Радиотехник тизимлар назарияси асослари


§■ f 3 S J s C 5 { ? ° a S



Download 6,46 Mb.
Pdf ko'rish
bet133/154
Sana23.06.2022
Hajmi6,46 Mb.
#697368
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   154
Bog'liq
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)


§■ f
3 S J s C 5 { ? ° a S
v o r i v o < M + f n + . -
* Pv, +
« «
st 
°
fct +
+
+
K V + + + + I +

+


+ + +
• 

l ® - 0
M+1
<
ci
o o o
<
d
b> 
o
b
E-
i i



i
i
i
i
_________ s
s
s
s
i i



i i i
i
i
i
i
+
7
+
7
l o
o
+
+
o o +
7
i
i
i



i
1
+
7
o
o
+ 7 o
o
i
i
i



i
«3
I I



I I I
I
i
i
i



i
Ol
O O
O
O
O
7 + 7
7
i
i
i
7
7
o
o
O
'r
ta
c
h
a
y
a
s
h
a
s
h
d
a
v
ri
(
s
)
J J
J J J JJ'fe 
%
(3 





l c i
M
0 3





I f i
(N
*
b
^
t
t
l
To
L
§
5 -
r*
t

°
'r>
s o s o r -
r s
? -
cn
cs o* 
- r
^
*<
M
a
s
s
a
-
s
i
(M
e
V
)
0
o
0
0
0
0
,5
1
1
0
,5
1
1
1
0
6
1
0
6
1
4
0
1
4
0
1
3
5
4
9
4
4
9
4
4
9
8
4
9
8
B
e
l-
g
is
i
» - ».* 
i^* 
a.* 
6.* 
'» *» 'a*. 
'a .
S 'u %! 
>4 
>4 
ii*
Z
a
rr
a
n
m
g
n
o
m
i
F
o
to
n
E
le
k
tr
o
n
n
e
y
t-
ri
n
o
s
i
E
le
k
tr
o
n
a
n
ti

n
e
y
tr
m
o
s

M
y
u
o
n
n
e
y
tr
i-
n
o
s
i
M
y
u
o
n
a
n
ti
n
e
y
-
tr
in
o
s
i
E
le
k
tr
o
n
P
o
z
it
ro
n
M
y
u
o
n
(
m
y
u
-
m
e
z
o
n
)
M
u
s
b
a

m
y
u
o
n
M
u
s
b
a
t p
io
n
M
a
n
fi
y
p
io
n
N
e
y
tr
a

p
io
n
M
u
s
b
a

k
a
o
n
M
a
n
fi
y
k
a
o
n
N
e
y
tr
a

k
a
o
n
N
e
y
tr
a

a
n
ti

k
a
o
n
cn 
m
oo 
o> o —i 
m
fT)
«+ 
m
\o
Z
a
n
-a
-
la
r
g
u
-
ru
h
i
F
o
to
n
L
e
p
to
n
-
la
r
M
e
z
o
n
-
la
r
I
255
www.ziyouz.com kutubxonasi


=5. fe; r- rn
+ + 
C - e T ' 
'. '« w % 
'te 
\ % % °K *te Jr 

W
'te °? J 


5 + 2 ¥
1
j a, tes, a. c 
icj
. )C a. 
b
ta. ic ^ 
i^ 

ie 
^ ^
1«) ^ >■]
b
CJCJCJCJCJ 
CJ CJ
n
n
n
^
n
CJ 
CJ 
CJ 
CJ
o
CJCJC»CJ 
C J C ^ C J C J
-H 
-H 
r-( 
O

»-• 
-H 


rH 


— 
-H 
-H 
- H -
h
O O
o
-H 




rH 
-
H
-
H

H -
h
(\1(N 
cn
<
n
r*"i 
m
o
o
o
n
o
+



+

+

'f 
+
T
T
T
+
1
l 1 1 l l 







1 1 



1
1
1 l 1 1 1 







1 1 



1
1
+ "7 + *T+ 






7 + 7

7 +
7
o

1
0
0
0
0






o o
7
7
7
7
+ + cn
8 §

f f s
c3 1» uS in
03 
I cT r i c J
oo 
^
SS
o o
rn cn
<
n
(N vq vq ^
oo oo o \ o \ -
h
m m f O f O *-H
ov Ov 
A
ov 
H
C* 
W ifl
ON 
—' - H
-
h
co 
tn
- H
- H
CN
ajft. s *R ^
*»s
It*^ 
ll] tl)]
h) 
itij
«q
a |

I *
o
o
>■, «
I ^ l l l
2 §
g, I
Eb co
g .1

'O
Qi a
'5o *<
1 1
2 '3
u ^
o , g
'
cj
) ■<
2 9 
S, M
5b c/3
2 « .
« 8,-& 2
d .£ r 
m
a a
I I | § ! I
I a -i ■*
2 3 2 “ 2 -
■a | | 8.1 8,
W o o <3 o b O
c , q . 
00 ■<
Adronlar.
oo
r -
fN
V
- H
cs
256
www.ziyouz.com kutubxonasi


ko ‘rsatadi. Zarra zaryad multipleti 
i
ta zarradan tashkil topgan bo‘lsa, uning 
izotopik spini quyidagicha aniqlanadi:
r _ ( * - ! )

'
A g arT = 0 bo‘lsa, i = 1 singlet, masalan A 0 - giperoni
T = 1/2 bo‘lsa, i = 2 dublet, masalan proton, neytron;
T = 1 b o‘lsa, i = 3 triplet, masalan 
n*,
;r°m ez o n .
Kuchli o ‘zaro ta ’sirda bir zaryad multipletiga kiruvchi va o ‘zlarini bitta 
zarra kabi tutuvchi zarralar elektromagnit o ‘zaro ta ’sir ostida massalari 
va zaryadlari bilan farqlanuvchi zarralarga aylanadi. MaMumki, uchta 
n -
m ezon 
n +, n°, n~
bir-biridan faqat zaryadlari bilan farq qiladi. 
n -
m ezonning izospini 
T =
1, izospin proyeksiyalari e s a T z = +1, 0 ,- 1 ga 
teng. Elementar zarralarning elektrzaryadi, izospin proyeksiyasi va barion 
zaryadi o ‘zaro quyidagicha bog‘langan:
=
(7.4.1)
Izotopik spinning saqlanish qonuni izotopik fazodagi almashtirishlarga 
nisbatan kuchli o ‘zaro ta’sirning simmetriyasi (invariantligi) bilan bog‘liq. 
Kuchli o ‘zaro ta ’sirdan boshqa hamma o ‘zaro ta ’sirlar bu simmetriyaga 
ega emas, ya’ni ularda izotopik spinning saqlanish qonuni buziladi. Kuchli 
o ‘zaro ta’sirga nisbatan izospin va uning proyeksiyasi yaxshi saqlanuvchi 
kvant sonlari bo‘lsa, elektromagnit o ‘zaro ta ’sirga nisbatan esa faqat uning 
proyeksiyasi saqlanadi yaxshi kvant soni boMadi.
M urakkab sistemaning toMa izotopik spini shu sistemaning tarkibiga 
kiruvchi zarralar izotopik spinlarining vektor yigMndisiga teng. Izotopik 
sp in n in g v e k to r y ig ‘ in d isi od d iy sp in n in g v e k to r y ig ‘indisi kabi 
hisoblanadi. M asalan, nuklon-pion sistemasining izotopik spini 1/2 ga va 
3/2 ga teng. Chunki nuklon uchun T = 1/2, pionniki T = 1, ulam ing 
vektor yig‘indisi 1/2 yoki 3/2 boMadi.
8. 
G ‘alatilik . 1951-yilda ajoyib xususiyatga egaboMgan zarralar kashf 
etildi. Bu zarralarni boshqa odatdagi zarralardan farqlash uchun (
S

g ‘alatilik kvant soni kiritildi. Bu zarralar g ‘alatiligi shundaki, ular kuchli 
o ‘zaro ta ’sir orqali yuz beruvchi jarayonlarga xos vaqtlarda (~10“23s) hosil 
boMadi, lekin hosil boMgan zarralar nisbatan katta yashash vaqtiga ega
257
www.ziyouz.com kutubxonasi


(10_8-10_10s). Reaksiyada energetik jihatdan mumkin bo‘lsada, yolg‘iz 
g ‘alati zarra tug‘ilmaydi, g‘alatilikka ega bo ‘lgan zarralar bilan birgalikda 
vujudga keladi. Masalan:
p + p
->
p +
A° + 
K +, n~
+
p
- > A° +
K °
va h.k.
G ‘alati zarralar uchun g ‘alatilik noldan farqli bo‘lib,S = ± 1 ,± 2 , ±3 
bo‘ladi. G ‘alatilik quyidagi formula bilan hisoblanadi:

B + S
cl = T + ^ ~ -
(7.4.2)
Barion va g ‘alatilik zaryadlar yig‘indisini gip erzary ad deb ataladi, Y 
= B ± S, shuning uchun (7.4.2) ni quyidagicha yozaolamiz:
r
Y
G ‘alatilikn in g saqlanish qonuni kuchli va elek tro m agnit o ‘zaro 
ta’sirlardao‘rinli bo‘lib, kuchsizo‘z a ro ta ’sirdabuziladi. G ‘alatilikadditiv 
kattalik, ya’ni murakkab sistemaning g ‘alatiligi uni tashkil etuvchilari 
g ‘alatiliklarining arifmetik yig‘indisiga teng.
7.5-§. E le m e n ta r z a rra la rn i sistem aga solishga u rin is h la r
E le m e n ta r z a rra la r m a ssa la rig a q arab k u c h siz o ‘zaro t a ’s ird a
qatnashadigan leptonlarga, kuchli o ‘zaro ta 's ir bilan yuz beradigan 
jarayonlarda qatnashuvchi adronlarga b o ‘linishini k o ‘rdik. F otonlar 
elektromagnit ta’sirni tashuvchi zarra bo‘lib, u alohida sinfni tashkil etadi.
Leptonlar haqiqiy elementar zarralarni tashkil etsa kerak. Leptonlar 
e,
M , T v
a ularning neytrinolari va antizarralari hammasi 12 ta. Leptonlar 
yo absolyut barqaror yoki yadroviy masshtablarda ju d a katta yashash 
vaqtiga ega. Leptonlar nuqtaviy obyektlardir, y a’ni yuqori energiyalarda 
ham ichki tuzilishga ega emasligi aniqlangan. Shuning uchun ham leptonlar 
haqiqiy elementar bo‘lsa kerak. Shu fikrlar fotonlarga ham taalluqlidir.
Adronlar soni jud a ko‘p, ko‘pchiligi rezonanslardan iborat bo‘lib, ju d a
qisqa yashash vaqtiga ega. Ular elektromagnit strukturaga ega ekanligi 
tajribalarda aniqlangan.
Yuqori energiyali elektronlarning protonlarda sochilishini o ‘rganish
258
www.ziyouz.com kutubxonasi


protonlarning ichida qandaydir diskret tashkil etuvchi m arkazlar mavjud 
ekanligini k o‘rsatdi. Protonning tarkibiga kiruvchi bu nuqtaviy zarralarni 
R.Feynm an p a rto n la r deb atadi. Parton — inglizcha so‘z bo‘lib, b o ia k , 
qism degan m a’noni anglatadi. Parton nazariyasi boshqa leptonlarning 
p ro to n la rd a so chilish i, p ro to nlarn in g p ro to n lard a so ch ilish id a ham
tasdiqlandi.
K v a rk la r n a z ariy a si y a ra tilg a c h , p a rto n la r kv ark , a n tik v a rk va 
glyuonlardan tashkil topgan degan fikr aytildi. Shunday qilib, elem entar 
zarralarni kvarklardan tashkil topgan degan kvarklar nazariyasi yaratildi.
7.6-§. E le m e n ta r z a r r a la r izom u ltip let va s u p e rm u ltip le tla ri h a q id a
M .Gell-M ann va K.Nishidj imalar adronlarni izomultiplet deb ataluvchi 
sistema asosida guruhlash m umkinligini ko ‘rsatdi. Bu sxemada asosan 
b ir x il s p in , j u f t li k va b arion z a ry a d li a d ro n la r a lo h id a -a lo h id a
izomultipletlarga birlashadi. Ulaming massalari ham taxminan bir xil, lekin 
izom ultiplet zarralari izospin proyeksiyasi Tz bilan farqlanadi.
7.1-rasm da barion zaryadli B = 1, spin va juftligi Ip = l/2 + bo‘lgan 
nuklonlar va giperonlar izomultipletligi keltirilgan.
7.1-rasm
B u izo m u ltip leto ‘shavaqtdanom a’lu m b o ‘lgan A " , S ° , S ° giperonlar
m avjudligini bashorat qildi va keyinchalik bu zarralar tajribada topildi. 
1961 -yilda M .Gell-M ann va Yu.Neeman unitar simmetriya deb nom olgan
259
www.ziyouz.com kutubxonasi


z a rra la rn i guru h larg a b irla sh tirish m u m k in lig in i an iq la d i. U n ita r 
simmetriya sxemasi asosida mezonlar bir yoki sakkizta zarralardan iborat 
oilani, adronlar esa bir sakkiz yoki o ‘nta zarralardan iborat oilalami tashkil 
etadi (7.2-rasm). Izospin va giperzaryad Y = B + S kvant sonlarining 
olish mumkin bo‘lgan qiymatlari har bir oila uchun m a'lum kvant sonlar 
panjarasini hosil qiladi.
Spin I = 1/2
- I
-'A

l/2 
1 Tz
Spin I = 0
...K°f
7 T

Download 6,46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   129   130   131   132   133   134   135   136   ...   154




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish