R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

U C H IN C H I BO ‘L I M
INSON VA FUQAROLARNING ASOSIY
HUQUQLARI, ERKINLIKLARI
VA BURCHLARI
V B O B
IN S O N У A FU Q A R O H U Q U Q У A
ER K IN LIK LAR I H A M D A B U R C H L A R IN IN G
K O N ST IT U T SIY A V IY A SO SL A R I
l- § . |Inson huquqlarining xalqaro-huquqiy asoslari.
O ‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning
konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari
tushunchasi va ularning turkumlanishi
^Insoniyat tarixida yangi davr — inson huquqlari davri 
boshlandi. Inson huquqlari, eng avvalo, umuminsoniy qadriyat- 
larga, umumjahon sivilizatsiyasiga, bu sohada boshqa xalqaro 
erishilgan tajribalarga hamda xalqaro huquqning umume’tirof 
etilgan tamoyillari va m e’yorlariga asoslangan. ,
«Inson huquqlariga asoslangan dem okratik jam iyatning 
xalqaro miqyosda e’tirof etilgan tamoyillari bor. Tenglik, erkin- 
lik, birodarlik, xalqlar va millatlararo d o ‘stlik, insonning o ‘z 
xohish-irodasini erkin bildirishi hamda uni amalga oshirishi, 
ozchilikning ko‘pchilikka bo‘ysunishi va ozchilikning manfaat- 
larini ham ro ‘yobga chiqarish, barcha fuqarolarning teng 
huquqliligi, davlatning asosiy idoralariga saylanishi, ularning 
saylovchilar oldida hisob berishi, davlat va jamiyat boshqaruvi- 
da qonun ustuvorligi, tayinlash yo‘li bilan shakllanadigan 
davlat idoralarining saylovchi tashkilotlar oldidagi javobgarligi 
va boshqalar shular jumlasiga kiradi»32.
32 K arim ov I.A . V atan sajd agoh k abi m uq add asdir. T. 3.— Т.:
« 0 ‘zbekiston», 1996, 8-bet.
90

---

f
InsojiJmqTnqlariga'doir xalqaro hujjatlarga BMTning 1948- 
yilgi'«Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi», 1966-yilgi 
«Iqtisodiy, ijtim oiy va m adaniy h u q u q la r to ‘g ‘risida»gi, 
«Fuqarolik va siyosiy huquqlar to ‘g‘risida»gi Xalqaro paktlar 
kiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi «Inson huquq­
lari Umumjahon Deklaratsiyasi»ning barcha asosiy g‘oya va 
qoidalarini o ‘zida singdirgan. Tarixda sinalgan umuminsoniy 
qadriyatlarni o ‘zida m ujassam lashtirgan, eng rivojlangan, 
taraqqiy etgan davlatlarning huquqiy tajribasiga tayangan.
Birlashgan M illatlar Tashkiloti insoniyat tarixida inson 
om ilining yangi bosqichini boshladi va 1995-2005-yillarni 
kurramizda «Inson huquqlari o ‘n yilligi», deb e’lon qildi. Inson 
huquqlari umumjahon Deklaratsiyasida zikr etilgan inson asosiy 
huquqlari va erkinliklari ifodasini 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasi­
ning quyidagi moddalarida yaqqol ko‘rish mumkin:
1. Teng fuqarolik huquqi (21-modda);
2. Yashash huquqini himoya qilish (24-modda);
3. H ar kimning erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga 
egaligi, qonunga asoslanm agan holda hibsga olinishi yoki 
qam oqda saqlanishi mumkin emasligi (25-modda);
4. Hech kimni qiynoqqa solmaslik va aybi aniqlanmaguncha 
aybdor hisoblamaslik holati (26-modda);
5. Fuqarolar turar joyi, telefon yozishmalari daxlsizligi (27- 
modda);
6. So‘z, fikr va e’tiqod erkinligi va uni tarqatish huquqi 
(29-modda);
7. Din va vijdon erkinligi (31-modda);
8. Fuqarolar uchun jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda 
ishtirok etish huquqi (32-modda);
9. Mulkdorlik huquqi va erkin kasb tanlash (38-39-moddalar);
10. Qonunga muvofiq siyosiy partiyalar va boshqa jam oat 
birlashmal-ari tashkil etish (56-modda);
1 l.Saylash va saylanish huquqi (117-modda) va shuningdek, 
boshqa k o ‘p m oddalarda xalqaro m iqyosda e’tiro f etilgan 
insonning asosiy huquqlari va erkinliklari o ‘z munosib o ‘rnida 
har tomonlama aks ettirilib, Konstitutsiya va boshqa qonun- 
lar bilan kafolatlangan33.
^.onstitutsiyaviy huquq, erkinlik va burchlarning o ‘ziga xos 
xu$usiyati shundaki, qonun chiqaruvchi hokimiyat Kotistitu-