R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

80 Q arang: K arim ov I.A . B izn ing b osh m aq sad im iz - jam iyatn i
demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya qilish
va isloh etishdir. — T: «O ‘zbekiston», 2005, 37-bet.
178

---

m a’nosi fransuz tilidan olingan b o iib , «gapirmoq» m a’nosini 
anglatadi. Parlamentarizm katta taraqqiyot bosqichini bosib 
o‘tdi va uning chinakam tarixi burjua inqiloblari davridan 
boshlanadi.
Endilikda aksariyat mamlakatlarning parlament institutiga 
ega ekanligini ta ’kidlab o ‘tmoq joiz. Hozir yer kurrasidagi 200 
ga yaqin davlatning qariyb 177 tasida oliy qonun chiqaruvchi 
vakillik organi — parlamentlar bor.
Hozirgi zamon parlamentlari o‘zlarining tuzilishi, vakolat- 
larining hajm i, ijtim oiy tarkib i, o ‘z m am lakatlari siyosiy 
tizimida tutgan o ‘rni, saylanish tartibi mavqei bilan bir-bir- 
laridan ajralib turadilar. U lar hatto nomlanishi, deputatlari- 
ning soni bilan ham farq qiladilar, masalan: AQSHda 535 
deputatdan iborat Kongress, Xitoy Xalq Respublikasidagi 
Umumxitoy Xalq vakillari majlisida 2979 a ’zo, Rossiyada 626 
deputatdan iborat Federal Majlis, Misrda 454 deputatli Xalq 
Assambleyasi, Isroilda 120 a ’zodan iborat Knesset, Islandiyada 
63 a ’zodan iborat Altningni misol qilib k o ‘rsatish mumkin. 
Jahon parlamentlarining ko‘pchiligi bir palatali tuzilishga ega. 
Yer kurrasidagi 65 ta davlatda esa, ikki palatali oliy vakillik 
organlari mavjud. Odatda, ikki palatali parlamentning palata- 
laridan biri ko‘pincha «quyi palata» deb yuritilib, u xalqning 
yagona irodasini ifodalaydi (AQShda 
V akillar palatasi, 
Fransiyada Millat Majlisi), boshqasi esa «yuqori palata» deb 
atalib, u davlatning tarkibiy qism (hudud)larining m anfaat­
larini ifodalaydi. Parlam entlarning bunday tuzilishi muqim 
demokra-tik an ’analar hamda federativ davlat tuzilishiga ega 
bo‘lgan mamlakatlarga xosdir. Masalan, shu kabi parlament­
la r A QSh, G F R , B raziliya, F ran siy a , Buyuk B ritaniya, 
Yaponiya va boshqalarda faoliyat yurgizmoqdalar.
Jamiyat manfaatlarining ifodachisi bo‘lmish parlamentlar 
aholining turli ijtimoiy qatlamlari guruhlarining vakillaridan 
tashkil topadi. K o ‘rinib turibdiki, dunyodagi parlam entlar 
rang-barang, ammo ular o ‘z mamlakatlarida muhim ijtimoiy 
vazifa — qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
0 ‘zbekiston 
K onstitutsiyasining 10-moddasida davlat 
hokim iyatining birdan-bir m anbai - xalq nom idan faqat u 
saylagan Respublika Prezidenti va Oliy Majlisi ish olib borishi 
qayd etilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 11-moddasida 
aytilganidek, davlat hokim iyatining tizimi — qonun chiqa­
ruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga b oiin ish prinsipiga
179

---

asoslanadi. Unga ko‘ra, davlat funksiyalari qonun chiqaruvchi 
organ — Oliy Majlis, davlat va ijroiya hokimiyati rah b ari- 
0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti va sud hokimiyati 
o ‘rtasida taqsimlanadi. 0 ‘zbekiston Oliy Majlisi esa davlat­
ning boshqa idoralari bilan hamkorlik qilish bilan birga qonun 
chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi.
Hokimiyatlar taqsimlanishi nazariyasida qonun chiqaruvchi 
hokimiyat alohida o ‘rin tutadi. Konstitutsiyamizda kuchli qonun 
chiqaruvchi hokimiyatni tashkil etishga alohida e’tibor berilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 76-moddasiga 
muvofiq 0 ‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat 
vakillik organi b o iib , qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga 
oshiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palata — Qonunchi­
lik palatasi (quyi palata) va Senat (yuqori palata)dan iborat.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy M ajlisining Qonunchilik 
palatasi va Senati vakolat muddati — besh yil.
Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning X sessiyasi (2002-yil, 12- 
dekabr) « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Q onun­
chilik palatasi to ‘g‘risida» va « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisining Senati to ‘g‘risida»gi Konstitutsiyaviy Qonunlar- 
ning qabul qilinishi bilan ikki palatali parlament shakllantirish- 
ning asosiy huquqiy asoslarini y aratish jara y o n i m uhim
ahamiyat kasb etdi.
« 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik 
palatasi t o ‘g‘risida»gi K onstitutsiyaviy Q onunga binoan 
«Qonunchilik palatasi» 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi­
ning quyi palatasidir. Qonunchilik palatasi saylov okruglari 
b o ‘yicha ko‘ppartiyaviylik asosida saylanadigan bir yuz yigirma 
deputatdan iborat. Qonunchilik palatasining ishi palata barcha 
deputatlarining professional, doimiy faoliyat k o ‘rsatishiga 
asoslanadi»81.
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari 0 ‘zbekiston 
Respublikasi fuqarolari tomonidan umumiy, teng, to ‘g‘ridan- 
to ‘g‘ri saylash huquqi asosida yashirin ovoz berish y o ii bilan 
saylanishi tufayli qonun chiqaruvchi hokimiyat katta vakolat- 
larga ega. Xalq hokimiyatni ayni saylov asosida o ‘z vakillariga 
topshiradi va vakolatli organlarni davlat hokimiyatini amalga