Р е с п у б л и к а с и о л и й в а Урта м а Х с у с таълим вазирлиги


Аудиторлик фаолияти хацидаги хУКУКНй-меъёрий



Download 8,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/29
Sana18.07.2022
Hajmi8,37 Mb.
#820229
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29
Bog'liq
Audit (H.Sanayev, R.Narziyev)

Аудиторлик фаолияти хацидаги хУКУКНй-меъёрий
хужхатларга шархлар
Мустакил Хамдустлик мамлакатлари ичида бирин- 
чи булиб бизнинг республикамизда аудиторлик фаоли- 
ятига тегишли хУКУКИй-меъёрий базалар яратилди.
Республикамизда «Аудиторлик фаолияти т^рриси- 
да»ги илк К,онун 1992 йил 9 декабрда кабул килинган 
эди. Аммо бугунги кунга келиб бу конун шиддат билан 
тез узгарувчан бозор иктисодиёти талабларига тулик 
жавоб бераолмай колди. Шу сабабли Узбекистан Рес- 
публикаси О лий Мажлиси утган давр ичида тупланган 
тажрибаларни ва аудиторлик фаолиятини тартибга со- 
лувчи хУКУКИй-меъёрий хужжатлардаги камчиликлар- 
ни эътиборга олиб, 2000 йил 26 майда «Аудиторлик 
фаолияти тугрисида»ги К,онунни янги тахрирда кабул 
килди. Янги кабул килинган Крнун 29 моддадан ибо-
www.ziyouz.com kutubxonasi


рат булиб, аудиторлик ф аолиятига куплаб ян ги л и кл ар - 
ни олиб кирди. Жумладан, мазкур К,онунда би ри н чи
марта аудитор ёрдамчиси, аудитор малака серти ф и ка- 
ти, мажбурий аудиторлик текшируви, ташаббус тар- 
зидаги аудиторлик текшируви каби янги тушунчаларга 
^О^Кукдай тавсиф берилган. Бундан ташкдри я н ги т а \- 
рирдаги К,онунда аудиторлик \исоботи, аудиторлик ху- 
лосаси \ам давр талабига мое равишда етарли дараж а- 
да кенг ёритиб берилган.
Крнунда аудиторлик фаолияти тушунчасига ауди- 
горлик ташкилотларининг аудиторлик текш ирувлари- 
ни утказиш ва бошк^а ш у билан бомик; касбий хиз- 
матлар к^рсатиш борасидаги тадбиркорлик ф аолияти 
деб таъриф берилган. Аудиторлик таш килоти эса К р- 
нуннинг 5-моддасига мувофик, аудиторлик ф аоли яти - 
ни амалга ошириш адцуеднй берувчи лиц ен зи яга эга 
б^лган мустакдп ю ридик шахе булиб, ау д и то р л и к 
ташкилоти Устав капиталининг камида 51 ф ои зи бир 
ёки бир неча аудиторга тегишли булиши лози м , яъни 
республикамиздаги аудиторлик ташкилотлари хусусий 
мулк шаклидаги таш килот сифатида ф аолият курса- 
тиш и биринчи марта к,онунда муста\камлаб берилди. 
У збекистан Республикаси Вазирлар М аэусамасининг 
2000 йил 22 сентябрдаги 365-сонли «Аудиторлик ф а- 
олиятини такомиллаштириш ва аудиторлик текш ириш - 
ларининг а\ам иятини ош ириш тугрисида»ги кдрори 
билан аудиторлик таш килотларининг устав кап и тали ­
нинг энг кам микдори эн г кам ойлик иш ^ацининг 
1200 баравари микдорида булиши лозимлиги белги- 
лаб куйилди.
Маълумки, хужалик юритувчи субъектларнинг ус­
тав капитали таъсисчи ёки таъсисчилардан тушган маб- 
лаг ^исобига ташкил кдлинади ва шу устав капитали 
асосида субъекгнинг мол-мулки шакллантирилади. Ауди­
торлик ташкилотларининг устав капитал м икдори н и н г 
республика хукумати томонидан бундай катта м икдор- 
да белгиланишининг боиси аудиторлик таш килотлари­
нинг хужалик юритувчи субъектлар \и со б отлари н и н г 
х^акконийлигини тасдик/габ хулосалар бериш ида м аъ- 
сулиятини ошириш ва аудиторлик ташкилотлари бер- 
ган нотугри хулосалардан фойдаланувчиларга еткази л- 
ган зарарларнинг аудиторлик ташкилоти м ол-м улки 
\исобидан к,опланишини таъминлашдир.
Республикадаги вазирликлар, давлат кумиталари ва 
идоралари, шунингдек, бошкд давлат ва )фжалик б о ш -
\
www.ziyouz.com kutubxonasi


к,арув органлари томонидан аудиторлик ташкилотлари 
тузилиш и мумкин эмас.
Бундан ташкари, мазкур цонун билан аудиторлик 
таш килотларининг фаолиятига аралашишга йул ку- 
йилмаслиги, мустакдл аудиторлик текширувини амал- 
га ош ириш га гуск^нлик килиш мак;садида аудиторлик 
таш килотига ёки аудиторларга исталган шаклларда таъ- 
сир утказиш к,онун хужжатларига мувофик, жавобгар- 
л и к к а сабаб булиши хам ХУКУКИЙ жихатдан мустахкам- 
лаб куйилган.
Я нги тахрирдаги конунда аудиторлик ташкилоти- 
н и н г штат бирлиги икки аудитордан кам булмаслиги, 
аудиторлик таш килотининг рахбари фацат аудитор 
булиш и, таш килотнинг крнуний хужжатларида назар- 
д а тутилган ^устав капитали булиши, аудиторлик таш ­
килотлари Узбекистан Республикаси Адлия вазирли- 
гида давлат руйхатидан утказилиши, Республика Мо- 
л и я вазирлиги томонидан берилган лицензияси були­
ш и, узининг фуцаролик жавобгарлити хусусидаги су- 
рурта полиси мавжуд булиши тугрисидаги шартлар хам 
Куйилган булиб, бу шартлар аудиторлик ташкилоти­
нинг юридик шахе сифатида фаолият курсатишни бош- 
лаш ининг асослари хисобланади.
Аудиторлик таш килоти аудиторлик текширувини 
утказиш тугрисида кааРкабул к,илиш учун хужалик 
юритувчи субъектнинг таъсис хужжатлари хамда бух­
галтерия хисоби ва молиявий хисобот хужжатлари би­
лан олдиндан таниш иб чик,иш текширув угказаётганда 
хужалик юритувчи субъект амалга ошираётган молия- 
хужалик фаолияти билан б о м и к хужжатларни тулик 
олиш ушбу хужжатларда хисобга олинган мол-мулк- 
ни н г амалда мавжудлигини ва мажбуриятларнинг амал- 
даги холатини текш ириш , текширув давомида юзага 
келган масалалар буйича моддий жавобгар шахслардан 
огзаки ва ёзма тушунтиришлар, текширув учун зарур 
булган кУшимча маълумотлар олиш, хужалик юритув­
чи субъектдан учинчи шахслар томонидан ёзма ра- 
виш да тасдикданган ахборотларни олиш, иш ончли 
аудиторлик хулосаси тузиш учун зарур булган барча 
ахборот хужалик юритувчи субъект томонидан тавдим 
этилмаган такдирда аудиторлик утказишда иштирок 
этиш га аудиторлар ва бошк,а мутахассисларни белги- 
ланган тартибларда жалб этиш хукукдарига эгадир.
Ш у билан бирга аудиторлик ташкилоти фак,ат ауди­
торлик фаолияти билан шугулланиш, бу фаолиятни
www.ziyouz.com kutubxonasi


амалга ошираётганида конун хужжатлари талабларига 
риоя цилиш, буюртмачининг талабига биноан лицензия- 
сини аудиторнинг текширувини амалга ошириш жараё- 
нида олинган ахборотларнинг махфийлигига риоя килиш, 
аудиторлик хисоботида м олиявий-х^жалик ишларининг 
конунийлиги бузилиши фактларини хайда уларни бар- 
тараф этиш юзасидан таклифларини акс эттириш маж- 
буриятларига хам эга. Агар хужалик юритувчи субъект- 
нинг мансабдор шахслари ва бошк,а ходимлари субъектга 
зарар етказганлиги фактлари аникланса, аудитор бу 
хакда хужалик юритувчи субъектнинг ра\бариятига ёки 
мулкдорига маълум килиши \ам д а бу тугрисида аудитор­
лик хисоботига тегишли кайдни киритиш и, зарур лол­
ларда аудиторлик текшируви натижаларини 
маълум 
Килиш учун конун хужжатларида белгиланган тартиб- 
ларда катнашчиларнинг ёки акциядорларнинг умумий 
йигилиши чакирилишини талаб килиш и шарт.
Аудитор сифатида ф аолият курсатиш ни бошлаш 
учун хам аник шартлар куйилган. Жумладан, ф акат 
аудитор малака сертификатига эга булган жисмоний 
шахсгина аудитор була олади. Бундан ташкари аудитор 
аудиторлик текшируви утказишга жалб килиниши учун 
бирон-бир аудиторлик таш килотининг штатида турган 
булиши ёки аудиторлик таш килоти билан фукаролик- 
Х У К У ^ и й
тусдаги шартнома тузган булиши лозим. Ауди­
тор аудиторлик текширувини сиф атсиз Етказганлиги, 
тижорат сирини ошкор этганлиги ёки бошкд хатги- 
харакатлари билан аудиторлик ташкилотига зарар ет­
казганлиги учун конун хужжатларига мувофик ауди­
торлик ташкилоти олдида жавобгар булади.
Аудитор малака сертификатига эга булмаган ж и с­
моний шахе янги конунга м увоф ик аудитор ёрдамчи- 
си хисобланади ва у аудиторлик хисоботига, аудитор­
лик хулосасига, аудиторнинг эксперт хулосасига, ауди­
торлик текшируви угказиш билан боглик булган бош - 
ка расм ий хужжатларга им зо чеки ш хУКУКИга эга 
булмайди. У аудиторнинг топш иригига биноан ауди­
торлик текширувида иштирок этиб, аудиторга ёрдам 
килади. Текширувни амалга ош ириш да олинган маълу- 
мотларни ошкор этмаслик мажбурияти аудиторнинг 
ёрдамчисига нисбатан *ам тадбик килинади. Аудитор­
нинг ёрдамчиси зарур маълумотларни ва таклифлари­
ни уз имзоси билан аудиторга таедим килади.
Янги тахрирдаги Крнун асосида Узбекистон Респуб- 
ликаси Аплия вазирлиги томонидан 2000 йил 13 октябр-
www.ziyouz.com kutubxonasi


да 977-ракам билан руйхатга олинган «Аудитор малака 
сертификатини бериш тартиби т$трисида»ги Низомга 
мувофик, аудитор малака сертификата жисмоний шахс- 
га, башарти у аудиторлик ташкилоти штатида булса ёки 
у билан аудиторлик ташкилоти фукаролик-^укуций тус- 
даги ш артнома тузган булса, аудиторлик текширувини 
амалга ош ириш хукукини бериши курсатилган булиб, 
мазкур Низомда аудитор малака сертификатини бериш, 
сертификатнинг амал кднишини т$Ьсгатиш ва бекор 
килиш тартиблари белгиланган. Аудитор малака серти­
фиката олиш учун даъвогар аудиторларнинг республика 
жамоатташ килоти билан келишилган *олда кабул кдлин- 
ган махсус укув дастури асосида укиган булиши, белги­
ланган тартибларда Республика М олия вазирлигига 
Низомда курсатилган ^ужжатларни илова килган долда 
сертификат олиш учун имтидонлар топш ириш учун 
ариза билан мурожаат килиши лозим. Аудитор малака 
сертификата 5 йил муддатга берилади.
Крнунда биринчи марта аудиторлик текширувининг 
мо>деяти курсатиб берилди, яъни аудиторлик текширу- 
ви, молиявий \и со б о т ва бош^а молиявий ахборотлар- 
нинг т>трилиги ва крнун хужжатларига мослигини аник,- 
лаш максадида хужалик юритувчи субъектнинг молия­
вий ^исоботини \а м а а у билан б о т и к молиявий ахбо- 
ротни аудиторлик ташкилотлари томонидан текшириш 
конуний эканлиги ало\ида таъкидлаб куйилди.
Аудиторлик текширувлари мажбурий ва ташаббус 
тарзидаги ш аклларда Утказилади. Крнунда \а р йили бир 
марта мажбурий аудиторлик текширувидан $ггиши ло­
зим булган хужалик юритувчи субъектлар \ам аник 
курсатилган булиб, булар жумласига акциядорлик жа- 
миятлари, банклар ва бошка кредит ташкилотлари, 
сугурта таш килотлари, инвестиция фондлари ^амда 
юридик ва ж исм оний шахсларнинг маблагларини жам- 
лаб турувчи б ош ка фондлар х,амда уларнинг бошкдрув 
компаниялари манбалари юридик ва жисмоний шахс­
ларнинг бадаллари булмиш хайрия фондлари ва бошка 
ижтимоий ф ондлар, маблагларининг х^осил булиш ман­
балари крнун хужжатларида курсатилган юридик ва 
жисмоний шахслар томонидан килинадиган мажбурий 
ажратмалар булмиш бюджетдан ташкари фондлар, ус­
тав фондида давлатга теги шли улуш булган хужалик 
юритувчи субъектлар киради.
Мажбурий аудиторлик текширувининг буюртмачи- 
си хужалик юритувчи субъект булади ва у аудиторлик
www.ziyouz.com kutubxonasi


ташкилотини танлашда мустакил мулк эгаси ёки кат- 
нашчилар, акциядорлар умумий 
й и р и л и ш и
билан ке- 
лишиб иш куради.
Мажбурий аудиторлик текш ирувини утказиш дан 
бош тортувчи хужалик юритувчи субъектларга нисба- 
тан республиканинг ушбу сохадаги амалиётида бирин- 
чи марта конуний тарзда жарималар белгиланди, конун- 
нинг 10-моддасига мувофик, мажбурий аудиторлик тек­
ширувини утказишдан бош тортиш хужалик юритувчи 
субъектдан энг кам ойлик иш хакининг юз баравари- 
дан беш юз бараваригача микдорда жарима ундиришга 
ва унинг рахбарини конун хужжатларида белгиланган 
жавобгарликка тортишга сабаб булади. Ушбу конун асо- 
сида Узбеки стон Республикаси Вазирлар Махкамаси 
2000 йил 22 сентябрда кабул килган «Аудиторлик ф а- ♦ 
олиятини такомиллаштириш ва аудиторлик текш ириш - 
ларнинг ахамиятини ошириш туррисидаги»ги 365-сон- 
ли царори билан «Мажбурий аудиторлик текшируви 
утказилишида буйин товлаганлиги учун хужалик ю ри­
тувчи субъектлардан жарима ундириш тартиби турри- 
сида»ги Низомни хам тасдикдади. Ушбу Н изом га кура 
Хисобот йилидан кейинги йилнинг 1 майигача йиллик 
молиявий хисобот аудиторлик текширувидан утказил- 
маслиги ва аудиторлик хулосаси мавжуд эмаслиги хужа­
лик юритувчи субъектнинг мажбурий аудиторлик тек­
шируви утказилишидан буйин товлаши деб эътироф 
этилади. Хужалик юритувчи субъект аудиторлик тек­
шируви тамом булгандан кейин 15 кун мобайнида те- 
гишли солик, органига аудиторлик хулосасининг бел­
гиланган тартибда тасдикданган нусхасини такдим кила- 
ди. Низомда ундириладиган жариманинг табакдпашти- 
рилган тартиби хам белгиланган, жумладан, эн г кам 
ойлик иш хакининг 500 бараваригача бир йилли к ялпи 
тушумга эга булган субъектга энг кам о й л и к иш 
хакининг 100 баравари миедорида, энг кам ой ли к иш 
хакининг 500 бараваридан 15 минг бараваригача булган 
бир йиллик ялпи тушумга эга булган субъектга энг 
кам ойлик иш хакининг 300 баравари м иедорида, энг 
кам ойлик « ш хакининг 15 минг бараваридан юкори 
бир йиллик ялпи тушумга эга булган субъектга энг 
кам ойлик иш хакининг 500 баравари микдорида ж а­
рима солинади.
Аудиторлик хисоботлари ва хулосаларининг хак- 
Коний ва бирламчи хужжатларга мувофик булиши хужа­
лик юритувчи субъектларнинг хисоботларидан фойда-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ланувчилар учун, шунингдек давлат бошкарув ва назо- 
рат органлари учун алохдца ахамият касб этади.
Ш унинг учун хам касддан сохта аудиторлик хисобо- 
ти ва аудиторлик хулосаси тузилганлиги аудиторлик 
ф аолияти билан шурулланиши хукук^ни берувчи лицен- 
зи ян и н г амал кдлиш ни тугатишга ва айбдор шахслар- 
нинг конунда назарда тутилган жавобгарликка тортили- 
шига олиб келиши хам конунда катьий белгиланган.
Бундан таш кари аудиторлик текширувининг хак- 
коний утказилишини таъминлаш мак,садида конунда 
текш ирилаётган хужалик юритувчи субъектнинг рах- 
барлари билан, бошка мансабдор шахслари билан якин 
кариндош булган, текширилаётган хужалик юритувчи 
субъектда мулкий ёки шахсий номулкий манфаатлари 
булган шахсларга айнан шу хужалик юритувчи субъектда 
аудиторлик текшируви утказиш таъкикланиши, шу­
нин гдек давлат хокимияти ва бошкаруви органла- 
рининг, шунингдек, хужалик бошкарув органларининг 
мансабдор шахсларига, текширилаётган хужалик юри­
тувчи субъектнинг ходимига хам аудиторлик текширу­
ви утказиш такикланиши, бир-бирига нисбатан мулк- 
д о р, катн аш ч и , акциядор, кредитор, сугурталовчи 
булган холларда аудиторлик ташкилоти ёки аудитор­
л и к шу хужалик юритувчи субъектларда аудиторлик 
текш ируви утказиши, аудиторлик текшируви уз ичига 
олган даврда профессионал хизматлар курсатиб келган 
хужалик субъектида хам айнан шу аудиторлик таш ки­
лоти ва аудитор аудиторлик текшируви утказиши ман 
кдлиниш и алохида таъкидланган.
Аудиторлик фаолияти билан шугулланиш хУКУ^ини 
берувчи лицензия ф акат аудиторлик ташкилотларига 
берилади. Республика Вазирлар Махкамасининг 2000 
йил 22 сентябрдаги 365-сонли Карори билан тасдик- 
ланган «Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун 
аудиторлик ташкилотларига лицензия бериш тартиби 
туррисида»ги Низомига мувофик лицензиялар Респуб­
ли ка М олия вазирлиги томонидан берилади ва лицен­
зия олиш учун даъвогар мазкур вазирликка 
таъсис 
^ужжатларнинг нотариал тасдикпанган нусхаларини, 
У збекистан Республикаси Адлия вазирлигида давлат 
руйхатидан утказилганлиги туррисидаги гувохномани, 
камида икки аудиторнинг малака сертификатларининг 
тасдикланган нусхаларини, соли к туловчи с и фат ид а 
аудиторлик ташкилотига идентификация раками бе- 
рилганлиги туррисидаги солик органининг маълумот-
www.ziyouz.com kutubxonasi


номасини, аризани куриб чи ^и ш учун йигим тулан- 
ганлигини тасдикловчи банкнинг тулов \ужжатини ило- 
ва цилган \олда аризани таедим килиш лозим. Ариза 
15 кун муддатда куриб чикилади.
Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун л и ­
цензия берилган санасидан бош лаб 5 йил муддатга бе- 
рилади.
Ю корида курсатилиб утилган янги тадоирдаги конун 
ва Вазирлар М а\камасининг карори, шу к,арор билан 
тасдикданган Низомларда ли ц ен зи ян и н г амал кд ли - 
ш ини тугатиш, лицензияни бекор килиш , аудитор м а- 
лака сертификатининг амал килиш ини тугатиш, мала- 
ка сертификатини бекор кдлиш асослари х,ам батаф - 
сил санаб утилган.
Хар бир цабул килинган конун ва ^уКУКий-меъёрий 
жужжат маълум бир со^аниг ривож ланиш и ва тараккиё- 
ти учун хизмат килиш \ам д а со,\ани мумкин кддар 
тулик тартибга солиши шарт. Ана шу нуктаи-назардан 
Караганда аудиторлик фаолияти бора с ид а кабул ки ли н ­
ган янги та^рирдаги К,онун, Вазирлар М а^камасининг 
карори ва шу карор билан тасдикланган Низомлар рес­
публика икгисодиётининг асоси булган халк хужалиги- 
нинг тармокпари ва уларнинг бош лангач звеноси х,исоб- 
ланган хужалик юритувчи субъектларнниг бозор икти- 
содиёти, ракобатлар кураши ш ароитида баркарор ри- 
вожланишига хизмат килиши ш уб\асиз.
Ф икримизча, бу конун ва конуности ^ужжатлари- 
ни *аётга тадбик килишда купгина тадбирларни ам ал­
га ош ириш лозим булади. Жумладан:
1. Ю ридик ва жисмоний ш ахсларнинг фаолиятига 
ба*о беришда мол-мулкнинг сакланиш ида табиий ка- 
майиш меъёрларини ишлаб чикиш .
2. Ма^сулотларни кайта иш лаш , ишлаб чикаришда 
илмий ва амалий асосланган меъёрларни тавсия килиш.
3. Хом ашёлардан тайёр мах1сулотлар ишлаб чика- 
риш меъёрларини яратиш.
4. К иш лок хужалигида кийм ат конуни талабларидан 
келиб чиккан \олда асосий, ёндош ва кушимча м а\су- 
лотлар таннархини ^исоблаш услубларини ишлаб чи- 
киш.
5. Меъёрий ва жамият, иктисодиёт тан олган икрги- 
содий самарадорлик курсаткичларини ишлаб чикиш
ва аудиторларга тавсия килиш кабилар.
Биз санаб утган бу масалалар \аётда ва иктисодиёт- 
да уз ечимини кутаётганлигига карам ай, юкорида зи кр
www.ziyouz.com kutubxonasi


эти б утилган хукукий-меъерий )^ужжатлар бугунги кун 
талаби билан яратилган, кенг жорий килиниш и лозим 
булган коидалар, тартиблар, ^УКУК ва мажбуриятлар 
мажмуидир.
Бу меъёрий ?^ужжатлар республикамизда аудит фа- 
нини ривожлантириш га, жа\он аудит ф ани принцип- 
ларига интеграциялаш уви жараёнига кУшилган \и сса 
булиб хизмат килади.

Download 8,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish