Radiatsion, kimyoviy va biologik favqulodda vaziyatlar tasnifi

Yadro quroli portlashi natijasida zararlovchi omillarni ta’sir ko’rsatkichlari

3.Singuvchi radiatsiya. Yadro portlashi jarayonida hosil bo’lgan gamma nurlari va neytronlar oqimiga o’tuvchi radiatsiya deyiladi. Yadro portlashining quvvatiga qarab 15-20 soniya davomida ta’sir qiladi. U odamlar va hayvonlarda asosiy patologik jarayon, ya’ni nur kasalligini keltirib chiqaradi. Texnikaga, oziq-ovqat, yem-xashakka ta’sir qilganda neytronlar hisobiga sun’iy radioaktivlikni keltirib chiqaradi. Alfa –nurlanish- alfa zarrachalarining havodagi harakat tezligi 20000 km/soniya, harakat uzunligi 3-11 sm, biologik to’qimalarda 0,1 mm. Qog’oz varag’i alfa zarrachalarni butunlay ushlab qoladi. Gamma nurlanish- bu nurlar eng yuqori o’tkazuvchanlik qobiliyatiga ega. Bu nurlar havoda 3 km gacha tarqaladi. Singuvchi radiatsiya yadro portlashi joyidan 3-4 km dan uzoq bo’lmagan masofada ta’sir qiladi. Kuchli yadro portlashlarida zarb to’lqini va yorug’lik nurlanishi o’tuvchi radiatsiyaning ta’sir radiusini esa oshirib yuboradi. Ochiq joydagi odamlar katta va kuchli yadro portlashlari natijasida asosan shikastanishi va kuyishi mumkin.

4. Joylarni radioaktiv zaharlanishi - yer usti va yer osti yadro portlashlari natijasida, yadro zaryadini tashkil qiluvchi uran va plutoniy parchalanayotganda reaksiyaga kirmay qolgan qoldiqlari joylarni, qurol konstruktsiyasi va tuproq elementlari sun’iy radioaktivlik bilan ifloslaydi. Portlash natijasida hosil bo’lgan olov shariniig tovushi bilan sun’iy radioaktivlikka ega uran parchalanishi qoldiqlari va kimyoviy elementlar erib, zarrachalar kondensatsiyasi jarayoni sodir bo’ladi. Mana shularning hammasi shamol yo’nalishida havo bilan aralashib og’irlik kuchi ta’sirida portlash va undan ancha uzoq rayonlarda ham sigaret tutuni formatsida ko’zga ko’rinmaydigan radioaktiv moddalar asta-sekin yer yuzini qoplaydi. Odamlarning nurlanish kasalligi. Yengil darajadagi nurlanishda bosh og’riydi, quvvat ketadi, qonda ma’lum darajada leykotsitlar kamayadi. Yengil darajadagi kasallik 150-250 R miqdor olganda rivojlanadi. O’rta darajali nurlanishda asabning buzilishi, qayt qilish, leykotsitlarning qonda kamayishi bilan ifodalanadi. Asoratlar bo’lmaganda odamlar bir necha haftada tuzalib ketadi. O’rta darajadagi nurlanish kasalligi 250- 400 R miqdor olganda rivojlanadi. Nurlanish darajasining og’ir shakli 400-600 R miqdor olganda sodir bo’ladi. Bunda kuchli bosh ogrigi, aylanishi, ichdan qon ketish, teriga qon quyilishi, shilliq pardalarning nekrozi kuzatiladi. Organizmning himoya vositasi pasayib ketganligi sababli turli asoratlarni keltirib chiqaradi. Nurlanishning og’ir shakli 600 R bo’lganda kelib chiqadi va o’limga olib keladi. Radioaktivlikni atrof muhitga ta’siri. Cho’kindilarning 40% dan 90% gacha o’simlik barglari tutib keladi. Shamol yoki yomg’irdan so’ng radioaktiv chang yuvilib ketadi va radioaktivlik ancha pasayadi. O’simliklarning nurlanishga sezgirligi turlicha. Yuqori sezgirlikka loviya, makkajo’xori, javdar, bugdoy ega bo’ladi. O’rta sezgirlikka no’xat, yasmik, so’li, arpa, kungaboqar ega. Yadro portlashlari natijasida suv havzasining chetlari nurab, suv havzasi zararlanadi. Ko’plab baliq va boshqa hayvonlar nobud bo’ladi. Radioaktiv moddalar berkitilmagan ovqatlarga, suvni, yem-xashakni zararlaydi. Ularga radioaktiv modda 5 sm gacha o’tadi. Yer osti, yer usti, suv osti portlashlarda changlar bino, inshootlarni, yem-xashakni, texnikalarni zararlaydi. Sh