Radiatsion, kimyoviy va biologik favqulodda vaziyatlar tasnifi

Yadro quroli portlashida hosil bo’luvchi zararlovchi omillar. Mavjud yadro, kimyoviy va bakteriologik (biologik) hamda boshqa yalpi qirg’in qurollari vositalaridan himoyalanish, uning oqibatlarini bartaraf qilish bo’yicha ilmiy asoslangan tadbirlar o’tkazish va tashkil qilish uchun avvalo yalpi qirg’in vositalarinnng zararlovchi ta’siri to’g’risidagi bilimlar zarurdir.

Yadro quroli tuzilishi. Yadro qurolini zanjirli 1-portlovchi qurilma; 2-yadro zaryadi reaktsiya natijasida portlashi, 3-qobiq

Yadro quroli portlashi natijasida tashqi muhit ob’ektlariga quyidagi zararlovchi omillari bilan ta’sir ko’rsatadi:

1.Havo zarb to’lqini. Yadro portlashi natijasida hosil bo’lgan havo sharidan hamma tamonga tovushdan tez tarqaladigan siqilgan havo to’lqini hosil bo’ladi. Juda kuchli momoqaldirokdek ovoz beradi, siqilgan havo ketidan siyraklashgan havo keladi, oxiri me’yoriy havo bosimi keladi. Qisilish hududning oldingi qismi zarb to’lqini fronti deyiladi. Havo zarb to’lqinidan himoyalanmagan odam va hayvonlarga ta’sir qiladi, daraxtlarni ildizi bilan sug’urib ketadi. Yer yuzasidagi inshootlar, aloqa tarmoqlari, texnika, o’simlik, o’rmonlar nobud bo’ladi. Yuqori bosim 0,5 kg/sm dan baland bo’lsa, daraxtlarning 50%dan ko’pi, 0,3 dan 0,5 kg/sm 30% shikastlanadi. Havo zarb to’lqinida ochiq joyda turgan odam va hayvonlar qattiq shikastlanadi, kontuziya bo’ladi va o’limgacha boradi. G’oyat og’ir kontuziya va jarohatlar odam va hayvonlarda bosim 1 kg/sm (100 kPa)dan ko’p bo’lsa sodir bo’ladi, chunki organlarning uzilib ketishi, suyak sinishi, ichki qon ketishi oqibatida o’lim yuz beradi. Yuqori bosim 0,6 dan 1,0 kg/sm(60-100 kPa) gacha bo’lganida og’ir kontuziya sodir bo’ladi.

2.Yorug’lik nurlanish- bu yadro quroli portlashi natijasida olovli shar va chaqnashdan hosil bo’ladigan ultrabinafsha va ultraqizil nurlar oqimidan iborat holat. Yadro portlashining quvvatiga bog’liq holda yorug’lik nurlanish 3 - 30 soniya davometishi mumkin. Yorug’lik nurlanishi ochiq joyda turgan odamlar va hayvonlarning ko’z tubi, teri qatlamlarining kuyishiga olib keladi, har xil buyumlarning yonib ketishini keltirib chiqaradi. Yorug’lik nurlanishi olov sharining shu’lalanish paytidagi energiyasi kal/smda o’lchanadi. Quvvati 20 Kt yadro qurilmasining portlashi natijasida kunduzi 60 km masofada ochiq, havoda (ko’rinish 40 km) ko’z tubi kuyishi sodir bo’ladi. 1 Mt yadro quroli 60 km balandlikda portlatilganda 500 km uzoqlikdagi quyonlarda ko’z tubi kuyishi aniqlangan. Odamlar va hayvonlar yorug’lik nurlanishi bilan teri qatlamlarining kuyishi, tananing portlashga qaragan tomonidagi joylarda sodir bo’ladi. Yorug’lik nurlanishida turli materiallarning tez yonishi tufayli katta yong’inlar sodir bo’ladi.