Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

100
%
1
tb ijii
63
%
i
|
K g S
i
j
,
Ameiika
27
%
Yevropa
M
J
JML f.
I'miitnb т*кщ 9261 ш *
АШгаЙуа 
v a £ f rtfc a
6.3-rasm. Dunyoda ko‘mir zaxiralarining miqdori:
a) turli qit’alarda; b) foydalanish istiqbollari.
84

---

6.2-jadval
Yoqi!g‘i
N
MDj/kg
Kkal/kg
kVtch/kg
Antoatsit
31
7400
8.6
Qo‘ng‘lr ko‘mir briketlari
21
5000
5.8
Qo‘ng‘ir ko‘mir
14.7
3500
4.1
Qayta ishlanmagan ko‘mir
8.4
2000
2.3
Quruq yog‘och
15.0
3600
4.2
Yog‘och ko‘mir
31.0
7300
8.6
Toshko‘mir
29.3
7000
8.1
Koks
29.0
7000
8.1
Quruq tood
15.0
3600
4.2
Benzin
42.0
10000
11.7
Benzol
40.0
9600
11.1
Dizel yoqilg‘isi
42.7
10200
11.9
Keroosin
40.8
9750
11.3
Mazut
41.0
9800
11.4
Metil spirti
19.5
4660
5.4
Natuoalli neft
41.0
980
11.4
Spirot
25.0
5980
6.9
Etil spirti
27.0
6500
7.5
Efir
34.0
8200
9.4
Metan SN4
54.9
13147
15.3
Elektr energiya manbalari: 
Gidroelektrstansiyalari (GES); 
Issiqlik elektr stansiyalari (IES); Atom elektr stansiyalari (AES).
Gidro, issiqlik va atom elektr stansiyalar respublikada ishlab 
chiqarilayotgan elektr energiyaning asosiy manbalari hisoblanadi.
Gidroelektrostansiyalar. 
GES larda suv energiyasi elektr 
energiyaga aylantiriladi (6.4-rasm). Suvning kuchi stansiyada 
o ‘matilgan gidroturbinani 
harakatga keltiradi. Turbina bilan
85

---

generatoming rotori bir o ‘qda joylashgan b o ‘ladi. Generator 
mexanik energiyani elektr energiyaga aylantiradi. Turbinaga 
kelayotgan suvning miqdori qancha k o ‘p b o ‘lsa stansiyaning quvvati 
shuncha katta b o ‘ladi.
Stansiyaning quvvati quyidagicha aniqlanadi; P==9.8*Q*H*rj 
bu yerda:Q - turbinaga kelayotgan suvning miqdori (m/sek); -
bosim (m) ; 
r\-
stansiyaning f.i.k.
Gidroelektrostansiyalar (GES) ikki turga b o ‘linadi: 
a) suv omborli b)derivatsion.
6.4-rasm. GES sxemasi.
Suv omborli GESlar stansiyaning bosimi (N) 30-35 metrdan 
yuqori b o ‘lgan hollarda quriladi,(masalan Bratsk GES va Chorvoq 
G E S )
Tog'Ii daryolarda suvning miqdori kam, lekin bosimi katta
86

---

b o iad i, shuning uchun bunday hollarda derivatsion stansiyalar 
quriladi ( m asalan Farhod GESi ). GESning turbinasi ikki xil 
b o iad i;
1) aktiv turbinali - suvning dinamik bosimi ishlatilganda,
2) reaktiv turbina - suvning statik bosimini ishlatilganda.
Gidroelektrstansiyalam ing foydali ish koeffitsienti 0,85 ga teng.
Bunday stansiyalarda ishlab chiqarilgan elektr energiyaning tan 
narxi arzon, ammo GES qurish uchun katta kapital m ablag‘ va vaqt 
talab qilinadi, G ESlar suv xavzalari bor jo y da qurilgani uchun. o ‘z 
ehtiyojidan ortiq elektr energiyasi uzoq masofalarga uzatiladi. GES 
lar yuklamani tez o ‘zgarishiga tayyor rejimda ishlaydi.