молекулалари емирилишига ёрдам беради.
• бактерия ва вируслардан ҳимоялайди.
• очлик вақтида улар ўзларини шахсий.органоид ҳужайраларига таъсир кўрсатиб уларни ҳазм қилади.
• бу ҳужайраларнинг ўлимига олиб келади Шунинг учун лизосомаларни ўлдирувчи сумкалар деб атайдилар.

• ҳужайра органоидлари, йирик бўлмаган структуралар ҳужайралар учун жуда зарур. Буларда қолдиқларни ва эскирган органоидларни ҳазм қилувчи ферментлар мавжуд. Ҳужайралар лизосомаларни ўлдиргандан сўнг уларни тезлик билан ҳазм қилади. Лизосомаларсиз тирик ҳужайралар ўлик ҳужайралари билан қолиб кетган бўлар эди.