R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

a- n-geptan, quritilgan
b- 100 ml geptan suv bilan to ‘yintirilgan,
200 ml geptan, quritilgan
v-geptan suv bilan to ‘yintirilgan
Bu sharoitdapiklarni ajralishida 1 qism geptanni suv bilan to‘yintirilgan va 2 qism quritilgan 
geptan aralashmasi (b) maqsadga muvofiqdir. Agarda suvning miqdori ko‘paytirilsa (v) piklarni 
ajralishini kuzatish qiyin bo‘ladi.
Ayrim holatlarda teskari (elyuent tarkibida suv saqlasa) piklarni hosil bo‘lishi va ajralishi
yaxshi bo‘ladi. Masalan silikagel sorbentida steroidlarni ajratishi quyidagi rasmda keltirilgan.
4- rasm. Steroidlarni ajralishi. Elyuant: xloroform 0,5% spirt bilan aralashmasi, a) xloroformni 
molekulyar quritgich yordamida quritilgan b) xloroform suv bilan to‘yintirilgan. (kolonkani o‘lchami 
200 sm X 2 mm. 1-dekzametazon, 2-fluogidrokortizon, 3-gidrokartizon
“a” ko‘rinishdagi xromatogrammada tekshiriluvchi moddalarni bir biridan ajralishi noaniq, 
hamda cho‘zilib chiqqan.
“b” ko‘rinishda esa xromatografik piklar aniq cho‘qqilar asosida hosil bo‘lgan. Bu natijalariga 
asoslanib ma’lum miqdordagi suvni bo‘lishi moddalarni ajralishida yaxshi natijalar beradi, lekin 
suvning miqdori ko‘p bo‘lishi noaniq piklarni hosil bo‘lishiga olib kelishiga ham sabab bo‘ladi.
26- LABORATORIYA M ASHG'ULOTI. YUSSX USULIDADORI PREPARATINING 
M IQDORINI ANIQLASH. 
L aboratoriya mashg‘ulotining rejasi
1.YUSSX qurilmasiga dori moddasi namunasini kiritish.
2.YUSSX taxlilda dori vositasining miqdoriy tahlilini amalga oshirish.
3.
M ashg’ulot maqsadi:Laboratoriya mashg‘ulotida talabalarni YUSSX usulini 
dori moddalar 
tahlilida qo‘llashni o‘rganish.
269

---

L aboratoriya mashg’ulotini bajarish davrida kutilayotgan natijalar:
Talabalarga YUSSX tahlil asoslarini o‘rgatish, YUSSX usulida dori vositalarini tahlilini 
amalga oshirish uchun zarur shart sharoitlarni yaratish.
L aboratoriya m ashg'ulotlarini o'tkazish uchun z a ru r asbob-uskunalar:Darslik, ma’ruza matni, 
o‘quvqo‘llanmalar,xromatografik kolonkalar, YUSSX qurilmasi, analitik tarozi, Distillyator, 
voronka, mikroshprits, probirkalar, reaktivlar, ko‘rgazmalimateriallarlar, skotch, filtr qog‘oz.
Boshqa xromatografik usullarga o‘xshash YUSSX usulda dori vositalarini sifatini aniqlash 
bilan bir qatorda miqdoriy tahlilini olib borish mumkin. Hosil bo‘ladigan piklarni hajmi, yuborilgan 
moddaning hajmiga to‘g‘ri proporsionalikka bog‘liqdir.
Gaz xromatografiyasiga asosan, bu usulda ham piklarni hajmini aniqlashda pikning balandligini 
uning o‘rta kengligining yarim qiymatini ko‘paytmasi bilan yoki elektron integrator yordamida 
aniqlash mumkin.
Miqdoriy tahlil usulini olib borish ayrim kamchiliklardan holi emas. Bular kolonkaga shprits 
yordamida yuborilganda namunani to‘liq kolonkaga tushmasligi yoki kolonkadagi bosimni 
kuchligiga asoslanib shprits porshenlariga teskari ta’sir natijada ma’lum miqdorda moddalarn 
yo‘qotilishini kuzatish mumkin. SHuning uchun miqdoriy tahlil natijalarini aniq olib borish 
maqsadida ichki standart eritma bilan taqqoslab olib borishni keng yo‘lga qo‘yilgan. Bunda 
taqqoslovchi sifatida mos standart moddani tanlash kerakki, u hosil qiladigan pik aniq masofada 
bo‘lishiga erishishga harakat qilish kerak. Ana shu standart moddaning pikiga nisbatan olib borilgan 
tahlil natijasida yuqorida keltirilgan xatoliklarni oldini olishga erishiladi.
YUSSX tahlilda detektorni ko‘rsatkichi moddaning konsentrsiyasiga to‘g‘ri proporsionaldir. 
O‘zi yozib beradign moslama tekshiriluvchi moddani konsentrsiyasini o‘zgarishini va uni hosil 
bo‘lish vaqtni xisobga oladi.
Detektorni ko‘rsatmasi har bir aniqlanuvchi moddaga aloxida spektral xususiyatni olishni 
tavsiya etiladi.
Hosil bo‘lgan spektral chizmalardagi cho‘qqilarni sifatini tahlil qilishda:
5. CHo‘qqilarni yuzasini yoki balandligini planimetrik usulda o‘lchash.
6. Xromatogrammadagi cho‘qqi chizmasi konturu bo‘yicha qirqib olib, uni tortish usulida olib 
borish.
1/2
7. CHo‘qq chizmasi balanligini uning balandligi yarmidagi kengligiga ц 
ko‘paytmasi bilan
c i—
1/2
S=h. ц .
8. Balandlikni bir nechta darajalarida o‘lchalgan kenglikning o‘rtacha qiymatiga ko‘paytirish.