Р е с п у б л и к а с и о л и й в а Урта м а Х с у с таълим вазирлиги


БОЗОР ИКТИСОДИЁТИ ШАРОИТИДА АУДИТ ВА



Download 8,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/29
Sana18.07.2022
Hajmi8,37 Mb.
#820229
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29
Bog'liq
Audit (H.Sanayev, R.Narziyev)

БОЗОР ИКТИСОДИЁТИ ШАРОИТИДА АУДИТ ВА
АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИНИНГ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ
ВА РИВОЖЛАНТИРИЛИШИ
Аудит ва аудиторлик фаолиятининг бозор нктисо-
диёти шароитида зарурлиги.
Узбекистан Ресигубликасида аудитни ташкял цилиш,
аудиторлик фаолияти ва уни амалга оширувчи органлар
хакддагн меъёрий (норматив) актлар.
Аудит ва аудиторлик фврмалари, уларнинг функцио­
нал фаолиятлари.
Узбекистон Республикаси а\о ли н и н г кам таъмин- 
ланган катламларини ижтимоий химоялашга асослан- 
ган б оскичм а-боскич, ?зига хос ик,тисодиёт йулига 
Утган. Бунда илгор мамлакатларнинг тажрибаларидан 
фойдаланиш ва айни пайтда ушбу фаолиятни тарихий 
ш арт-ш ароитлар билан уйгунлашган х,олда ташкил 
килиш талаб эти л ад и.
Бозор ик^исодиётига Утиш даврида мамлакат икгисо- 
диётида янги муаммолар юзага келади. Республикамиз- 
даги бозор икгисодиётига $тиш тамойиллари ва унинг 
кейинги боскичларида устувор йуналишларининг белги- 
ланиш и, ай н и кса ижтимоий-сиёсий \аётн и , жумладан 
иктисодиётни эркинлаш тириш мулкдорлар синфини 
ташкил килиш дан келиб чиккан х,олда бир цанча янги 
малакали мутахассисларга, назарий ва амалий курслар- 
га, фанларга э \г и ё ж тугалади. Ш улардан эн г му^ими — 
аудит ф ани ва аудиторлик касбидир. Ушбу сохдда гарб 
мамлакатларида катта тажриба тупланган. У дастлаб Буюк 
Британияда пайдо болтан.
Мазкур ф ан тарихига назар ташласак, у XVIII аср- 
да вужудга келганлигининг гуво^и б^ламиз. Аммо бо­
зор икд’исодиёти шароитида икгисодий ахборотларни 
тасдиклаш, корхоналарнинг молиявий а\воли, балан- 
сини мустакил назорат килишни таъминлаш зарурия- 
ти вужудга келади.
И ктисодий жи^атдан мураккаб янги шароитда кор- 
хоналар ф аолиятини тижорат асосида аудиторлик тек- 
ширувидан утказиш , корхона хакндаги ахбороглардан 
фойдаланувчилар учун, уларнинг объектив мустакил
www.ziyouz.com kutubxonasi


булишини таъминлайдиган аудиторлик текш ирувини 
зарурият кдлиб куяди. Бу эса бизнинг республикам из- 
даги халк хужалик тармоцларининг бош лангач звено- 
с и — хужалик субъектлари учун янгилик хисобланади. 
Бозор к,онунлари кртьий булиб, у товар иш лаб чикдрув 
ишлар уртасидаги ракрбатга асосланганлиги сабабли, 
туртинчи хокймият, яъни матбуот унга объектив маъ- 
лумотлар берувчи аудиторлик хизмати э\ти ёж и н и ву- 
жудга келтирса, иккинчи томондан, реклама воситаси 
б^либ хизмат кдлади. Бундай шароитда, бир томондан, 
аудиторлик фаолият буйича дарслик, укув к^лланмала- 
рининг камлиги, иккинчи томондан эса аудиторлик 
касбига булган эхтиёжни цондириш учун киск^ муддат- 
ли курслар ташкил ьушиниши зарур булиб кдлмокда.
Бу ерда 1844 йилда аудиторлик хасида бир канча 
к,онун, йурикнома-хатлар, кридалар юзага келган эди. 
Аудиторлик ф аолиятининг вужудга келиш и биринчи 
навбатда ишбилармонлар, инвесторлар, акциядорлик 
жамиятлари аъзоларининг э^гиёжи учун зарурдир. Ай- 
ник,са, бозор икгисодиёти шароитида товар иш лаб чи- 
кариш хасида, шунга боглик бухгалтерия хисоботи бо- 
расидаги маълумотлардан фойдаланувчилар учун мус- 
так,ил аудиторлик фаолияти жуда хам мухим. Ш у боис 
мазкур фаолият аудиторлар олдига мухим талабларни 
кУяди. Жумладан, улардан малакали, таж рибали, ин- 
софли, т$три суз булишликни талаб кдлади.
Аудиторлик фаолияти шу давргача куйидаги мухим 
уч боскични босиб утганлигини курсатиб утиш мак,- 
садга мувофикдир: а) тасдикловчи аудит; б) система- 
ли мулжалга олувчи аудит (системали тахм иний яхши 
натижаларга эриш иш га ундовчи аудиторлик ф аолия­
ти); в) таваккал, тахминий яхши, келгусида ик^исо- 
дий самарани таъминлашга каратилган аудит. Булар 
Хакдда кейинги сахифаларда к^сцача тавсиф ном а бе- 
рилади.
Аудитнинг зарурлиги куйидаги 4 та асоси й ицтисо- 
дий шарт-шароитга боглик деб хисоблаймиз:
1) бозор иктисодиёти шароитида товар иш лаб чи- 
карувчи корхоналар томонидан Уз иш якунлари буйи- 
ча нообъектив ахборотларнинг такдим ки линиш и мум- 
кинлиги;
2) корхонанинг кундалик хужалик ю ритиш жараё- 
нида вужудга келадиган муаммолар ечим и н и н г йуна- 
лиш и шу ахборотларга асосланиши;
3) курсатилган ахборот м аълумотларининг аник,
www.ziyouz.com kutubxonasi


иш ончли эканлигини биладиган мутахассисларга булган 
талабнинг кескин ошиши;
4) 
к^п холатларда конунга ва бошца ХУКУКИЙ меъё- 
рий хужжатларга мувофик ахборотлар сифатини, шу- 
нингдек, улардан фойдаланиш имкониятининг чеклан- 
ганлигини хам таъкидлаш мумкин.
Ш ундай кдпиб аудиторлик фаолияти — бу тадбир- 
корликка асосланган мустакил эксперт мутахассислар 
хизмати хисобланади. У корхоналар фаолиятини яхши- 
лаш учун дастлабки зарурат булиб, корхоналар томо- 
нидан молиялаштирилиб, буюртма бериладиган хиз- 
мат фаолиятидир.
Бугунги кунда аудиторлик фаолияти дунёдаги купги- 
на мамлакатларда юкори савияга кутарилган. Маълумот- 
ларга кура хозирда 4,2 минг аудиторлик фирмалари 
д унёнинг 147 мамлакатида фаолият курсатиб келмокда. 
А удиторлик ф и рм аларининг купчилиги Бирлаш ган 
М иллатлар Ташкилоти кошидаги миллий трансатция 
кУмита фикрига кура бир неча давлатларда фаолият 
курсатиб келмокда. Жумладан, аудиторлик фирмаси «Экс- 
зид» 179 та мамлакатда, «Прайс-Уатерхауз» — 110, 
«Артур-Андерсен* 100 дан ортик, мамлакатда фаолият 
курсатмокда.
С обиц Иггифок, республикалари ичида Узбекистонда 
биринчилар каторида аудиторлик фаолияти тугрисида- 
ги норм атив актлар мажмуи вужудга келтирилди:
1. 
«Аудиторлик фаолияти хацида»ги донун 1992 йил 
9 декабрда кабул килинди. Мазкур конун 5 булим ва 16 
моддадан иборат.
м 2. «Аудиторлик фаолиятини кучга киритиш хакида» 
У збекистон Республикаси Олий Кенгаши 1992 йил де­
кабрда. карор кабул килди.
3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси 
1993 йил 3 майда «Корхоналарда молиявий назорат ва 
уни хужаликлар хаётига жорий килишда аудиторлик 
м олия назоратининг шакллари* хакдда 198-сонли карор 
кабул килди. Мазкур карор 5 та банддан иборат булиб 
аудиторликнинг конунга мувофик ташкил килиниши, 
аудиторлик фаолиятини шартнома асосида пуллик шакл- 
да вужудга келтириш ва бошка масалаларни камраб 
олади. Унда барча корхоналар аудиторлик фаолияти 
билан камраб олиниши, шунингдек, аудиторлик хакида 
вакгинчалик Н изомнинг тасдикданиши курсатилган.
4. Аудиторлик фирмаси ва Аудиторлик хакида вак- 
ти н ч ал и к Низом ишлаб чикилган. У .VIII булим ва 22
www.ziyouz.com kutubxonasi


та банддан иборат холла тасдикданган (№ 198, 3 м ай, 
1993 йил).
5. Аудиторларга \а к тУлаш т$^рисидаги Низом 1993 
йил 3 майда тасдикланган. У V II кием ва 34 банддан 
иборат.
6. Аудиторлар ва аудиторлик фирмаларини давлат 
к,айдномасидан утказиш хак.идаги к,арор 3 банддан ибо­
рат булиб, Вазирлар М ахкамасининг 283-сонли каро- 
ри билан 1993 йил 17 майда тасдикланган.
7. «Аудиторлик ва аудиторлик фирмаларини давлат 
цайдномасидан утказиш т\трисида>»ги Низом тасдик,- 
ланган. У 7 банддан иборат булиб, Вазирлар М ахкама- 
сининг 1993 йил 17 майдаги 293-сонли кэрори билан 
тасдикланган.
8. Узбекистан Республикаси М олия вазирлиги то- 
м онидан тасдикланган (41-сон, 10 июнь 1993 йил) 
«Узбекистон худудида аудиторлик фаолияти билан ш у- 
гулланувчи юридик шахсларга махсус лицензия бериш
тартиби хакидаги Низом* 10 та банддан иборат булиб 
унга махсус лицензия намунаси хам илова килинган.
9. «Текширишларни тартибга солиш ва назорат 
килувчи органлар фаолиятини мувофиклаш тириш ни 
такомиллаштириш тУгрисида» ф арм он («Халк сузи» га- 
зетаси, 1996 йил 9 август).
10. Банк тизимида аудитолик фаолиятини таш кил 
килиш амалиётини хам мисол келтириш мумкин.
Ю цорида курсатиб утилган норматив актларнинг 
айримлари тутрисида алохида тухталиб утишни лозим
курамиз.
«Аудиторлик фаолияти хакдда»ги конуннинг бирин- 
чи булими «Умумий ахвол» деб аталиб, 1-модцасида 
«Аудит» тушунчасининг мохияти очиб берилган. Ш у- 
нингдек, аудиторлик фаолиятининг турлари хам ёри - 
тилади. 2-моддасида аудиторлик фаолиятига лицензия 
бериш, Вазирлар Махкамаси том онидан тасдикланиш 
тартиби курсатилган. 6-моддасида эса аудиторлик хуло- 
саси, унда бухгалтерия принципларига риоя килиш ва 
тасдикдаш коидаси, 7-моддада ун и н г республика ХУДУ- 
дида кдндай тартибга солиниши курсатилган.
II 
кием 5 та моддадан иборат булиб, 8-моддада 
аудитор ва аудитор фирмасининг хУКУКДОри белгилаб 
берилган. Шунингдек, хужалик субъекти сифатида шарт- 
номалар тузишни текшириш услуби ва ш аклларини 
мустакил танлаш, текшириш даврида тегишли киш и- 
лардан тушунтириш олиш 
Х У К У
Клари курсатилган. Бун-
www.ziyouz.com kutubxonasi


дан ташкдри корхона лицензиясини бекор килиш \акдда 
суд органларига ш икоят килиш тартиби хам изох^анган. 
9-моддада аудиторнинг мажбуриятлари, рахбарларга 
конун ва норматив актларнинг тузилиши хакида ахбо- 
рот бериш корхона сиринн сакгсаш уз фаолиятини са- 
бабсиз тухтатмаслик, йигилиш чакириш ни талаб килиш 
каби харакат коидалари курсатилган. 10-моддада эса 
аудитни тайинлаш ва чак,ириб олиш тартиби тутрисида 
ran юритилган. 11-моддада аудиторга зарур иш шарт- 
шароитлари яратилиш и курсатилган. 12-моддада эса 
унинг жавобгарлик масаласи аник белгилаб берилган.
III булимнинг 2-моддасида аудиторларга хак тулаш 
тартиби, 13-моддада аудиторлик таш килотларининг их- 
тиёрийлик асосида ташкил кдлиниш и, уларга хдк, ауди­
торлик текшируви утказилаётган мижоз томонидан ке- 
лишилган бахоларда т^ланиши кайд этилган.
IV булимнинг 2-модда 15 бандида молиявий хисо- 
бот маълумотларини матбуотда эълон килиш , 16-мод- 
дада эса уни эълон килиш тартиби курсатилган.
V б^лим махсус холатлар, деб аталиб унинг 17- 
модааси аудиторлик фаолиятини такикнашга ва 18- 
моддаси низолар ечимини хал этишга каратилган.
Аудиторлик фирмалари ва аудиторларнинг функ­
ционал ф аолиятлари юцорида курсатилган конун ва 
норматив актларда а н и к белгилаб берилганлигини куриб 
Утдик. Ш ундай булса-да, уларнинг ф аолият турларига 
тухталиш лозим деб хисоблаймиз.

Download 8,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish