R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

b o ‘yicha amaliy k o ‘nikmalariga ega b o ‘lishi kerak.
III. 
Asosiy nazariy qism (m a’ruza mashg‘ulotlari)
1-mavzu. Instrum ental tahlil usullari haqida umumiy m a’lum otlar va ularning tasniflanishi. 
Dori moddasining qotish, suyuqlanish, qaynash haroratini va zichligini aniqlash. Titrom etriya.
Dori moddalarining fizik konstantalarini aniqlash orqali ularning tahlilini olib borish. Umumiy 
farmakopeyaviy usullar yordamida dori moddalarining qaynash, qotish va suyuqlanish haroratini 
aniqlash.Dori moddalarining zichligini aniqlash usullari. Titrometriya.
2-mavzu. Elektrokimyoviy tahlil usullari. Potensiometriya va konduktom etriya nazariy asoslari
va dori viositalari tahlilida qo’llash
Elektrokimyoviy tahlil usullari. Potensiometrik va Konduktometrik tahlil usllari. A) nazariy asoslari
b) elektrodlar v) potensiometrik titrlash. g)potensiometrik usulni dori vositalari tahlilida qo’llanilishi.
3-mavzu. O ptik usullarning dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi. Dori vositasini m ikroskopik
usulda tahlil qilish. Polyarim etrik usulda dori vositasini tahlil qilish
Optik usullarning dori vositalarini tahlil qilishdagi ahamiyati va tasniflanishi. Dori modda 
zarrachalarini mikroskopik usulda tahlilining ahamiyati. Polyarimetrik usulda optik faol dori 
moddasining qutblangan nurni burish burchagini aniqlash.
4-mavzu. O ptik usullarning dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi. Refraktom etrik usulda dori
vositasinig chinlik va m iqdorini aniqlash
Optik usullarning dori vositalarini tahlil qilishdagi ahamiyati va tasniflanishi. Dori modda 
zarrachalarini mikroskopik usulda tahlilining ahamiyati. Polyarimetrik usulda optik faol dori 
moddasining qutblangan nurni burish burchagini aniqlash. Refraktometrik usulda dori moddasining 
nur sindirish ko‘rsatkichini aniqlash.
285

---

5-mavzu. Fotometriya, nazariy asoslari, kolorim etriya va fotokolorimetriya. Fotom etriya
qonunlari
Nur yutulishni xarakterlovchi asosiy kattaliklar. Nur yutishning asosiy qonunlari. Nur yutish 
spektrlari. To’lqin uzunlik va svetofiltrlarni tanlash. Fotokolorimetrik usulda dori vositasining chinlik 
va miqdorini aniqlash. Fotokolorimetrik usulda ishlatiladigan asboblar.
6-mavzu. Spektrofotometriya. Spektrofotom etrik usulda qo‘llaniladigan spektrofotom etrlar va 
kyuvetalar haqida m a’lumot. N ur yutish spektri haqida m a’lumot
Spektrofotometrik usulning dori moddalarin tahlil qilishdagi ahamiyati. Spektrofotometrlar va 
kyuvetalar haqida ma’lumot. Nur yutish spektri haqida ma’lumot. Rangli va rangsiz eritmalar 
chinligini spektrofotometrik usulda aniqlash. UB-spektrofotometrik usulda ishlatiladigan asboblar.
7-mavzu. UB-spektrofotom etrik usulda dori vositalari chinligini va m iqdorini tahlil qilish
asoslari
Rangsiz eritmalar konsentratsiyasini UB-spektrofotometrik usulda aniqlash. Solishtirish usuli. 
Kolibrovkali grafik usuli. Qo’shib aniqlash usuli. Nur yutilishi bilan bog’liq xatoliklar.
8-mavzu. Nefelometriya va turbodim etriya, nazariy asoslari va dori vositalar tahlilida qo’llash
Nefelometrik, turbidemetrik tahlil usullari. A) nazariy asoslari B) sifat tahlili 
V) Miqdor tahlili. Nefelometriya va turbodimetriya tahlillarida ishlatiladigan asboblar.
9-mavzu.Infra-qizil spektral tahlil, nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida qo’llash
IQ-spektroskopiyasining nazariy asoslari. IQ-Spektrlarning tuzilishi va spektrlar olish sharoitlari. 
Ayrim funksional guruhlar spektrlari xarakteristikasi. IQ spektral tahlililarini dori moddalar 
miqdorini aniqlash uchun qo’llash. Infra-qizil spektral tahlilda ishlatiladigan asboblar.
10-mavzu. Ram an spektroskopiyasi tahlil usuli, nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida
qo’llash
Raman-spektroskopiyasining nazariy asoslari. Raman spektral tahlililarini dori moddalar chinligi va 
miqdorini aniqlash uchun qo’llash. Raman- spektroskopiyasida ishlatiladigan asboblar.
11-mavzu. Mass spektral tahlil. Nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida qo’llash
Mass-spektroskopiyasining nazariy asoslari va yaratilish tarixi. Mass spektometrning tuzilishi va 
spektlar olish tarixi. 
Moddalarni 
mass-spektrlarini 
interpratisiya qilish usullari. 
Mass- 
spektroskopiyasining nazariyasoslari va yaratilish tarixi.Mass-spektroskopiyasida ishlatiladigan 
asboblar.
12-mavzu. Flyurom etrik usul, nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida qo’llash
Flyurometrik usul, nazariy asoslari. Flyuoressensiya va fosforessensiya. Dori vositalarning 
konsentratsiyasi bilan flyuoressensiya intensivligi bilan bog'lanish. Flyuoressensiyani o’lchidigan 
asboblar. Dori vositalarini tahlil amaliyotida flyuoressensiyani qo’llash
13-mavzu.Yadromagnitrezonansi (YaMR) spektroskopiyasining nazariy asoslari va usulni dori
m oddalar tahlilida qo’llanilishi
Yadro magnit rezonansi (YaMR) spektroskopiyasining nazariy asoslari, Yadrolarning magnit 
xossalari va yadro rezonansi asoslari. Signallar holatlari, kimyoviy siljish, signallar soni, signallar 
intensivligi. Spin-spin birligi va signallarni o’lchashi. YaMR spektroskopiyasida ishlatiladigan 
asboblar.
14-mavzu.Atom absorbsion spektroskopiya usulini nazariy asoslari
Alang afotometriyasi. A) Qisqach ateoretrik ma’lumotlar va umumiy xarakteristikasi, birikmalarning 
atom absorbsionspektroskopiya, usulningsezgirligi, miqdoriy tahlil, nur intensivligini o’lchash.
286

---

Emission spektroskopiya, usulning tartibi, aniqligi va sezgirligi, qo’llanilishi, nu rintensivliginio 
’lchash. Atom absorbsion spektroskopiyasida ishlatiladigan asboblar.
15-mavzu:Xromatografik tahlil usullari haqida umumiy m a’lum otlar. X rom atografiyaning
rivojlanish tarixi va sinflanishi
Fizik-kimyoviy (instrumental) tahlilusullari, usullarni kimyoviy moddalarning tahlilida qo’llanilish 
asosi. Fizik-kimyoviy (instrumental) tahlil usullarini dori turlari tahlilida qo’llanilishi, bu usullarni 
dori turlari tahlilida qo’llanilishdagi o’ziga xosligi. Fizik-kimyoviy usullarni sezgirlik va aniqlik 
darajalarini 
o’rganish.Xromatografiyaning 
rivojlanish 
tarixi 
va 
dunyo 
olimlarining 
xromatografiyaning rivojlanishga qo’shgan xissalari.
16-mavzu. M oddalarni xrom atografik usulda ajralishining fizik-kimyoviy xossalari. Qog’oz
xrom atografik tahlil usuli va uning variantlari
Tekshiriluvchi modda bilan sorbent va qo’zg’aluvchan faza o’rtasida sodir bo’ladigan ta’sir kuchlari, 
o’zaro ionli kuchlar, koordinatsion kuchlar, dipol ta’siri, vodorod bog’lanish, xelat komplekslarini 
hosil bo’lishi, dispers kuchlar.
Xromatografiya jarayonini, sorbentlarni va erituvchilar sitemasini tanlash. Qog’oz xromatografik 
tahlil variantlari. Qog’oz xromatografiyasi ajratish xromatagrafiyasining bir bo’lagi.Qog’oz 
xromatografiyasining qo’zg’almas faza va unga qo’yilgan talablar.
17-mavzu. X rom atografik sorbentlar, ularning xarakteristikasi. Sorbsiya prosessining nazariy
asoslari
Yutuvchi sorbentlar. Aktivlangan ko’mir, silikagel, alyuminiy oksid, seolitlar, xemosorbentlar, ion 
almashinuvchi sorbentlar, sorbsiya prosesining nazariy asoslari.
18-mavzu.Yupqa qatlam xromatografiyasi, uning uslubiy asoslari.
Yupqa qatlam xromatografiyasi va unga qo’yilgan talablar. Sorbentlar, Mustahkamlangan va 
mustahkamlanmagan, yopishtirilgan va yopishtirilmagan sorbentli plastinkalar. Sorbentlarni aktivlik 
darajasini aniqlash. Yupqa qatlamli plastinkalarni tayyorlash va tekshiriluvchi moddalar namunalarni 
plastinkalarga o’tkazish. Xromatogrammani bajarish, xromatogrammadagi mddalarni yoyilgan 
joylarini aniqlash.
19-mavzu. Gel xromatografiyasi, nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida qo’llanilishi
Gel xromatografiyasi va uni boshqa xromatografiya usullardan farqi va nazariy asoslari. Gel hamda 
erituvchilarni tanlash. Gel xromatografiyasini qo’llash.
20-mavzu. Gaz xromatografiyasi. Usulning nazariy asoslari va dori vositalari tahlilida yuqori
effektiv usul
Gaz xromatografiyasining rivojlanish tarixi. Gaz xromatografiyasining asosiy tamoyillari, nazariy 
asoslari.Gaz suyuqlik xromatografiyasining qo’zg’aluvchi va qo’zg’almas suyuq fazalari.Gaz 
xromatografiyasida ishlatiladigan kolonkalar va detektorlarning turlari.
21-mavzu.Gaz xrom atografik usulda dori vositalari chinligini va miqdoriy tahlil qilish asoslari
Gaz xromatografiyasida sifat va miqdor tahlil usullari. Sifat tahlili, xromatografik pik yuzasini 
aniqlash, miqdor tahlili, ichki standartlash usuli, obsolyutkoliblash usuli, ichki normalizatsiya usuli.
22-mavzu.Gaz xrom ato - mass spektroskopik usulda dori vositalari chinlik va miqdoriy tahlil
qilish asoslari
Gaz xromato mass usulidadori vositalarining sifat va miqdor tahlil usullari. Sifat tahlili, 
xromatografik pik yuzasini aniqlash, miqdor tahlili.
287

---

23-mavzu. Y uqori sam arali suyuqlik xrom atografik usulini dori vositalar tahlilida qo’llash. 
Y uqori sam arali suyuqlik xrom atografining tuzilishi, xrom atografik kolonka tu rla ri va elyuant
tanlash
Yuqorisamaralisuyuqlikxromatografikusulniasosiyprinsiplar.Yuqorisamaralisuyuqlikxromatografikus
ulninazariyasoslari.
Yuqorisamaralisuyuqlikxromatografikusuldaqo’llaniladiganqo’zg’almasvaqo’zg’aluvchanfazalar 
hamda kolonkalar haqida ma’lumot.
24-mavzu. Y uqori sam arali suyuqlik xrom atografik usulini dori vositalar tahlilida qo’llash. 
Dori vositalarining chinlik va m iqdorini va yot m oddalarni YUSSX usulida tahlil qilish
DorivositalariniYuqorisamaralisuyuqlikxromatografikusuldasifattahlilvamiqdoriytahlili.
25-mavzu.Qattiq dorishakllarining eruvchanligi va parchalanuvchanligini aniqlash
Qattiq dori shakllarining eruvchanligi va parchalanuvchanligini farmakopeyaviy usullar asosida 
instrumental aniqlash.
26-mavzu. Elektroforez va kapilyar elektroforez tahlil usulini dori viositalari tahlilida qo’llash
Elektroforez va kapilyar elektroforez tahlil usllari. A) nazariy asoslari b) Elektroforez va kapilyar 
elektroforez qurilmalarini tuzilishi v) Elektroforez va kapilyar elektroforezqurilmalarini ishlash 
prinsipi va tahlil ususulini dori vositalari tahlilida qo’llanilishi.
27-mavzu. Termodesorbsion sirt ionlashuv spektroskopiya usulini dori vositalar tahlilida
qo’llash
Termodesorbsion sirt ionlashuv spektroskopiya usulni nazariy asoslari. Termodesorbsion sirt 
ionlashuv spektroskopiya usulida tahlil sharoitlaringi tanlash. Sifat tahlil usullari. Miqdoriy tahlil 
usullari.
28-mavzu. Im m unoferm ent tahlil usullari
Imunofermen ttahlil usullari.Ularning biotexnologik dori vositalarini tahlil qilishda qo’llanishi, tahlil 
usullari.
IV. 
Amaliy mashg’ulotlari bo‘yicha ko‘rsatm a va tavsiyalar
Fan bo’yicha amaliy mashg’ulotlar namunaviy o’quv rejada ko’zda tutilmagan
L aboratoriya mashg’ulotlari bo‘yicha ko‘rsatm a va tavsiyalar
Laboratoriya mashg‘ulotlar uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi:
1. 
Instrumental tahlil usullarin bajarishda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish chora tadbirlari. 
Dori vositasining qaynash va suyuqlanish haroratini aniqlash.
2. 
Dori moddalarinig qovoshqoqligi, zichligi va naligini aniqlash aniqlash.
3. 
Potensiometrik usulda dori vositasini tahlilini amalga oshirish.
4. 
Konduktometriya usulida dori vositasini tahlil qilish.
5. 
Refraktometrik usulda dori vositasini tahlil qilish.
6. 
Polyarimetrik usulda dori vositasining qutblangan nurni burish burchagini aniqlash.
7. 
Dori vositasining zarrachalar shaklini mikroskopik tahlil qilish.
8. 
Fotoelektrokolorimetrik usulda dori vositasini tahlil qilish. Svetofiltr tanlash.
9. 
Fotoelektrokolorimetrik usulda dori vositasini miqdoriy tahlil qilish
10. 
UB-spektrofotometrik usulda dori vositasining chinligini aniqlash.
11. 
UB-spektrofotometrik usulda dori vositasining miqdorini aniqlash
12. 
Infraqizil spektroskopiya usulida dori vositasini tahlilini amalga oshirish.
13. 
Yadro magnit rezonans usulida dori vositalarini tahlil qilish.
14. 
Flyuorimetrik usulni dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
15. 
Qog‘oz xromatografiyasi usulida rutinni tahlil qilish
288

---

16. 
Yupqa qatlam xromatografiya usulining mohiyati YuQX usuli uchun plastinka tayyorlash.
17. 
YuQX usulida dori preparatlarining tahlili.
18. 
Gaz xromatografiya tahlil usuli uchun dori vositalarini tayyorlash va chinligini aniqlash
19. 
Gaz xromatografiya tahlil usulida dori vositalarini miqdorini aniqlash
20. 
Gaz xromato - mass spektroskopik usulda dori vositalari chinlik va miqdoriy tahlil qilish
21. 
YuSSX tahlil usulini amalga oshirish uchun YuSSX qurilmasini tahlilga tayyorlash
22. 
YuSSX usulida dori preparatlarining sifatini aniqlash.
23. 
YuSSX usulida dori preparatining miqdorini aniqlash.
24. 
YuSSX usulida dori vositasi tarkibidagi yot moddalarni aniqlash.
25. 
Dori vositalarini eruvchanligi va parchalanuvchanligini aniqlash.
26. 
Elektroforez tahlil usuli yordamida dori vositasini tahlil qilish.
27. 
Termodesorbsion sirt ionlashuv tahlil usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
28. 
Immunoferment analiz usulida dori vositalarni aniqlash.
Laboratoriya mashg‘ulotlar multimedia qurulmalari bilan jixozlangan laboratoriya xonalarida 
akademik guruxga bir professor-o‘qituvchi tomonidan o‘tkazilishi lozim. Mashg‘ulotlar faol va 
interaktiv usullar yordamida o‘tilishi, mos ravishda munosib pedagogik va axborot texnologiyalar 
qo‘llanilishi maqsadga muvofiq.
Laboratoriya mashg’ulotlarda talabalar ma’ruza mavzulari bo’yicha olgan bilim va ko’nikmalarini 
vaziyatli masalalar, keyslar orqali yanada boyitadilar. Shu bilan birga, darslik va o’quv qo’llanmalar 
asosida talabalar bilimini mustahkamlashga erishish, tarqatma materiallardan foydalanish orqali 
talabalar bilimini oshirish, mavzullar bo’yicha taqdimotlar va boshqalar tavsiya etiladi.
Amaliy ko’nikm alar ro’yhati:
1. 
Instrumental tahlil usulida dori vositasining qaynash haroratini aniqlash.
2. 
Potensiometrik usulda dori vositasini tahlilini amalga oshirish.
3. 
Konduktometriya usulida dori vositasini tahlil qilish.
4. 
Refraktometrik usulda dori vositasini tahlil qilish.
5. 
Polyarimetrik usulda dori vositasining qutblangan nurni burish burchagini aniqlash.
6. 
Dori vositasining zarrachalar shaklini mikroskopik tahlil qilish.
7. 
Fotoelektrokolorimetrik usulda dori vositasini tahlil qilish. Svetofiltr tanlash.
8. 
UB-spektrofotometrik usulda dori vositasining tahlil qilish.
9. 
Infraqizil spektroskopiya usulida dori vositasini tahlilini amalga oshirish.
10. 
Yadro magnit rezonans usulida dori vositalarini tahlil qilish.
11. 
Flyuorimetrik usulni dori vositalari ttahlilida qo‘llanilishi.
12. 
Elektroforez tahlil usuli yordamida dori vositasini tahlil qilish.
13. 
Qog‘oz xromatografiyasi usulida rutinni tahlil qilish
14. 
YuQX usuli uchun plastinka tayyorlash.YuQX usulida dori preparatlarining tahlili.
15. 
Gaz xromatografiya tahlil usuli uchun dori vositalarini tayyorlash va chinligini aniqlash
16. 
Gaz xromato - mass spektroskopik usulda dori vositalari chinlik va miqdoriy tahlil qilish
17. 
YuSSX usulida dori preparatlarining sifatini va miqdorini aniqlash.
18. 
Dori vositalarini eruvchanligi va parchalanuvchanligini aniqlash.
19. 
Termodesorbsion sirt ionlashuv tahlil usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
20. 
Immunoferment analiz usulida dori vositalarni aniqlash.
V. M ustaqilta’lim va m ustaqil ishlar
Mustaqil ta’lim uchun tavsiya etiladigan mavzular:
1. 
Fizik tahlil usullaridan: suyuqlanish va qotish haroratini aniqlash.
2. 
Fizik tahlil usullaridan: modda zichligini va nur sindirish xususiyatlarini aniqlash.
3. 
Fizik tahlil usullaridan: qutblangan nurni burilish burchagini va optik siljishini aniqlash.
4. 
Fizik-kimyoviy tahlil usullaridan elektr toki va issiqlik o‘tkazuvchanligini aniqlash.
5. 
Fizik-kimyoviy tahlil usullaridan moddalarning qaynash va erish haroratini aniqlash.
289

---

6. 
Kapillyar elektroforez usulida dori volsitalari tahlili.
7. 
Vizual kolorimetrik usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
8. 
Ekstraksion fotometriya usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
9. 
Differensial spektrofotometriya usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
10. 
Spektrofotometrik usulda spektral xarakteristikasini tuzish va unga funksional guruxlarni 
ta’sirini izohlash.
11. 
Nefelometriya usulini dori vositalari tahlilida qo‘llanilishi.
12. 
Ionometriya, suvli eritmalarni vodorod ko‘rsatkichini aniqlash, dori vositalari tahlilida 
qo‘llanilishi.
13. 
Kulonometriya.
14. 
Ion xromatografiyasi. Ion xromatogrofini tuzilishi. Dori vostalari tahlilida qo‘llanilishi.
15. 
Qadoqlanmagan dori moddalar hamda tayyor dori vositasi tarkibidagi ayrim ingrediyentlarni 
tekshirishga mo’ljallangan usullar.
16. 
Dori moddasi hamda dori turi tarkibidagi yot aralashmalar miqdorini aniqlashga 
mo’ljallangan usullar.
17. 
Dori moddasining yoki tayyor dori turidagi asosiy ingradientning miqdorini aniqlashda 
foydalanilgan usullar.
18. 
Tayyor dori turining sifatini baholash uchun «Eruvchanlik», «bir holda dozalangan» kabi 
ko’rsatkichlarni aniqlash maqsadida foydalaniladigan usullar.
19. 
Dori moddalarining rentgenstruktura tahlili.
20. 
Dori vositasining tiniqligi va rangliligini aniqlash.
21. 
Dori vositasining namligini aniqlash usullari.
22. 
Xarakterli kimyoviy siljishlar, ularning PMR spektrlari xolati va maydoni asosida dori 
moddasining miqdorini aniqlash.
Talabaning mustaqil ishi o’rganilayotgan mavzu yuzasidan kengaytirilgan ma’lumotlarni yig’ish, 
buning uchun axborot texnologiyalarining imkoniyatlaridan keng foydalanish, olingan ma’lumotlarni 
mustaqil ravishda ishlab chiqish va aniq dori vositasining sifatini nazorat qilishda qo’llay olishdan 
iborat bo’lib, uning turlari va shakllari turli ko’rinishda bo’lishi mumkin. Mustaqil ishga 
mo’ljallangan mavzular va topshiriqlar talabaning mustaqil ishini tashkil etish bo’yicha kafedrada 
ishlab chiqilgan va muntazam yangilanib boradigan uslubiy qo’llanmalarda keng yoritilgan.
Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi. Uyga vazifalarni bajarish, qo’shimcha 
darslik va adabiyotlardan yangi bilimlarni mustaqil o’rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni 
topish yo’llarini aniqlash, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to’plash va ilmiy izlanishlar 
olib borish, ilmiy to’garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy manbalardan foydalanib ilmiy 
maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabilar talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, 
ularning mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi.