R tursunova, G. Tursunova

ITALIYA, FRANSIYA, ANGLIYA VA OLMONIYADA
OPERA SAN’ATI
Italiya operasu Opera Italiyada dunyoga keldi. XVII asrga kelib, Italiya Ispaniya va Avstriyaning siyosiy qaramligidan iztirob chekib, parchalangan davlatga aylangan. Shunga qaramay, opera san’ati o‘zida jo‘shqin hayotbaxsh kuchni mujassam etgan Appenin orolida boshqalarga nisbatan erta gullagan Renessans davri Florensiya shahrida dunyoga keldi. Dante Aligyeri, Mikelandjelo Buonarotti va Benvenuto Chellini kabi mashhur Renessans davri san’at ustalari o‘z paytida ijodiy yo‘llarini Florensiyadan bosh- laganlar.


25


www.ziyouz.com kutubxonasi






Birinchi operalar “drama per musica” deb nomlanib, “musiqali
drama” degan tushunchani anglatgan. XVI asrda Djovanni Bardi (o‘z
davrining taniqli san’at homiylaridan biri) o‘z atrofida “Florentina
kamerata” nomi bilan tarixda nomi muhrlangan jamoani tashkil etadi.
Kamerata safiga iste’dodli san’at ustalari, shoir va yozuvchilar,
aktyor va olimlar kirganlar. Ulaming asosiy maqsadi qadimgi yunon
tragediya va dramalarini tiklashdan iborat bo‘lib, Esxil, Yevripid,
Sofokl asarlarini qayta tiklash yo‘lida xizmat qilganlar.
Florentina kamerata a’zo-
larining dastlabki tajribala-
ridan shunisi ayon boMadiki,
ular o‘rta asrda qahramon-
laming ichki dunyosi va his-
siyotlariga chek qo‘yilgan
an’analarni qayta uygotishga
harakat qiladilar. Buni amal-
ga oshirishda aynan mono-
diya (bir ovozli kuy, musiqiy
deklamakiya) inson ichki
olamini itodaviy aks etishga
muqobil yo‘i deb topilgan.
Birinchilar qatorida bu
g‘oyani o‘z ijodida taniqli kompozitor, udchi, matematik va Ellada
san’at shaydosi bo‘lgan Vinchenso Galiley oldinga surdi.
Monodiya garmonik (akkord tizimli) jo‘rlik yordamida ijro etilib kelingan. Shu bois, Florentina kamerata asarlarida ko'proq gomofon-garmonik tizim ustunlik qila boshladi. “Gomofoniya” atamasi deb (yunon. homophonia, ya’ni bir-biriga ohangdosh tushgan jarang) bir ovozni boshqa ovozlardan ustun turgan musiqiy uslub tushunilgan. Polifoniyada gomofoniyaga nisbatan (yunon.
poliphonia, ya’ni ko‘p ovozli) matndagi har bir ovoz mustaqil
mavqeyiga ega bo‘lib, teng huquqli o‘rni va ahamiyati bilan farqlangan. Florentina kamerata a’zolari bir necha asrlar davomida musiqada hukm surgan polifoniyadan, she’riyatni, so‘zlar talqinini buzuvchi omil sifatida undan voz kechib, “tasviriy”
(“rappresentative”) yangi musiqiy-deklamatsion uslub rivojiga bor kuchlarni qaratishga bel bog‘ladi!ar.
26