Радиотехник тизимлар назарияси асослари

b) Sayyoralar spektri va uni tahlil qilish. Yer ham atmosfera qatlamlar bilan o ‘ralgan. Quyosh nurlari Yerning atmosfera qatlamlari orqali o ‘tib bizga yetib keladi. Quyosh elektromagnit nurlanishining ko‘p qismi ( X <
0.29 mkm) Yer atmosferasida yutiladi va bizga yetib kelmaydi. Bu to‘g‘rida yuqorida aytilgan edi. Quyoshning yorug‘lik nurlari (0.29—0.76 mkm) kam yutilgan holda va optik diapazondan o‘ng tomonda joylashgan yaqin infraqizil diapazon (0.75—15 mkm) nurlanishi esa qisman yutilgan holda Yer yuziga etib keladi. Optik va yaqin IQ diapazonlarda suv bug‘iga (H 20 ) , karbonat angidridga ( C 0 2) tegishli spektral chiziqlar ketma-ketliklarining ko‘plab polosalarini ko‘ramiz (2.1-rasmda spektmi qizil qismi chegarasida ko‘rina- digan va Fraungofer tomonidan A harfi bilan belgilangan chiziqlar ketma- ketligi). Bu molekular polosalar Yer atmosferasida hosil bo‘iadi va ulami tashkil etgan spektral chiziqlar tellurik (Yerga tegishli) chiziqlar deb ataladi. Quyosh spektridagi tellurik chiziq Quyoshga tegishli chiziqlardan profili (shakli) bilan ajralib turadi: awalo fraungofer chiziqlari tellurik chiziqlarga qaraganda ancha keng va qanotlarga ega. Tellurik chiziqlar ingichka va tim qora va ular molekular seriyalarni tashkil etadi.
Past dispersiyali spektrlarda ular keng polosa shaklida ko'rinadi. Tutash spektrda energiyaning taqsimlanish egri chizig‘ida (1.3-rasm) bir necha bunday polosalarni ko‘rish mumkin.
Sayyoradan aks qaytgan Quyosh nuri bizga yetib kelguncha uch marta atmosfera qatlamlar orqali o ‘tadi: avvalo u sayyora atmosferasi orqali o‘tib, uning sirtiga tushadi va undan ask qaytib yana shu atmosfer^ qatlamlari orqali o‘tadi va Yerga etib kelgach, u endi Yer atmosferasidan o‘tadi. Bunday murakkab «sayohati» davomida Quyosh nurlanishi dastavval sayyora atmosferasida sochiladi va yutiladi, yutilish-sochilish natijasida o‘zgargan nurlanish sayyora sirtiga tushadi va undan aks qaytib yana sayyora atmosferasi orqali o‘tayotganda unda yutiladi va sochiladi. Sayyoradan qaytgan nurlanish endi Yer atmosferasi orqali o ‘tadi va unda ham yutiladi va sochiladi. Sayyora atmosferasida Quyosh nurlanishi chang zarralarida sochiladi va uning spektral tarkibi o‘zgarmaydi. Atmosferadagi atomlar va molekulalarda nurlanishning
60



7s:j \ _{c o ,}
y_r,‘ _t
^nti i : I i t . i • ; I i ^{i i I I} I

L : ' 1 <*•

Quyosh I _i ^!