Радиотехник тизимлар назарияси асослари

5.3-§. Detektorlar
£
144
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5.2-jadval
zarralar soni, 
N T
- hisoblagichga kelib tushgan zarralar soni.
2. Vaqt bo‘yicha ajrata olish qobiliyati - bu shunday vaqt oralig‘i, bu 
vaqtda detektorga kelib tushgan zarralami alohida-alohida ajrata olish uchun 
kerak bo‘lgan minimum vaqtdir.
3. Energiya ajrata olish qobiliyati.
Izli detektorlar xususiyatlari:
1. Effektiv hajm - effektiv hajm ortsa zarra izlari va yemirilishjarayonlari 
izlari t o i a joylashadi. Kameradan chiqib ketmaydi.
2. Vaqt birligida ishchi sikl soni. Detektor qancha tez ishchi holatiga qaytsa 
shuncha yaxshi.
3. Sezgirligi. Eng kichik ionlashtirishlami seza olishi.
4. Boshqarilishi.
5. Tajriba natijalarani yengil va tezda qayta ishlash. Masalan, fotografik 
usullarda izlami olish va qayta ishlash uzoq muddatli qiyin ishdir.
6. Iqtisodiy ko‘rsatkichi. Ayrim kameralar narxi juda qimmat, jahondagi 
bir nechagina laboratoriyalar ega.
145
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Hozirgi vaqtda ko‘plab detektorlar mavjud, muhim turlari 5.2-jadvalda 
keltirilgan.
5.4-§. Yadroviy reaksiyalarda saqlanish qonunlari.
Reaksiya kesimi, chiqishi
Zarralarning zarralar bilan, zarralarning yadrolar bilan, yadrolarning 
yadrolar bilan yadro masshtabida intensiv ta’sirlashuvi yadrolar tarkibini 
o ‘zgartishga olib kelsa yadro reaksiyalari amalga oshgan bo‘ladi.
Yadro reaksiyasida energiya, impuls yadroda qayta taqsimlangan bo‘ladi. 
Reaksiyalar kuchli, elektromagnit, kuchsiz ta'sirlashuvlarga ko‘ra, amalga 
ortishi mumkin.
Reaksiyalar zaiyadli, zaryadsiz zarralar, fotonlar ta’sirlashuvlariga ko‘ra, 
bo‘ladi.
Barcha reaksiyalar saqlanish qonunlarining bajarilishi bilan ro‘y beradi.
a+A
—> 
B+b.
Agar ko‘p kanalli bo‘lsa:
a + A
- B + b
— C + c
•.
— D + d
Reaksiya kanallari chiqish ehtimoliyatlligiga ko‘ra, ularga ruxsat etilgan 
yoki cheklashlarga sabab bo iad ig an kvant xarakteristikalarini aniqlash 
imkonini beradi.
Yadro reaksiyalarida saqlanish qonunlari to ia bajarilishligi reaksiyada 
qatnashayotgan yadrolar va zarralar xarakteristikalarini yuqori aniqlikda 
aniqlash imkonini beradi (masalan: impulsi, zaiyadi, jufltligi va h.k.).
Yadro reaksiyalari ta ’sirlash uv energiyasiga, reak siy an i yuzaga 
keltirayotgan zarraning turiga, xossalariga hamda yadroning massa soniga, 
reaksiyaning borish mexanizmiga, reaksiya energiyasiga va h.k.lar qarab 
tavsiflanadi.
Reaksiyaga kirishayotgan zarralarning turiga qarab reaksiyalarni 
n,
zaryadli zarralar, g-fotonlar reaksiyalari deb ataladi.
Ta’sirlashuv m exanizm i nuktai nazaridan reaksiyalar ikki sinfga:
146
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kompaund yadro hosil bo‘lish va bevosita o ‘zaro ta'sirli reaksiyalarga 
bo‘linadi.
1) Barcha yadro reaksiyalarida zaryad soni va nuklonlar (barion) soni 
saqlanadi. Masalan: