Yirik chorvachilik fermalari va komplekslarini birinchi
katoriya iste’molchilar guruhiga kiritish uchun ko‘rsatgichlar
Ferma va komplekslar_____________ Ishlab chiqarish kompleksl
800 bosh va undan ortiq
Yiliga 12 ming bosh va undan
ortiq
Yiliga 10 ming bosh va undan
ortiq
20 ming va undan ortiq chorva
o‘mi
600 bosh va undan ortiq
25 ming bosh va undan ortiq
10 ming bosh va undan ortiq
100 ming bosh va undan ortiq
1 mln. ming bosh va undan
ortiq______________________
Hozirgi kunda qishloq xo‘jalik mashinalari odatda elektr
yuritmasi bilan birga taklif etiladi. qishloq xo‘jalik yuritmalarida
ko‘p hollarda turli modifikatsiyalardagi 4A,5A va 6A seriyali uch
fazali asinxron dvigatellar qo‘Uaniladi. ba’zi hollarda o ‘zagrmas tok
va sinxron tok maashinalari ham qo‘Uaniladi, elektr dvigatellami
boshqarish PME, PMA, PML va boshqa seriyadagi magnit ishga
tushirgichlar, kontaktorlar va turli elektr relelar yordamida amalga
oshiriladi.
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi - yirik issiqlik iste’molchisi
hisoblanadi.
Issiqlikni
ko‘p
hajmda
iste’mol
qiluvchilarga
chorvachilik fermalari va komplekslari kiradi. Ular iste’mol
qilayotgan issiqlik jarayonlari ulushi butun energiya iste’molining
60 - 90 % to‘g ‘ri keladi.
Qishloq
xo‘jaligida
elektr qizdiruvchi
qurilmalar keng
Sut yetishtirish bo‘yicha
Cho‘chqalami yetishtirish va
semirtirish bo‘yicha
Yirik chorva mollarini yetishtirish
va semirtirish bo‘yicha
Yirik chorva mollarini yetishtirish
va semirtirish bo‘yicha ochiq
maydonchalar
Sigirlami semirtirish bo‘yicha
Nasilchilik bo‘yicha va yosh
buzoqlash yetishtirish xo‘jaliklari
Tovuqlar, o‘rdak, g ‘oz va kurkalar
Tovuq beruvchi tovuqlar
Tovuq jo ‘jalari
142
qo‘llaniladi, jumladan: elementli va elektrodli elektr suv isitgichlar,
elektrodli
bug‘li
qozonlar,
elektr kaloriferlar,
chorvachilik
fermalaridagi isitiluvchi pollar, elektr bruderlar, don va meva
mahsulotlarini quritgichlar, payvandlovchi agregatlar, issiqxonalar
uchun elektr isitgichlar va boshqalar.
Elektr
energiyani
elektr magnit
nurlanish energiyasiga
o‘zgartiruvchi elektr uskunalarga xona va ko‘chalami cho‘lg‘am va
gazorazryad lampalar yordamida yoritish elektr uskunalari,
lyuminissent tahlil vaultrabinafsha nurlanishli gazorazryad lampali
uskunalar, yorug‘ (lampa-termo nurlatgichlar) va qorong‘u (metall
yoki keramik) infra qizil nurlanuvchilar, rentgen qkrilmalar va
boshqalar.
Elektr energiyani texnologik jarayonlarda bevosita ishlatuvchi
uskunalarga havoni elektr aeroionizatorlari, qishloq x o ‘jaligi
urug‘larini tozalash va ajratish uchun uskunalar, urug‘lami
o ‘zgaruvchan va impulsli elektr magnit maydonlarda kundalik
ishlov beruvchi qurilmalar, urugMarni yuqori chastotali toklar
yordamida quritish va duzinfeksiyalash uskunalari, materiallami
yuqori tovushli ishlov berish uskunalari va boshqalar kiradi. Bu
uskunalar kelajakda texnologik jarayoni ami takomillashtirishga
sezilarli ta’sir ko‘rsatishlari lozim. Elektr uskunalami soha
tamoyiliga k o ‘ra sinflashda chorvachilikda, o ‘simlikshunoslikda,
xo‘jaliklar va qishloq aholigi maishiy xo‘jaligida ishlatiladigan
uskunalami alohida ko‘rsatish lozim.
Hozirgi kunda chorvachilik va parrandachilikda ozuqalami
tayyorlash va tarqatish, suv bilan ta’minlash, optimal mikroiqlimni
yaratish, suv isitish, sigirlami sog‘ish, go‘ng va axlatlarnit tozalash,
tuxumlami
yig‘ish va
ajratish,
tuxumlami
inkubatsiyalash,
mahsulotlami qayta ishlash, xonalami yoritish va chorvalarni
nurlatish, sutni dastlabki qaysta ishlash va boshqa jarayonlar
elektrlashtirilgan.
143
0 ‘simlikshunoslikda teng nisbatda urug‘lami tozalash, ajratish,
quritish, issiqxonalami isitish, sug‘orish, tamaki va boshqa
mahsulotlami quritish jarayonlari ham elektrlashtirilgan.
Kompleks elektrlashtirish qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini
to‘liq avtomatlashtirishni qishloq xo‘jaligida mashina texnikasi
rivojining eng yuqori pog‘onasi hisoblanadi. Bunda barcha ishlab
chiqarish jarayonlari insonning jismoniy mehnatisiz, faqat uning
nazorati ostida amalga oshiriladi.
Texnika tarixida birinchi ma’lum bo‘lgan avtomatik qurilma
Polzunov bug1 mashinasi (1765-y.) hisoblanadi. Bu mashina oddiy
shamol va gidravlik dvigatelning o ‘rniga ishlatilgan va odam
ishtirokisiz suv sathini rostlagan. Kavtomatik rostlashning asosiy
tamoyillari ingliz olimi F. Maksvell tomonidan 1868-yilda ishlab
chiqilgan.
Texnikaning rivojlanishi va odamlarning og‘ir qo‘l mehnatidan
bo‘shashiga qaramasdan ish jarayonlari va mehnat qurollarini
boshqarish kengayib va murakkablashib bordi. Ayrirn holatlarda esa
maxsus qo‘shimcha elementlarsiz mexanizatsiyalashgan ishlab
chiqarishni boshqarish imokniyatlari murakkahlashdi. Bu esa o ‘z
navbatida avtomatikaning muhimligini va uni rivojlantirish
kerakligini isbotladi.
Avtomatika - mashina texnikasi rivojlanishining yuqori
pog‘onasi hisoblanadi. Bunda odamlar nafaqat jismoniy mehnatdan,
balki mashina, qurilmalar va ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat
qilish va ulami boshqarishdan halos bo ‘ladilar. Avtomatika mehnat
unumdorligini oshirish, ish sharoitlarini yaxshilash, jismoniy va
aqliy mehnatni bir-biriga yaqinlashtirish kabi ko‘plab jarayonlar
uchun hizmat qiladi.
Bugungi
kunda
avtomatika
alohida
fan
sifatida
o ‘z
yo‘nalishlariga ega. Bu fan avtomatik boshqarish tizimlarinng
144
nazariyasi va uning tuzilish tamoyillari bilan shug‘ullanadi,
Hozirgi davrda fan-texnika taraqqiyoti shunday ilgarilab ketdiki,
mavjud texnika va texnologiyalar ishlab chiqarishda yangi, har
lomonlama zamon talabiga javob beradigan texnik vositalar bilan
ta’minlash zaruriyati tug‘ildi. Horijiy davlatlardan keltirilayotgan
yangi texnika va texnologiyalami o‘zlashtirish esa yuqori bilim va
malaka talab etadi.
Qishloq xo'jaligini ishlab chiqarishda avtomatik boshqarish
tizimlarini qo‘llash yuqori samaradorlikka ega, chunki ko‘p
bosqichli ishlab chiqarish jarayonlarida iqtisodiy samaradorlikka
erishish
uchun
itnkon
bo‘yieha
mexanizatsiyalash
va
avtomatlashtirish vositalaridan keng foydalanish talab chilinali.
Qishloq
xo‘jaligini
avtomatlashtirish
asosan
sanoatdagi
texnologik
iarayonlarm
avtomatlashitrishdagi
tajribalarga
aososlanadi. Shu bilan birga qishloq xo‘jaligidagi jarayonlar, shu
jumladan gidrotexnik inshootlar, nasos stansiyalari, suvni hisobga
olish kabi sohalar o‘zining shunday maxsus xususiyatlariga egaki,
bu holda tanlangan texnik vositalar va elementlar m a’lum texnologik
talablarga javob berishi kerak.
Qishloq va suv xo‘jaligida ish unumdorligini oshirishning
asosiy yo‘IIaridan biri dehqonchilik jarayonlarini avtomatlashtirish
hisoblanadi. Dehqonchilik sohasida mexanizatsiyalash jarayonlari
yetarli darajada rivojlanish ko‘rsatgiehlariga ega boisada, lekin
ulami avtomatlashtirish sohasi haligacha oqsoqlab kelmoqda.
Buning
asosiy
sabablari,
birinchi
navbatda,
dehqonchilik
jarayonlarining murakkabligi er va suv sharoitlarining xilma-
xilligidir. Demak, bo‘lajak elektromexanik mutaxassislar oldida
qishloq va suv xo‘jaligi ishlab chiqarilishida avtomatik boshqarish
va rostlash tizimlari hamda avtomatikaning texnik vositalarini
qo‘llash kabi dolzarb masalalar turibdi.
Bugungi kunda yuqori kuchlanishli (500, 200, 110 va 35 kV)
145
elektr uzayishi va taqsimlash elektr tarmoqlar « 0 ‘zbekenergo)
Davlat aksionerlik kompaniyasi m a’muriy boshqaruvida faoliya
ko‘rsatmoqda. Undan tashqari elektr energiyasidan to‘g‘ri foyda
lanishni va undan foydalanilgani uchun iste’molchilar to ‘lovlam
to ‘g ‘ri amalga oshmlishini nazorat qiluvchi 0 ‘zbekiston Respub
likasi Vazirlar Mahkamasi
qoshidagi
«O'zbekiston
Davla
energonazorat» idorasi faoliyat ko'rsatib turibdi.
Elektr
energiyasi
iste’molchilari,
jumladan
qishlo<
xo‘jaligi,obyektlari suv tizimi inshootlari hududiy yoki korxonalar
o‘z ichki elektr tarmog‘iga ega bo‘ladi. Masalan shirkat, yoki ferme:
xo‘jaligi, yirik qishloq xo‘jiligi mahsulotlarini qayta ishlasl
korxonasi, yirik nasos stansiyalari, drenaj tizimilari va hokazolar
Ular pasaytirgich transfonnatorlar, elektr uzatish tarmoqlari orqal
bevosita qishloq xo‘jaligida texnologik jarayonlami bajaruvch
elektrlashtirilgan mashina va mexanizmlarga elektr energiyasin
yetkazib beradi,
Qishloq va suv xo‘jaligi elektr energiyasi iste’molchilari unch;
katta bo‘lmagan quwatliligi, tarqoq joylashganligi bilan sanoa
elektr iste’molchilaridan farq qiladi, Shu boisdan qishloq xo‘jaligid;
fermerlar, shirkat xo‘jaliklari va boshqa subyektlaming elekt
energiyasiga bo‘lgan ehtiyojiga yetarli b o ig a n quvvat bilai
ta’minlovchi maxsus, komplekt transformator podstansiyalari ishlal
chiqariladi va bugungi kunda aksariyat qishloq joylarda ulardai
foydalanib kelinmokda.
0 ‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasining 31
% dan ortiqroq qismi suv xo‘jaligi va qishloq xo‘jaligi ishlai
chiqarish tizimida iste’mol qilinadi. Shundan 63% dan ortig‘i si
xo ‘jaligi tizimlariga to ‘g ‘ri keladi.
Qishloq va suv xo‘jaligida elektr energiyasidan turli xi
mexanizm va mashinalar, nasoslar, ventilyatorlar, transporterlam
ishga tushiruvchi elektr yuritmalami xarakatga keltirishda va ulam
146
avtomatik ravishda boshqarishda keng qo‘llanilib kelinmoqda.
Qishloq xo‘jaligida elektr energiyasi asosiy iste’molchilari bu
elektr yuritmalar, elektr yoritish va isitish qurilmalari, uy-ro‘zg‘or
elektr uskuna va anjomlari hisoblanadi.
Elektr energiyasi qishloq xo‘jaligida tirik organizmalar, jonli
labiat, organiq mexanizmlarga bevosita yoki bilvosita ta’sir
ko'rsatuvchi elektrofizik kattalik sifatida foydalanishi sanoat sohasi
uchun tayyorlangan kadrlarga nisbatan qishloq xo‘jaligi uchun
tayyorlanayotgan kadrlar tabiat sirlarini, tiriklik dunyosini vaqillari
hisoblangan o'simlik, tuprok va boshqa elektr ta’siriga sezuvchan
hisoblangan subyektlar haqida ham bilimlarga ega bo‘lishlarini
tokozo qiladi.
Qishloq
xo‘jaligida
barqaror
rivojlanishga
va
yuqori
samaradorlikka erishishda ishlab chiqarishni va jarayonlarni
avtomatlashtirish muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bugungi kunda
0 ‘zbekistonda nasos stansiyalarni boshqarish, qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarini kayta ishlash korxonalari va undagi jarayonlarni
avtomatlashtirish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish binolarida
mikroiqlim yaratish, meva sabzavotlami saqlash omborxonalarda
mahsulotlami uzoq muddatga saqlanishini ta ’minlash tizimlarini
yaratish ishlari bajarilmoqda.
Qishloq va suv xo‘jaIigimng
Do'stlaringiz bilan baham: |