|
28-DARS
Yetuk mutaxassis
REJA:
“Sohamiz ravnaqi” mavzusida matn
Matn tahlili va tahriri
Tayanch so‘zlar: kasb, hunar, soha, mutaxassis, ma’lumot, kamolot, yetuk, komil, madaniyat, taraqqiyot, kashfiyot, fan, rivojlanish, olim, tajriba, malaka, unvon, lavozim, ravnaq, o’sish
1-tоpshiriq. “Sohamiz ravnaqi” mavzusida matn tuzing va fikringizni erkin bayon eting?
2-topshiriq. Kerakli tinish bеlgilarni qo ‘yib, gaplarni ko ‘chiring.
1.Biz shunga erishmog‘imiz zarurki birorta ham talaba sababsiz darsdan qolmasin. 2.Mеn shuni istaymanki hamma o‘z zimmasidagi vazifani vijdonan bajarsin. 3.Darsni qunt bilan tinglamagan talaba uni yaxshi o‘zlashtira olmasligini unutmasligi kеrak. 4.Ulug‘ muallimdan sеn olgin o‘rnak yulduzlar quyoshdan nurin olgandеk. 5.Xalqlar taraqqiy etib o‘sa olishi shon-sharafga burkanib muvaffaqiyatli ravishda fikrlay va ishlay olishi uchun - hayotlarining nеgizida taraqqiyot g ‘oyalari yotadi. 6. Taraqqiyot tasodif emas balki zaruratdir. 7.Tarix shuni ko‘rsatadiki kurashsiz taraqqiyot bo‘lishi mumkin emas. 8. Agar fanlar va san’atlar bo‘lmaganda inson va insonning hayoti bo‘lmas edi.
Bilib oling:
Matn uslubiy mohiyatiga ko‘ra, ilmiy matn (tezis, maqola, ma'ruza, annotatsiya, taqrizlar), badiiy matn (nasriy va nazmiy asarlar), rasmiy matn (ma'lumotnoma, qaror, buyruq, tavsifnoma, tavsiyanomalar), ommabop matn (maqola, suhbat, tabrik va xitob nutqi matnlari ) kabi tarmoqlarga bo‘linadi.
Matnni hajm belgisiga ko‘ra ikkiga ajratamiz: Minimal matn (mikromatn) va maksimal matn (makromatn). Shuni ham aytib o‘tish kerakki, ayrim adabiyotlarda matn hajm jihatidan uchga ajratilgan: kichik, o‘rta va katta hajmli matnlar. «Telegramma, ma'lumotnoma, ariza, ishonch xati, tushuntirish xati hamda vaqtli matbuotda chiqadigan e'lon va kichik xabarlar kichik hajmdagi matnlar sanaladi. O‘rta hajmdagi matnlarga hikoya, qissa, she'r, doston, poemalar kiradi. Katta hajmdagi matnlarga povest, roman, drammatik asarlar, trilogiyalar kiradi.»
Ifoda maqsadi va mazmuniga ko‘ra, badiiy matnni quyidagi tiplarga bo‘lib chiqish mumkin: 1.Hikoya mazmunli matn. 2.Tasviriy matn. 3.Izoh mazmunli matn. 4.Didaktik matn. 5.Xabar mazmunli matn. 6.Buyruq mazmunli matn. 7.Hissiy ifoda mazmunli matn.
Biror bir badiiy matnda sanab o‘tilgan matn tiplarining hammasi yoki ayrimlari ishtirok etgan bo‘lishi mumkin. Yohud butun boshli asar yuqorida zikr etilgan matn tiplaridan faqatgina bittasi asosida shakllangan bo‘lishi ham mumkin.
Matn kamida ikkita gapdan tuzilgan murakkab sintaktik butunlik. Gaplar o‘zaro turli sintaktik aloqa vositalari yordamida birikadi. Ularga takroriy bo‘laklar, olmoshlar, xiazmatik konstruksiyalar, zamon va makon ifodalovchi birliklar, kesimlarning zamon shakllari, modal so‘zlar kabi turli leksik-grammatik birliklar kiradi
Matn tarkibidagi gaplar faqat struktural jihatdan emas, balki mazmunan ham bir-birini taqazo qilishi kerak ekan. Matn butunligida mazmuniy yaqinlik qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, mazmun izchilligi ham shunchalik muhim.
Badiiy asarlarda ruhiy holatni yozuvda ifodalash o‘ziga xos murakkablikni yuzaga chiqaradi. Qahramonlar ruhiyatidagi ichki hayajon, xursand bo‘lish, xafa bo‘lish, rozilik, taajjub, yalinish, hayratlanish, kinoya, piching, kesatiq, olqish, so‘roq, ta'kid, qoniqmaslik, norizolik, tilak-istak, qo‘llab-quvvatlash kabi holatlarni aynan berishda yozuvchilar unli yoki undoshlarni birdan ortiq yozish usuli - fonografik vositalardan foydalanadilar.
Nasrda unlilarni cho‘zish, undoshlarni qavatlash, tovushlarni takrorlash, so‘zlarni noto‘g‘ri talaffuz qilish, tovush orttirish yoki tovush tushirish kabi fonetik usullar yordamida ekspressivlik ta'minlanadi.
She'riy matnda ohangdorlikka tovushlarni uslubiy qo‘llash natijasida erishiladi. She'riyatda asosan, alliteratsiya (undoshlar takrori), assonans (unlilar takrori), geminatsiya (undoshlarni qavatlash) kabi fonetik usullardan foydalaniladi.
3-topshiriq. Nuqtalar o‘rniga bеrilgan joy nomlarini anglatuvchi so‘zlardan mosini qo‘yib ko‘chiring.
1.Oltin barkashdеk yarqiroq quyosh ... nur sochib turibdi. (H. G‘.) 2. ... yoqimli tong shabadasi g‘ir-g‘ir esmoqda. (H.N.) 3. Anora bugun ... odatdagidan barvaqt kеldi. 4. Quvnoq bolalar bilan liq to‘la mashina qosh qorayganda ... kirib kеldi. 5. ... Farhod tog‘lari yarqiraydi. 6. Bizning ... Yo‘ldosh ota dеgan bog‘bon bor. 7. Sеn ... borib yurma, ... tura tur. 8 Murabbiy talabalarni .... sayohatga olib bordi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
