R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

Axborot  texnologiyasi  -  ob’ektning,  xodisa  yoki  jarayonining  (axborot 
maxsulotining)  ahvoli  xaqida  yangicha  ma’lumot  olish  maqsadida  ma’lumotlarni 
yig’ish,  qayta  ishlash  va  uzatish  vositalari  hamda  usullari  majmuasi  (boshlang’ich 
ma’lumotlar) dan foydalanish jarayonidir. 
Tizimlar tuzilishi bo’yicha oddiy yoki murakkab bo’lishi mumkin. 
Oddiy tizimlarni tashkil etuvchi elementlar soni kam bo’lib, sodda tuzilishga ega 
bo’ladi. 
Murakkab  tizimlar  esa,  bir  nechta  elementlardan  tashkil  topgan  bo’lib  bu 
elementlar ham o’z navbatida alohida tizimlarga bo’linishi mumkin. 
Vaqt davomida o’zgarishga qarab tizimlar statik va dinamik turlarga ajratiladi. 
Statik  tizimlar  ma’lum  vaqt  oralig’ida  o’z  holatini  saqlab  qoladi.  Dinamik  tizimda 
esa, vaqt o’tishi bilan holat o’zgarib boradi. 
Tizimlarni  qiyoslash  va  farqlash,  ularning  bir-biriga  o’xshashlari  va  farqlilarini 
ajratish orqali tasniflash amalga oshiriladi.  
Tasniflash – bu faqat borliq modeli va uni turli belgilar ya’ni, kirish va chiqish 
jarayonlarining  bayoni,  ularning  kelib  chiqishi,  boshqaruv  turi,  boshqaruvning 
resurslari  bilan  ta’minlanganligi  va  hakozo  bo’yicha  amalga  oshirish  mumkin. 
Tizimni mazkur belgiga ko’ra tasniflash 4.1-rasmda keltirilgan. 
Sun’iy tizimlar – bu inson tomonidan  yaratilgan tizimlardir. 
Tabiiy  tizimlar  bu  tabiatda  yoki  jamiyatda  inson  ishtirokisiz  yuzaga  kelgan 
tizimlar. 
Aralash tizimlar ta’biy va sun’iy tizimlarni o’z ichiga oladi. 
 Ergonomik tizimlar – bu, «mashina – inson - operator» majmui. 

---

 
56 
 Biotexnik tizimlar – tirik organizmlar va texnik qurilmalar kiradigan tizimlardir.  
 Tashkiliy  tizimlar  –  bu,  zaruriy  vositalar  bilan  jihozlangan  kishilar  jamoasidan 
tashkil topgan tizimlar sanaladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1 - rasm. Tizimlar tasnifi 
 
 
Xalq  xujaligi  tarmoqlarining  asosiy  vazifasi  -  davr  talabiga  javob  beradigan 
maxsulot  ishlab  chikarish.  Ishlab  chikarishni  tashkil  etish  va  ana  shu  vazifasining 
bajarilishini  ta’minlash  boshqarish  zimmasiga  yuklatilgan.  Bu  esa  uz  navbatida 
moxiyatiga  kura  axborot  jarayonidir.  Axborot  -  boshqaruvning  negizi  xisoblanadi. 
Mazkur  vaqtdagi  boshqarish  tizimining  xolati  axborot  bilan  belgilanadi.  Boshqaruv 
axborot  jarayoni  sifatida  karalar  ekan,  bunda  kuyidagi  asosiy  uch  boskich  kuzga 
tashlanadi: 
1.  
Boshqariladigan  ob’ekt  xolati  to’g’risidagi  axborotlarni  to’plash,  chamalash, 
qayd qilish, uzatish va saqlash. 
2.  
Olingan axborotlar ustida ishlash. 
3.  
Boshqaruvchi axborotni (boshqaruv karorini) qabul qilish. 
YUkoridagi boskichlarni amalga oshirish natijasida ob’ekt bir xolatdan ikkinchi 
xolatga utadi va boshqaruv jarayonida turli axborotlar xosil qilinadi.