R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
72 
5- bob  Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari 
5.1  Ma’lumotlar banki tushunchasi va uning tarkibi 
 
Axborot  bilan  ta’minlash  tizimlarining  rivojlantirilishi  foydalanuvchilarning 
axborotga bo’lgan extiyojlarini qondirishda avtomatlashtirilgan  ma’lumotlar bankiga 
o’tish imkoniyatini yaratdi.  
Ma’lumotlar  banki  –  zaruriy  axborotni  olish  maqsadida  ma’lumotlarni 
markazlashgan  holda  saqlash  va  jamoa  bo’lib  foydalanish  uchun  mo’ljallangan 
axborotli,  tematik,  dasturiy,  tillar,  tashkiliy  va  texnik  (saqlanayotgan  ma’lumotlar 
hamda  texnologik  jarayonda  band  personalni  qo’shganda)  vositalarining  tizimi 
sifatida ifodalanishi mumkin. 
Ma’lumotlar  banki  uni  ishlashi  va  qo’llanilishini  ta’minlab  beruvchi  dasturiy 
to’plamlari bilan birgalikda avtomatlashtirilgan ma’lumotlar banki deb ataladi[24,25].  
Avtomatlashtirilgan  ma’lumotlar  banki  inson-mashina  tizimidan  iborat  bo’lib, 
ichki  foydalanuvchilar  hamda  kompyuter,  kommunikatsiya  texnikasi  asosida 
axborotni  zaruriy  qayta  ishlash  va  uzatishni  amalga  oshiruvchi  texnologiyaning 
axborot jarayonlarini o’z ichiga oladi. Ma’lumotlar bankiga quyidagi asosiy talablar 
qo’yiladi: 
 muammoli sohaning holatiga axborotning mos kelishi; 
 ishlashning ishonchliligi; 
 tezkorligi va unumdorligi; 
 foydalanishning oddiy va qulayliligi; 
 foydalanishning ommaviyligi; 
 axborotning ximoyalanganliligi; 
 kengaytirish imkoniyatlarining mavjudligi. 
Ma’lumotlar  bankining  tarkibi  unga  yuklatilgan  vazifalar  va  echilishi  kerak 
bo’lgan  masalalarning  hususiyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  aniqlanadi.  Ma’lumotlar 
bankining asosiy vazifalari quydagilardan iborat: 
  axborotni saqlash va uni himoyalashni tashkil etish; 
  saqlanilayotgan ma’lumotlarning davriy dolbzarbligini ta’minlash;  
  foydalanuvchilar  va  amaliy  dasturlarning  so’rovlari  bo’yicha  ma’lumotlarni 
izlash va tanlash; 
  olingan  ma’lumotlarni  qayta  ishlash  va  belgilangan  shaklda  natijalarni 
chiqarish. 
Ma’lumotlar bankining tarkibiy elementlari qatoriga quyidagilar kiradi: 
1)  bir yoki bir necha ma’lumotlar bazasi; 
2)  ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimi (MBBT); 
3)  masalalarni echishning amaliy dasturlar to’plami;