R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V


 . Innovatsiya jarayonida xorij tajribasi imkoniyatlari



Download 4,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/86
Sana20.07.2022
Hajmi4,17 Mb.
#825606
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   86
Bog'liq
Innovatsion menejment. Gimush R.I.

1.4.3 . Innovatsiya jarayonida xorij tajribasi imkoniyatlari
H ozirgi p ay td a ja h o n h am jam iyatining rivojlangan m am lak atlarid a 
a n ’anaviy ilmiy texnika taraqqiyotida innovatsion, ilmiy texnologik tartibga 
jadal o ‘tish jaray o n i ro ‘y berm oqda. Innovatsion tartib n in g aw algisidan 
farqi shundaki, fanning shakllanishi va davlat to m o n id a n m oliyalashtirish 
tizim idan texnologik va ilmiy innovatsiyalar barcha turlarini davlat to m o n i­
dan rag‘batlantirishga o ‘tish kuzatilm oqda.
H ozirda A Q S H d a va xususan, g'arbiy Y evropada, eng a w a lo Fransi- 
ya, G erm an iy ad a fan -tex n ik a siyosatining innovatsion siyosatga avlanishi 
ro ‘y berm oqda. U ning asosiy vazifasi — ilmiy va texnologik innovatsiya­
lar, eng a w a lo , kichik va o 'rta korxonalar u chun, shuningdek, o 'rta va 
qisqa m uddatli d astu rlar sohasida tezkor dversifikatsiva u ch u n eng qulay 
sh aroitlar yaratishdir. F an n i m oliyalash b o 'y ich a A Q SH ja h o n d a yetak- 
chi o ‘rinlardan birini egallaydi.
K o‘plab rivojlangan m am lakatlarda IT lM T ni m oliyalashdagi davlatning 
roli ancha faol b o ‘lib, faqat davlat tashkilotlari tom o nidan gin a amalga oshi- 
rilm aydi. H ozirgi vaqtda A Q S H da federal hukum at ulushi (m oliyalash 
m anbayi sifatida) b arch a xarajatlar salm og'ining 50 foizini tashkil etadi.
51


Bu ko‘rsatkich Buyuk Britaniya, Shvetsiya va G erm aniy ada 40 foiz a tro - 
fida, F ransiyad 57 foiz, Y aponiyada 28 foiz. IT IM T sohasining davlat to - 
m onidan bunday e ’tib o r bilan ko'p lab q u w a tlan ish i qonuniy b o ‘lib, b ir 
qator dalillar bilan izohlanadi.
Ilm iy tadqiqot konstruktorlik ishlari davlat to m o n id an turli shakllarda 
q o 'llab -q u w atlan ish i m um kin, jum ladan:
• ilmiy tad q iq o tlar uchun bevosita budjet m ablag‘lafini aj'ratish (dav­
lat tashkilotlari orqali m oliyalash, sh artn o m ala r tuzish, subsidiyalar ajra- 
tish). Ayni holatda davlat yirik xarajatlar talab qilinadigan va ko‘plab ta - 
vakkalchilikka ega bo'Igan fanning yetakchi y o ‘nalishlaridagi k o ‘p kapi- 
talli tadqiqotlarni m oliyalashni o ‘z b o ‘yniga oladi;
• ilmiy tadqiqotlarni (IT IM T ) bilvosita m oliyalashning turli usullari: 
xususiy kom paniyalar, innovatsiya jarayonini rag‘batlantirish, shuningdek, 
ular investitsiyasini yangi asbob-uskunalar olish uchun kengaytirish m aqsad- 
larida soliq va am ortizatsiya im tiyozlaridan foydalanish.
Davlat ayni vaqtda kichik tadqiqot biznesi uchun shart-sharoit yara- 
tishga k o ‘m aklashadi, davlat tom o n id an fan-texnika taraqqiyotini bevosi­
ta m oliyalash xususida t o ‘laroq to ‘xtab o ‘tam iz.
U chinchi usul b o ‘yicha subsidiyalar (grantlar) beriladi, subsidiyalar- 
ning o ‘ziga xosligini quyidagicha belgilash m um kin:
• ular kichik ijrochilarning asosiy ish joyida oylik ish haqidan va unga 
bog'liq b o ‘lm agan holda beriladi;
• subsidiyalar qaytarib berilm aydi;
• subsidiya olgan olim yoki ilmiy jam o a olgan m ab lag larn i m ustaqil 
sarflaydi.
AQSH davlat innovatsiya siyosatining obyekti — bu asosan xususiy 
biznesdir. D avlatning bu boradagi siyosati mavjud ilm iy-texnik yutuqlardan 
x o ‘jalikda foydalanishga, ilm iy-texnik m ajm uada ichki aloqalarni m us- 
tahkam lashga qaratilgan.
D avlat innovatsiya siyosatining usul va vositalari an ch a keng. B unga 
u yoki bu m a ’no d a biznesning innovatsion faolligini rag‘b atlan tiruv chi 
tu r li xil d a v la t ta d b ir la r i k ira d i. A m e r ik a lik m u ta x a s s is la rn in g
t a ’kidlashicha, eng sam arali tashkiliy shakllardan biri universitet — sa- 
n oat, tad q iq o t m arkazlari sanaladi. Davlat ishtirokida tashkil etiladigan 
bunday m arkazlar doirasida ju d a keng k o ‘lam dagi ilm iy-texnik m asala- 
larni hal etish im koni m avjud. S anoat korxonalari va u n iv ersitetlarn ing
ham korlikdagi tadqiqotlariga oid yirik d astu rlar d avlatn in g m aqsadli il­
m iy jih atd an ishtiro k ch ilar faoliyatining boshqa korporatsiya m ex aniz- 
m ini n azarda tutad i.
0 ‘zbekistonda AQSH davlat innovatsiya siyosatining m a’lum b ir to -
52


m onini qo'llash m um kinki, bunda davlat moliyaviy m ablag‘larining u m um - 
lashishini va sanoat m oddiy texnika bazasini m alakali oliy o ‘quv yurtlari 
k a d rla ri b ila n t a ’m in la s h i ra g ‘b a tla n tir ilis h i lo z im . U z o q istiq b o lg a
m o ‘ljallangan tavakkal ilmiy texnika loyihalariga m ablag1 ajratishga sanoat 
korxonalarini qiziqtirish u ch u n davlat dastlabki xarajatlarni o ‘z b o ‘yniga 
olib qolm asdan, ishtirokchi firm alarga kashfiyot va ixtirolardan foydala- 
nishda bepul litsenziyalar ham berishi kerak b o la d i.
A Q SH dagi eng yirik kom paniyalarda ishlab chiqarish hajm i k o ‘pin cha 
eng m aqbul m e ’yordan oshadi, ayn an shu narsa ilm iy texnika soha rivoj- 
lanishida m onopoliyani to ‘xtatadi, kichik firm alar faoliyatining m uvaffa- 
qiyati h am shunda. 0 ‘zbekistonda yirik firm alar sateliti (k o ‘m akchisi) si- 
fatida ishlaydigan kichik firm alarni tashkil etish u c h u n sh art-sh aro itlar 
yaratish zarur.
A ytay lik , Y a p o n iy a d a in n o v a tsiy a siy o sa tin i am a lg a o sh irish n in g
o ‘zgacha m exanizm i m avjud, ya’ni Y aponiya h u k u m atin in g dasturiy huj- 
jatlarida bayon etilgan ilmiy texnika yangiliklari yaratilishida strategik tad - 
qiqotlar yetakchilari, y o ‘lboshchilari guruhi o ‘qitilishini t a ’m inlashga qara- 
tilgan. Ayni paytda, innovatsiya siyosatini qayta k o 'rish zaruriyatidan ke- 
lib chiqqan holda, shu m am lakatning boshqalardan afzal b o ‘lgan o ‘z texnika 
va texnologiyasini ishlab chiqish h am d a tatb iq etish p a te n t, litsenziya sav- 
dosiga nisbatan talabchanlikni oshirish orqali rag ‘batlantiriladi.
Y apo n iy ad a ishlab chiqilgan m azk u r siyosat am alga oshirilishining 
o ‘ziga xos to m o n i sh undaki, k o m p an iy alarn in g loy ih alarg a (k o 'p in c h a
davlat to m o n id a n m oliyalanadigan) jalb etish m exanizm idir. D avlatning 
bu jarayond agi roli xususiy sektorda, ja m o a , san o a t, ilm iy tadqiqotlarni 
rag‘batlan tirish d a k o ‘rinadi. U b irinchi galda yirik korporatsiyalar bilan 
h am k o rlik qilishga intiladi.
Y aponiya tajribasi shuni k o'rsatadiki, dem ak, 0 ‘zbekistonda shaklla- 
nayotgan innovatsiya sohasi jiddiy texnologiyalarni am alga oshirish assot- 
siativ shaklda ilm iy tekshirish tashkilotlari va korxonalari im koniyatlarini 
vaq tinchalik yoki doim iy tarzd a birlashtirishni talab etadi. A lbatta, b u n d a 
b o sh lo y ih a n i am a ig a o sh irish u c h u n d av lat b u y u rtm a b erish o rq ali 
k o ‘m aklashm og‘i kerak.
S anoati rivojlangan ilg‘o r m am lak atlar innovatsiya siyosatining za m o - 
naviy davlat strategiyasiga xos b o ‘lgan b ir q a to r u m u m iy xususiyatlarini 
sanab o ‘tish m um kin:
• ilm iy tadq iq o tlarn in g davlat to m o n id a n m oliyalanishi;
• soliq va am ortizatsiya siyosatiga m os h olda rivojlangan kontrakt tizim i 
y o rdam ida biznesga ilm iy tad q iq o tla r u ch u n t a ’sir o ‘tkazish;
53


• universitetlar va davlat ilmiy m arkazlarida um um m illiy aham iyatga 
ega ilmiy tadqiqotlarni o'tkazish;
• ta ’lim tizim ini m oliyalash va tashkiliy takom illashtirish, ayniqsa, 
yuqori m alakali kadrlar tayyorlash;
• ilm iy-texnik m a ’lum otlarni tarqatish tizim ini yanada rivojlantirish.
Y uqorida sanab o'tilgan sanoati rivojlangan m am lakatlardagi davlat
innovatsiya sohasi strategiyasining um um iy tom onlarini u yoki bu d ara- 
jada 0 ‘zbekiston sharoitida q o lla sh m um kin. Bu o ‘rinda albatta, ilgari 
to 'p lan g an taj'riba, a n ’ana va hukum atning mavjud im koniyatlarini hisob- 
ga olish kerak bo'ladi.
F ransiyada ilm iy-texnikani rivojlantirish afzalliklarini ishlab chiqish 
vazifalari uch yo ‘nalishida olib boriladi. Birinchi darajadagi ishlar, asosan, 
ilmiy tad q iq o tla r ilmiy m arkazi (C N R S ) to m o n id a n am alga oshiriladi. 
M azkur m arkaz ilmiy tadqiqotlarni, ju m lad an , ijtimoiy va inson haqidagi 
fanlar b o !yicha tadqiqotlarni moliyalash borasidagi milliy agentlik sanala- 
di, u asosan, fundam ental tadqiqotlarni q o ‘llab-quvvatlaydi.
Ilmiy-texnika va innovatsiya rivojlanishining ustunliklarini bashorat qilish 
ham da belgilash b o ‘yicha ishlar esa, Fransiyadagi yirik xususiy sanoat va 
davlat korxonalari tom onidan amalga oshiriladi. Bu borada bir qator m uam - 
m olar mavjud b o ‘lsada, Fransiya yirik bashorat qilish loyihalarini am alga 
oshirish b o ‘yicha katta tajribaga ega. Xususan, atom va m olekulyar fizika, 
qattiq jism lar fizikasi rivojlanishi b o ‘yicha bashoratlar qilingan.
Italiyada m oliyalash va texnik im koniyatlar m uam m olari mavjud tar- 
m oqlarga oid korporatsiya va kichik innovatsiya firmalari o ‘rtasida n o m u s- 
tahkam aloqa mavjud. D anivada esa, «tarm oqlar sxemasi» (chizm asi) deb 
ataluvchi kichik innovatsiya firm alar tarm o g ‘i mavjud b o ‘lib, u Angliya, 
Ispaniva va A Q SH ga eksport qilinadi.
S h v e tsiy a va N o rv e g iy a d a is h c h ila rn in g b iz n e s d a is h tir o k ig a
ko'm aklashishda boy tajriba to ‘plangan. Buyuk Britaniya xususiy kapital- 
ni jalb etish c h o ra -ta d b irla rin i q o ‘llaydi. N id e rla n d iy a va B elgiyada 
texnologik reytingni yaratish uchun m untazam tarzda ishlovchi b anklar 
va innovatsiya m arkazlari tarm oqlari tashkil etilgan.
Innovatsion jarayonlarni doim iy tadqiq etish uchun Evropa ham jam i- 
yati 1983-yilda S P R IN T innovatsiyalar va tex n ologiyalarn i u zatishg a 
k o !m aklashishning strategik dasturini yaratdi. Bu Yevropada innovatsion 
jarayonlar sam aradorligini belgilovchi om illarni davriy tadqiq etishni bosh- 
lab berdi. Ushbu dasturni amalga oshirish natijasida to ‘plangan m a’lum otlar 
«innovatsiya t o ‘g ‘risidagi yashil kitob», deb nom lanuvchi m a ’ru zan ing
yozilishiga sabab b o ‘ldi. U nda innovatsiya jarayonlarini rag‘batlantirishning 
mavjud im koniyatlari taklif etilgan.
54


M D H m a m la k a tla r id a g i iq tis o d iy is lo h o tla r g a te x n ik j i h a t d a n
k o ‘m aklashish b o ‘yicha TAS1S dasturi birinchi galda o ‘z oldiga xususiy- 
la s h tiris h n in g b o z o r sh a k lla ri, m o liy a , ta d b irk o rlik n i riv o jla n tiris h , 
tadbirkorlik infratuzilm asini yaratish sohalaridan Y evropa N o u -X au tajri- 
balarini o ‘zlashtirishga qaratilgan. K o'rinib turibdiki, u asosan boshqaruv, 
axborot va m oliya sohasidagi loyihalarni m oliyalashga qaratilgan.
IN T A S dasturi esa, axborotlar va xodim lar bilan ilm iy-texnik alm ashu- 
vining a n ’anaviy ko operativ shakli sanaladi, u innovatsiya sohasi u ch u n
deyarli aham iyatsiz.
X ulosa qilib aytganda, innovatsiya jarayonlarini boshqarish b o 'y ich a 
rivojlangan m am lak atlar tajribasidan foydalanish ilm iy-texn ik t a ’lim tizi- 
m ini m odem izatsiyalashning ilmiy im koniyatlarini ochish, xorij texnologi- 
yasini keltirish, raq obatbardoshlik y o ‘nalishlarini aniqlash va bo sh qa m a- 
salalarni hal etishga qaratilgan.

Download 4,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish