R. H. Djurayev pedagogika fanlari doktori, akademik

Bahovuddin Naqshband 

---

339 
biladigan, nerv sistemasi istalgan tipining namoyondasi bo‘lgan kishi o‘qituvchi 
bo‘lishi mumkin. 
O‘qituvchi ishining muvaffaqiyatiga bu tiplardan tashqari, yuzaga 
keladigan vaqtincha psixik holatlar (kayfiyat) ham ta'sir ko‘rsatadi. O‘qituvchilar 
dars mashg‘ulotlarini tashkil qilishda yomon kayfiyatga berilmasligi, noxush 
kayfiyatlarini o‘quvchilarga sezadirmasliklari lozim.
“Sinf xonasiga kirgan o‘qituvchi barcha tashvishli muammolarini, noxush 
kayfiyatini eshik ortida qoldirishi, bolalar oldiga ochiq chehra bilan kirib kelishi 
lozim”,- degan edi Qori Niyoziy. Haqiqatdan ham, o‘qituvchi ayrim hollarda 
xunob bo‘lishi va g‘azablanishi ham mumkin, lekin irodaviy xususiyatiga 
tayangan holda o‘zini boshqara olishi, o‘quvchilarga dag‘al muomala qilmasligi 
kerak. 
O‘qituvchi bukilmas irodaviy xususiyatga ega bo‘lishi, hayot va faoliyatda 
aslo og‘ishmasdan oldiga quyilgan maqsadga intilishi lozim.
O‘qituvchining andishalilik, bag‘rikenglik, samimiylik va boshqa sifatlari.
O‘qituvchi faoliyatida andishalilik muhim ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi ota-
onalar, sinf jamoasi, o‘quvchi shaxsi bilan yakka tartibda ishlaganda pedagogik 
takalluf va nazokatga alohida e'tibor berishi lozim. 
Ayrim hollarda muayyan axborot faqat ota-ona va o‘qituvchi yoki o‘qituvchi 
va o‘quvchi orasidagina tahlil qilinishi mumkin. Zinhor o‘qituvchi konfidensial 
(maxfiy) axborotni jamoaga chiqarmasligi lozim. 
O‘qituvchining bag‘rikenglik xususiyati uning kechirimli, chidamli 
bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Bag‘rikeng o‘qituvchi sodir etilgan noxush 
voqyealarni xotirasidan chiqarib tashlashga harakat qiladi, o‘quvchilarining xulq-
atvoridagi noxo‘sh ko‘rinishlarni ular yuziga solmaydi, aksincha ularni bartaraf 
etishga yordam beradi.
Samimiylik o‘qituvchining o‘quv muassasasida yuzaga kelayotgan ijobiy 
taraqqiyparvar voqyealarga va hodisalarga nisbatan ilk munosabatini, undagi 
samimiylikni ifodalaydi. O‘qituvchining samimiyligini o‘quvchilar darrov 

---

340 
sezishadi. Bu uning bolalar bilan samimiy munosabatlarida, hamkasabalari 
faoliyatidagi yutuqlariga bildirilgan hayrihohlikda, shogirdlar muvaffaqqiyati va 
muvaffaqqiyatsizligiga munosabatining tabiiyligida, o‘quvchilar xulqi, 
qobiliyatlarini xolisona baholashda, el-yurt, jamoa zafarlariga, jahondagi sodir 
bo‘layotgan ijobiy voqyelikka odilona munosabatda bo‘lishda namoyon bo‘ladi. 
Pedagogning xususiy qobiliyatlariga bilim, malaka va ko‘nikmalarni 
egallash faoliyati va shaxsni tarbiyalash qobiliyati ham tegishlidir. O‘qituvchi o‘z 
mahoratini takomillashtirib borishi, tajribasini ommalashtirishi lozim. Mahoratli 
o‘qituvchi boshqa insonning ichki holatini to‘g‘ri baholash, unga hamdardlik 
bildirish, hamnafas bo‘lish qobiliyati (empatiya)ga qodirdir. Shu bilan birga 
tarbiya jarayonida tahsil oluvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olish, 
tarbiyalanuvchilarga o‘rnak bo‘lish, ular obro‘sini qozonish o‘qituvchilik 
kasbining mahoratidan dalolat beradi. Zero, taniqli o‘zbek shoiri Abdulla Oripov 
ta'kidlaganidek: 
Muallim haqida so‘zim ushbudir: 
Muallim kamolot ichra ko‘zgudir. 
O‘qidim Gerodot, tarixni ko‘p bor, 
Forobiy, Danteni takror va takror. 
Barini o‘qidim, lol qoldi aqlim, 
Bariga ustozsan o‘zing, muallim. 
 
Shunday qilib, kasbiy-pedagogik faoliyatning muvaffaqiyati o‘qituvchining 
pedagogik qobiliyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Pedagogik qobiliyatlarning quyidagi 
guruhlari farqlanadi: 
- ob'ekt (o‘quvchi, talaba, tarbiyalanuvchi)ga nisbatan sezgirlik; 
-kommunikativlik 
– 
muloqotga 
kirishuvchanlik, 
xayrixohlik, 
xo‘shmuomalalik; 
- perseptiv qobiliyatlar – kasbiy yetuklik, empatiya, pedagogik tuyg‘u; 

---

341 
- shaxs dinamikasi (rivojlanishi) – irodaga ta'sir eta olish va mantiqiy ishontira olish 
qobiliyati; 
- hissiy barqarorlik - o‘zini boshqara olish; 
- kreativlik – o‘z ishiga ijodiy yondashish, ta'lim-tarbiya jarayonida noan'anaviy 
yo‘l, metod, vositalardan foydalanish va boshqalar.