Rahmanova z

Tog`aydan suyak to’qimasining rivojlanishi
Umurtqali hayvonlarda embrional va postembrional rivojlanish davrida tog`ay to’qimasidan suyak to’qimasi hosil bo’lishi jarayonini uzun naysimon suyaklar misolida juda yaxshi o’rganish mumkin. quyida bu hodisani chuqurroq ko’rib chiqamiz.
Ma’lumki, embrional rivojlanishning boshlang`ich davrlarida, ya’ni uning ikkinchi oyidan boshlab bo’lajak uzun naysimon suyaklar o’rnida gialin tog`ay to’qimasidan suyakning dastlabki elementlari paydo bo’la boshlaydi. Tog`ay ustki pardasida joylashgan xondroblast va ichidagi xondrosit hujayralar hisobiga tog`ay shiddatli ravishda rivojlanish jarayoni kechadi. Bu davrda tog`ay tarkibida glikogen moddasi ko’p bo’lib, asta-sekin suyak to’qimasiga aylanishi bilan uning miqdori kamayib boradi va oxirida tugaydi. Rivojlanishning boshlang`ich davrida tog`ay ustki pardasida intensiv ravishda qon tomirlar rivojlanib, suyakning kam tabaqlangan ostioblast hujayralari paydo bo’la boshlaydi. Ostioblast hujayralar asta-sekin suyak atrofini o’rab olib, dastlabki dag`al suyak to’qimasini vujudga keltiradi. Suyak to’qimasi rivojlanishining bu davriga tog`a to’qimasining suyak to’qimasiga aylanishining dastlabki davri deyiladi.
Keyinchalik ostioblast hujayralridan ostiosit hujayralar va hujayralararo modda hosil bo’la boshlaydi. Bunday yo’l bilan tog`ayning suyakka aylanish jarayoni suyakning diafiz qismidan boshlanib, asta-sekin epifiz qismiga o’tadi. Tog`ay ustki pardasi ham asta-sekin suyak ustki pardasiga aylanadi. Suyak to’qimasi rivojlana borgan sari murakkablashib boradi. Uning orasiga ostiositlar bilan birga ostioblast hujayralar ham kirib boradi. Ostioblast hujayralar tog`ay hujayralarining suyak hujayralariga aylanish jarayoni tezlashtiradi. Shunday qilib, diafizdan boshalb epifiz tomon kechayotgan suyak to’qimasi hosil bo’lishi jarayoni natijasida suyakning to’qima qavati qalinlashib boradi. Suyak plastinkalari va ostionlar, ya’ni Gaversev sistemalariga yuzaga keladi.
Postembrional davrda ham 23-25 yoshgacha diafiz va epifiz chegaralarida tog`ayning suyak to’qimasiga o’tishjarayoni davom etadi. organizmda o’sish jarayoni to’x’tamaguncha bu jarayoni to’xtab, hamma tog`ay to’qimasi suyakka aylanib bo’ladi. Shu davrda paydo bo’lgan barcha dag`al suyaklar ham plastinkasimon suyaklarga butunlay aylanib bo’ladi. Shu bilan organizmdagi o’sish jarayoni to’xtaydi. Dag`al suyaklar skelet suyaklarining ayrim qismlaridagina qoladi.