etilgan . B u n i
quyidagi o d d iy
qiyosda ko‘rish m u m k in (2 6 -ja d v a l):
2 6-jad val
t
-dek], [-day]
( q o ‘sh im ch a -
sim on ko‘m akchi)
[ka b i], [singari], [yanglig
1
( s o f k o ‘m a k c h i)
1.
Oydek go ‘zal
qiz.
l.Tog'dek yuksak.
3.Lochinday dadil.
A.Ilgarigidek
qadrdon
bo ‘lib ketishgan.
5. Gu ¡day ochilib menga bir
bor qaramaysiz-
O y kabi go ‘z a l qiz.
Tog ‘ kabi yuksak.
Lochin singari dadil.
Ilgarigi
k a b i
qadrdon
b o ‘lib
ketishgan.
G u l yanglig
‘
ochilib bizga bir bor
qaram aysiz.
Oddiy m an tiq
\-dek
],
[-day]
q o ‘sh im c h a si
[kabi]
( [
singari],
[yanglig1], [misol], [misoli])
s o f k o ‘m a k c h isig a sin o n im ek a n lig in i,
[-dek], [-day]
q o ‘shim chasida s o ‘z y a sa sh xususiyati y o 'q lig in i
k o ‘rsatib turibdi.
[-dek], [-day]
q o ‘sh im c h a sh a k lid a g i k o ‘m akchi h a m ish a
o ‘zidan oldingi
s o ‘zga
q o ‘s h ib y o z ila d i va urg‘uli b o ‘ladi,
ko'pincha b ir-b irin i alm ashtira o la d i. U la r b itta k o 'm a k c h in in g ikki
ko'rinishi.
[-dek], [-day]
k o ‘m a k c h i- q o ‘s h im c h a s i o ‘zin in g eski a d a b iy
o ‘zbek tilida k e n g
q o ‘llangan
[-dayin ]
k o ‘ rinishiga ham e g a . Bu
ko'rinish hozir, a s o s a n , k o ‘ta r in k i uslubda, s h e ’riyatda q o ‘llan ilad i:
1.
Oydayin ruxsoringga zoru intizorman o'zim. 2. Zihi sarv ustida
yuzung
qamardayin,
Qani bir shoxi gul sen siymbardayin.
(«M u h ab b atn om a»).
[-day]
k o 'm a k c h isi
[shunday], [bunday], [qanday], [unday],
[allaqanday]
k a b i
olm osh ;
\j inday],
[qittay],
[arziguday],
[aytganday], [jojabirday], [o'lguday], [davangirday
] kabi ravish
tarkibida yaxlitlan ib , qotib, o ‘z a k d a n ajralm aydigan b o ‘lib q o lg a n .
[Qadar], [dovur]
k o 'm a k c h isi h o k im b o ‘lakka to b e la n is h
m uncsabatini y u za g a chiqarar e k a n , b u n d a o ‘rin, payt m a’ n o s in i
ifodalaydi.
[Qadar]
k o ‘m a k ch isi [-ga]
q o ‘ sh im ch ali ot va o lm o s h
271
bilan
q o ‘llanib,
«chegara»,
«nihoya» m a ’n osin i
bildiradi:
Tantanali yig'ilish bosklangunga
qadar askiya, o'yin-kulgi davom
etdi.
(O y b .). f
Qadar\ga
m a’n odosh
q o'sh im ch asim on ko'm akchi
sifatida
[-cha]
q o ‘shim chasining t o ‘g ‘ri kelishi ilm iy adabiyotlarda
qayd etilg a n :
Mehmonlar kechga qadar o'tirishdi - Mehmonlar
kechgacha o ‘tirishdi.
[Orqali]
k o ‘m akchisi harakatning biror vosita bilan bajarilishini
bildiradi:
A n var o ‘z istiqbo/ini yolg ‘iz muhabbat orqali ko ‘rar edi.
(A .Q o d .).
[Bilan]
va
[orqali]
k o ‘m akchilari vosita m a’nosini
a n g îa tish g a
k o ‘ra
m a’nodoshlik
hosil
qiladi.
A m m o
bu
m a ’n o d o s h lik n ia ’Ium kontekstdagina voq elan ad i. O ’rin m a’nosini
ifod alagan o tla r bilan birikkanda
[bilan]
va
[orqali]
ko‘makchilari
sin o n im b o 'la d i:
Katta y o ‘l orqali yurib borib chapga burildik -
Katta y o ‘l bilan yurib borib chapga burildik.
Agar ko'm akchi
b o sh q a ra y o tg a n ot o'rin m a’nosini ifodalam asa, bu k o ‘makchilar
m a’n o d o s h lik kasb etm aydi. C h u n o n ch i,
Yigitga deraza orqali
to ‘yib-to ‘y ib qarashga zor bo ‘lsa-da,...
(O yb.).
[5c/v]
k o ‘m akchisi
harakatning y o ‘naitirilgan
o ‘ rni,
payti
m a ’n o sin i an glatad i:
Hirot sari yurdik.
(O yb.).
Ko'krak og‘rig‘itn
borgan s a r i baîtar bo‘lyapti.
(O yb.). [Sön] ko'm akchisi o ‘ rin,
to m o n ,
p a y t m a ’nosini bildirganda
Do'stlaringiz bilan baham: |