|
q olip i q u yid agi hosilalarni
bergan:
1) [¿portchi],
[dutorchi],
[
kashtachi\, [shaxmatchi],
[
bufetchi],
[matbaachi
];
2)
[
xabarchi
],
[m aslahatchi],
[
terim chi
],
[yordamchi\, [himo-
yachi],
[
¿avomchi
];
3) [jangchi],
[
fsyonchi
],
[hasharchi], [muzokarachi], (sayrchi),
[obunachi]
;
4)
[
respublikachi
],
[muxtoriyatchi], («paxtakor»chi), [tursu-
noychi]
;
5)
[
to'polonchr
],
[buzg‘unchi\,
[
tavakkalchi
],
[ginacht], [uy-
quchi], [lofchi\, [kekchi].
Ko'rinadiki, b u q o lip p o lise m a n tik va p o lifu n k sio n a l b o ‘lib,
har bir m a’nosi y a n a bir n e c h a m a ’n o turlariga b o ‘lin ib ketadi.
[-shunos]
a ffik sli
[ o t
+
-shunos
=
asosdan anglashilgan sohani
o‘ rganuvchi m u ta x a s s is ]
qolip i bir
m a ’n o li b o ‘ lib, u quyidagi
225
h o s ila n i
bergan:
[a
dabiyotshunos],
[tilskunos],
[tarixshunos],
[o ‘ltcashunos\,
[
musiqashunos]
kabi.
[-k o r\
affïksli ikkita qolip mavjud:
a) [a .n iq o t +
-kor +
asosdan anglashilgan narsa/predm etni
y e t i s h t i r i s h
bilan
shug'ullanuvchi
sh axs
o ti]
([
paxtakor
],
[la v la g ik o r], [sholikor], [g‘allakor])\
b) [m a v h u m o t +
-kor =
asosdan anglashilgan ish-harakat
b i l a n s h u g ‘ullanuvchi shaxs]
([madadkor], [.xiyonatkor
] ,
[gunohkor],
[ta jo v u z k o r
],
[mshabbuskor], [ijodkor],
[.
xiz/natkor
]).
[-
k a s h
] affiksli q o lip ham ikki m a’noli:
a)
| o t +
-kash = 1)
asosdan anglashilgan isli, m ashg‘ulot
b ila n s h u g ‘ ullanuvclii shaxs oti:
[zambilkash],
[
kirakash],
f
loykash],
(p a x sa k a sh )\
b ) a s o s d a n anglashilgan ish n i [»ajarish odati kuchli b o ‘Igan
s h a x is o t i | : [
janjalkash
],
[hazilkash].
Q u y id a boshqa affiksli qoliplarni m isollari bilan sanab o ‘tamiz:
[ o ‘q u v o t!a r i+ -jc o n = asosdan anglashilgan n a r sa /p r e im e tn i doimiy
m u t o la a q ilu v ch i shaxs oti]
Qgazeixon},
[
kitobxon
],
(jumalxon),
[duojxon]),
[o t +
-do‘z
= asosd an an glash ilgan narsa/predm etni
tik u v c h i
sh a x s
oti]
(
[etikcio ‘z],
[
mahsido'z
],
[mo‘ynado‘z],
[do ‘p>pido ‘z ] ) ,
[o t +■
-gar
= asosdan anglashilgan narsa/predm et
b ila n b o g ‘liq kasbni
qiluvchi sh axs oti]
([zargar],
(
sovungar
),
[savciogar]
) , [o t +
-soz —
asosd an an glash ilgan narsa/predm etni
y a r a t u v c h i ,
tuzatuvchi
sh axs
oti]
([soatsoz],
(
stanoksoz
:),
(
asbobsoz
) ) , [o t +
-par.
= asosd an anglashilgan taom ni tayyorlov
s h a x s o t i ]
([oshpaz], (somsapaz), (mantipaz), [kabobpaz]),
[ot + -
boz =
a s o s d a n anglashilgan ish /h a ra k a t bilan k o ‘p sh u g‘ullanuvchi,
u n g a
b e r ilg a n sh axs oti]
([majlisboz], (rizaboz) [maishatboz],
[safsatab& z], [ v a ’daboz],
[
guruhboz],
[
kaptarboz
],
[bedanaboz]),
[ot
+
- x o ‘r
= asosdan anglashilgan yegulik, ichimlikni doimiy is te ’mol
q ilu v c h i s h a x s oti] (
norinxo'r) [aroqxo‘r\ [nafaqaxo‘r\, [choyxo‘r]),
[ o t - f
- p a r a s t =
asosd an anglashilgan narsaga e ’tiqod qiluvchi
s h a x s
o t i]
(
[butparast],
[mayparast],
[
shaxsiyatparast
],
[maishatp&rastX
) , [o t +
-go‘y =
asosJan anglashilgan ish /h a ra k a t,
h o d is a n i
doim
bajarib
turadigan sh a x s
oti]
([tnaslahatgo'y],
[d u o g o ‘y \, [xushomadgo‘y \, [nasihatgo‘y \, (labbaygo'y),
[o t +
-dor
= a s o s d a n anglashilgan n arsa/p red m etga ega bo'lgan sh axs oti]
( [b o g ‘d or],
[quldor],
[do ‘kondor]),
[ot
+
-b on
=
asosdan
a n g l a s h i l g a n n arsa/predm etga
q a iw c h i sh axs oti]
([bog‘bon],
[sa ro y b o n \, [darvozabon]),
[o t +
-furush
= asosdan anglashilgan
226
narsa/predm etni
sotish
bilan
sh u g ‘ullanuvchi
sh a x s
o t i ]
{[chitfurush], [nosfurush],
[ /
nevafurush
]), [o t +
-dosh
= a s o s d a n
anglashilgan n a r sa /p r e d m e tg a bir x i l aloqador bo‘lg a n sh a x s otiJ
(
q a y g ‘udos/i), [musobaqadosh], [suhbatdosh], [zamondosh]),
[o t + -
vachcha
=
asosd an
a n g la s h ilg a n
sh a x sg a
qarashli
fa rza n d
m a’nosidagi
sh axs
o t i ]
( \b o y vachcha}.
[gadoyvachcha],
[to‘ravachcha},
[tog'avachcha],
[
xolavachcha
],
[am m avachcha],
[
itvachcha
]),
[ham
+ o t = a s o s d a n an glash ilgan n a r sa /p r e d m e tg a
aloqador
shaxs
oti]
([
h a m sh a h a r\,
[hamsuhbat],
[
hamkurs
] ,
[hamkasb]
), a ) [s ifa t/r a v is h +
- l i k
= asosd an an glash ilgan b e lg i
oti]
(\sanqlik\, [tezlik], [berna ’n ilik ], [yoshlik],),
b ) [o t +
-lik
—
asosd an anglashilgan n a r s a /p r e d m e tn i um um lashtirib, h o la t ta r z id a
ifodalovchi m ansublik o ti]
([otalik],
[
o'qituvchilik
],
[ginaxonlik],
[v a ’daboztik],
[shaharlik],
[urag'lik],
[kiyimlik],
[
m uzlik
] ,
[botqoqlik]),
[o t +
-c h ilik
=
/ ) asosd an an glash ilgan n a r s a
etishtiriladigan soh a oti;
2
) a s o s d a n an glash ilgan n a r s a /h o d is a n in g
borlii] holatini anglatuvchi ot;
3)
a s o s d a n an glash ilgan n arsa b ila n
b o g ‘Ianuvchi holat
oti;
4 )
b iro r ish -h o d i uiing sababi a s o s d a n
anglashilgan
narsa
e k a n in i
b ild ir u v ch i
ot]
(
1
)
[paxtachilik
],
[
urug'chilà
] ,
[chorvachilik]\
2
)
[pishiqchilik
],
[to ‘kinchilik\,
(qaitiqchilk)),
3)
[
ulfarchilik
],
[tirikchilik],
[
rnaynabozchilik
j,
(o
‘rtcqchilik
) ; 4)
(yurrchilik'), [ o ‘zbekchilik\, [ro‘z g ‘orchilik\),
[o t +- -
garchilik
= asosdan a n g la s h ilg a n b elg i, h o la t, h a r a k a t-h o d is a g a
aloqador
b o ig a n
o t ]
([
oliftagarchilik
:],
[
namgarchilik
],
[isrofgarckilik]),
[o t +
- z o r
= a s o s d a n an glash ilgan n arsa k o ‘p
b o ‘ladigan jo y oti]
([olmazor], [qaroqchizor
],
[paxtazor],
[i
ajriqzor
]),
[qurn, tosh, o ‘t +
-loq
= a s o sd a n an glash ilgan n a rsa /p red m et k o ‘p
b o ‘ladigan joy o ti]
([o ‘tlo q \, [qumloq], [toshloq]),
[ot +
-iston
=
asosdan anglashilgan n a r s a /p r e d m e tg a boy joy o ti] ([
0 ‘zbekiston],
[guliston\
).
Shutiday ot yasash q o lip la r î b ork i, ulardan bugungi k u n d a
yangi so^z yasalm aydi. H o s ila la m in g barchasi liso n iy tabiatli. [ o t +
-goii
= asosdan a n g la sh ilg a n
ish -h a r a k a t bajarilgan jo y o t i ]
([sayilgoA],
[ayshgoh],
[
m anzilgoh
]),
[o t
+
-don
=
a s o s d a n
anglashilgan n a r sa /p r e d m e t s a q la n a d ig a n predm etni ifodalovchi o t]
([qalamdon],
[tuzdon],
[kuldon]),
[o t
+
-xona
—
a s o s d a n
anglashilgan
ish -h a r a k a tg a
m o ‘ ljallangan jo y
oti]
( [
ishxona
],
[qabubcona], [choyxona],
[oshxona]),
[o t +
-obod
= a s o s d a n
anglashilgan n a r sa /p r e d m e t o b o d qilgan joy o ti]
([Dehqonobod\,
[Mehnatobod]),
[ot
+
-n o m a =
a so sd a n
a n g la sh ilg a n
2 2 7
n a r sa /p r e d m e tn i
ifodalovchi
o t]
Do'stlaringiz bilan baham: |
