R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Ishni bajarish tartibi: Talabalar tok tuplaridan qalam-
cha tay yorlash uchun kollej bog‘laridagi navlardan hamda 
ma’lumotnoma va adabiyotlardan foydalanib, bir gektarga 
sarflanadigan  qalamcha  miqdorini  aniqlaydilar.  Dars  jarayo-
nida talabalar xo‘raki, mayizbop va vinobop uzum navlari 
uchun qalamchalarning bo‘yi, diametri qancha bo‘lishini 
o‘rganadilar.

---

134
5. ТОК BOG‘I BARPO QILISH  
(2 soat)
Tokzor uchun joy tanlash. O‘zbekistonning tuproq-iqlim 
sharoitlari uning barcha hududlarida tok tuplarini o‘stirish im-
konini beradi. Tokzor uchun tekis, unumdor va suvli yerlar ajra-
tilgani ma’qul. Biroq g‘alla, g‘o‘za, qand lavlagi, kanop, zig‘ir 
kabi o‘simliklar uchun noqulay hisoblanib, qumli va toshloq 
yerlar, tog‘ va tog‘oldi yonbag‘irlari ham tok o‘stirish uchun 
qulay hisoblanadi. Shuningdek, tog‘li va adirli zonalarning qi-
yaligi  10°C  gacha  bo‘lgan  yerlarda  ham  tok  o‘stirish  mum-
kin. Bunday yerlarda yorug‘likdan, shamoldan, yaxshi foy-
dalaniladi, mexanizatsiya yordamida ishlov berish imkoniyati 
tug‘iladi. Qiyaliklar 10°C dan oshganda tokzor barpo qilishdan 
oldin supacha (terrasa) qilinadi. Pog‘onali supachalardan ish-
lab chiqarish sharoitida keng tarqalgan. Bu holat tuproqli ero-
ziya jarayonlaridan saqlaydi, parvarishni yengillashtiradi. Tog‘li 
yerlarning janubiy yonbag‘irlari issiqroq va quruqroq bo‘lgani   
uchun tok o‘stirish uchun qulay hisoblanadi. Bunday yerlarda 
tok qatorlari qiyalikka ko‘ndalang qilib olinadi. Baland (tik) qi-
yaliklarda tok supachalarga ekiladi.
Tok uchun kuchli sho‘rlangan, yer osti suvlari 1 m dan yuqo-
ri bo‘lgan pastqam yerlar yaroqsiz hisoblanadi. Ammo ularning 
meliorativ holatini yaxshilab tok o‘stirish mumkin. Tokning 
o‘sishi, mahsuldorligi, hosilining sifati ko‘p jihatdan tuproq 
xarakteri va xususiyatlariga bog‘liqdir. O‘zbekistonda bo‘z va 
o‘tloqi-bo‘z, o‘tloqi tuproqlar tok o‘stirish uchun qulay hisob-
lanadi. Tuproq qat lami 50–60 sm dan ko‘p bo‘lmagan tosh-
shag‘al yerlarda ham sifatli hosil rivojlanadi, parvarishlash, 
hosilni yig‘ish, tashish, tuproq qa ishlov be rish, tok ko‘mish va 
ochish ishlari qulaylashadi. Agar qatordagi tup roq oralig‘ini 
1,5 m qilib ekilsa, keyinchalik tuplarni ildizlari bir-biri bilan 
chirmashib, qatordagi tuproqlar ning yer ustki qismlari qalin-
lashib ketadi, o‘simlikning oziqlanishi, namdan foydalanishi, 
novdalarning pishishi va hosil sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi 
(Sh. Temurov,  2002).

---

135