Радиотехник тизимлар назарияси асослари

2) Xromosferada aktivlik tuzilmalari va tez o ‘zgaruvchan jarayonlar Xromosferani vodorodning Ha chizig‘i nurida ko‘rish va rasmga olish mumkin. Bu chiziq xromosfera sharoitida (11 ming gradus) maksimal ladallikka erishadi va uning nurida fotosfera notiniq bo‘ladi. 1.29-rasmda xro- mosferaning Quyosh dog‘i atrof qismi (180 mingga 140 ming km) ki'ltirilgan. Unda dog‘ o‘zagi (qora) dan boshlanib radial yo‘nalgan ko‘plab oi| va qora tolalarni ko‘rish mumkin. Bu tolalar dog‘ magnit maydoni kuch i liiziqlariga yopishgan moddani tasvirlaydi va ulaming bir uchi dog‘da bo‘lsa, ikkinchi uchi dog‘dan ancha uzoqdagi dog‘ qutbiga teskari magnit qutbda bo‘ladi. Ayrim yo‘g‘on tolalarning ikkinchi uchi yorug‘ maydonchalarga (dog‘dan o ‘ngda va pastroqda, plage) tushgan. Bu maydonchalar flokkula dcb ataladi va kuchli (2000 gs) teskari magnit qutb ustida joylashgan. Ayrim mgichka parallel tolalar supergranulyatsion uya ustida joylashgan bo‘lib (dog‘- dan o‘ngda, rasm chetiga yaqin) ularning uchlari uya chetidagi qarama-
qarshi magnit qutblarga tushadi.
Dog'lari g‘oyib bo'lgan, kengayotgan aktiv sohaning (1.24-rasmda 5) qarama-qarshi qutblari chegarasi bo‘ylab yo‘g‘on qora tolalar kuzatiladi. Quyosh yuzida Ha chiziq nurida kuzatiladigan ko‘plab so‘iigan a.s. ichidagi bunday keng ciora tolalar bir-bir bilan tutashib ketadi va katta o‘lchamli magnit maydon qutblarini ajratib turadi (vertikal maydon nol chizig‘i). Ular bunday magnit maydonlar bilan birgalikda Quyoshning qutblari tomon siljib boradi.
Qora tola Quyosh gardishidan tashqarida, osmon sahnida yorug‘ protu-
beranes (do‘nglik) sifatida ko‘rinadi. Ayrim hollarda tolaning bir qismi gardish yuzida ko'rinsa, bir qismi uning tashqarisida protuberanes sifatida ko‘rinadi. Vaqti-vaqti bilan ayrim protuberanes (qora tola) lar to ‘satdan ko‘tarila boshlaydi va tashqi tomon fazoga kengayib uchib ketadi (ko‘zdan g‘oyib bo'ladi).
Asosan ichida murakkab Quyosh dog‘lari bo‘lgan a.s. da uchib ketayotgan qora tolaning ikkala tomonida unga parallel joylashgan ikkita lentasimon chaqmoq chaqnaydi. Bu esa yorug‘likni tezda bir necha martaga ko‘paytiradi. Bu Quyosh chaqnashi deb ataladi va u bir necha minutda maksimal yorug‘- likka erishib, 1—2 soat davomida so‘nadi. Chaqnashlar dastlab rentgenda, keyinchalik vodorod chizig‘i nurida va nihoyat, radiodiapazonda kuzatiladi. Ular noissiqlik tabiatga ega fizik jarayonlar natijasida nihoyatda yupqa qatlamda (tok qatlam) boshlanadi va ular natijasida 100 sekundan 1000 sekundgacha
47


1.29-rasm. Vodorod chizigM H q nurida yuqori ajratilganfik bilan olingan xromosfera qora tolacha (fibrilla) lardan tarkib topgan. Tolachalar magnit maydon kuch chiziqlari bo‘ylab yo‘na!gan (plage — flokkula, active region — aktiv soha,
superpenumbra — xromosferada dog‘ atrofi supersoya, filament region — qora tola, cell interior — to‘r ichi).
vaqt ichida ajralib chiqqan ulkan energiya (1024joul) atrofni qaynatib, unga tarqaladi. Chaqnash ikki fazaga bo‘linadi: impuls tarzdagi bosh va pasayuvchi fazalar.
Quyosh chaqnashlari ular egallagan yuzaga ko‘ra to'rtta sinfga bo‘linadi (1.3-jadvalga qarang). Quyosh chaqnashi uning barcha atmosfera qatlamlarida ketma-ket ro‘y beradigan yorug‘ chaqnash sifatida spektrning har xil qism- larida kuzatiladi. Birichi bo‘lib chaqnash qattiq rentgenda (1—8 A) ro‘y beradi.
1.3-jadval
_Bali Yuzasi, kvadrat Yuzasi, kvadrat _Yorug‘ligi graduslarda kilometrlarda